EWA GROBLEWSKA POZNAŃ JAKO OŚRODEK MYŚLI ZACHODNIEJ (DO 1939 R.) WIELKOPOLSKA Is'tanowiła 'br;zon ;pows;ta:jącego państwa ,po}skiego. Pozmań iUiznawany był ,za jego glr6d stoec.zny. Stąd pierwsi 'Piastowie podejmowali ;próby IfOZszell"zen.ia granic, !kierując siwe dążenia !ku ziemiom położonym na zadlód. Kiedy Kiralkó:w-,z,os,!iał lS'tollicą P'O:lSlki, a .zainte:resOWaIIlLa nowej dynaeh siedemdziesiątych XIX w. zaczęto ,wydalWać w Poznaniu dwa pisma "Lech" i ,'przegląd Słowiański". ROZJszerzył się ruch na rzecz wS!pó11no'ty słowiańskiej. . WLSIlY1!tkie dz1ałania poznaniatk6w dające .odpór pooityce g,ermaniza'cyjnej naddowały OQdźwięk na ZIemiach Zachodnioh. Jeżeli nawet aJkltywiści tamtejsi dzłałaU w trudr-.de1szych wail"lUllkach, to jednak pracę dch rułaltwiały gotol\Ve ory walki z zaborcą i istnienie ośrodka, kltóry zawsze !S1użył pomocą. Poznań stał się centrom zorganizowanego życia po1JSlk1egO' i ośrodkiem więzi J1l"Qldowej dla Pol.alków żyących pod panowaniem pruskim. Co ważniejsze, jalko ,takti znalaQ;ł t,rwałe miejse,e w ilCh śwI,adomo.ści. Ta w kansekwencji doprowa1dziło do przekonania o prio['ytecie Rltr:zymyJWa'nych Q; Paiznaniem kantaktow. Olk;ystkanie niepadległaści przez Polskę w wynillku pi'erwszej wojny ś,wiat,owej. .nie ZJmienił,o w niczycrn p.o.zyojl i cha.ra.klter,u ,Poznania. Wybuch Powstania Wiel-ik'ojpOIls:kiega ]'918/1]9'19 i jeg-o pozytywne sku!tki ugruntawały rolę iPoznania jako kierowniczegO' aśn)dl!:a walki z niemczyzną. Wiełkopolslkę .ogarnął silny .ruch na rzocz. polslkości pozos-tających pod pa,nowan:iem niemieckim .ziem (części SIąska, Pomarza ZalChodI1Jiega, Kas.zu:b. Gdań:sika, Fowiśla, ,Wamnii i MaJ:z.u:r). Z wielu .kierunków prac, >pTz,ede .wszystkim wyróżnić lt1:a[eży u,porws'Zechnianie wiedzy a ich sł3wiań&kich źródłal(Jh, a ich :polslkie historii li lieraźniej.sz,ości. zał się g;lędean 1I"0zwoju rolnidwa i przemysŁu spożyw'cz,eg,o. Dużycrn- .naikladem środków zarganizO!Wano Powszechną WYSitaWę Kra,jową (1929). a od r. l'9'2.3 j-alk.o imprezę C'ykij,Cizną a 'Cha,ratk!ter.ze !handlowym - Międz'naTodowe Targi Poznań:sJcie. P-owoł,any do życia w 1919 r. U.niwersytet PoznańsIki 1P0M"sltał jajko Rlcz,elrua dla caled Polski '.zachodndej i \Skupiał w ,swyah mru['ach sltudentów w więkSlwśei pochodzącyclh z tych 'ziem. Fakt 'ten ,był niejalko wyznalcznik.iem jego prDlfilu naiUJk.owa-dyidaiMyozne-go. Problema'tyika polsko-memiecka, badania nad Słowiańszczyzną ZaClhodnią,zag3Jdnienia dotyczą,ce WieLkop.ols'ki, Pomoflza i Sląslka - .ta główne ,dzJiedziny tzainJter.e!sowań :skrupiony,dh wokół Uni'WIeJ'lsy.tew ucz.onych. P,O'ozątkowa Uniwer:sytelt Pooznańsiki znany był IPod nazwą. "Ws l 2Je l c'hnicy Pi'astowskiej". Była to :niejalko reakcja na n'a,zwę Uniwe,rsytetu JagielIońsikiego. Potean W:szelchnie,a PiastO'Wska stała się mianem sy;mboli.cznym, .mającym ,podk:reślać zachodni czyli "pia8,towsdd" kd.eruneik lZa'in'teresowań uczelni ora'z rwskazy:wać na ralę, jaką odg,rywa ona wśród Sipołeczeńs'1iwa Ziem Zachodnich. Uniwersytet Poznański jako !Uc.zelnia nowo lPows:tala, o :specyficznej 'Itematyce !pJ'zyciągał młodych naukowców z całegO' kraju. Widzieli oni tu nie Itylko szansę kariery. W ,równym stopniu zachęcała ich a.tra,kcyjność pr,oblematy:kd !badawczej. Ze Lwowa przybyli do Poznania prafesorowie: Stanisław Pa,wławski, Jan Rwtkowski, Adam SkałkowSIki, Zy.gm'll11ię w dzdalarlliTOŚĆ zachodnią. M. in. WCho.dząca 'W sklad Komisji Histoxii podkomisja atlasu hisltoryc:znego w ram-acih ;prac Polskiej Alkademii Umi:ejętn.QŚ'ci ,0,prac'OIWała Atlas Ziem ZachodJtich Rzeczypospottej. Z inSjpiracji poznańsikich nauk,olWcóW powsJtał w 1925 r. w Toruniu Lnsltytult Bałtycki, a 'W 1934 r. - Jns'tyJtut Śląsiki w Katowicach. Miały..one służyć swoimi 00- / daniami zadeśniallliu zwią7Jk6w tyoh regionów rz; Polską. Przy ich Qorgail1lzacj.i korzys'tano z wzorów ,i doświ,adcz,eń Instytutu Zacho'dn10-Słow.iańskiego. Z dyrektorami ,obu .ins1tytutów współpracował późniejszy założyciel Insty;tutu ZachodniegO' !prof. idr Zygmun!t W!ojcieC'howsi. Z .obrazu ipoznańJs,i'Ch ,placówek OIkiresu międzywojennego 11:9119 - 1939) wyłania się :my;ś[ 1p['lzewodnia ich _ działa:lności. P.r'z.eds!tawicie1i ró:imych dys,cy\p1in naukowylClłl jeodnoc.zył ws'pólny, specyficzny co!trzeib S1połecznch, z jakich wyró.sł Związek Obrony K,resów Zac!hordnicrh. Obejmował on swo'i:mi lZadaniami niezmiernie rozległe dziedziny - ..WIi>zy:s'tko co może W1c,hodzić w za.kreiS rozwoju lpołsik'i.ej energii narodoQlWle:j na ---.r--:l K w i l e c k i A., T o m a s z e w s k i Wł., Poznań jako ośrodek polskiej myślt zachodniel w XX-leciu międzywojennym. "Przegląd Zachodni", R. 1974, nr 5 - 6. I POlski ZWiqzek Zachodni. Je(,o zadania t prace. warszawa 1939, s. 6. Ewa GrClolewskazachodzie" 8. Naleiało więc do jego .zadań !badanie sltosull1;ków iPołislko-niemiecldcih, wa1!k;a oZ a11ltY'Pdlslką !p["opaga1l1dą, ,prowaidZlenie sta'łej ag,endy prasowej w pOl$C.i "Strażni!cy Zaclhodnic,j", "Fro:nJtu Za,chodn&ego", wyda1w,ande ,kisdąiJe'k .i bxoszurek, organizowanie adc,zytÓw. Wszysto to miało na celu utrzymywarnie czujności społeczenstwa wobec Niemców nawet w okresie pokoju. Związek silnie tkwił w trady,cjach orientacj,i piastowskiej. Uważał, że stosunki z Niemcami winny wysunąć się na czoro pOls'kiiej politYki zag,ranicznej i działalności społecznej oraz że spokój na Ziemiach Zachodnich, ich rOiZwój jeslt ,gwa.rancją bez,pieczeńJS1twa i dobrooytu cał€lgo Ikraju. Sieć m,ganizacyjoo Związlu ObXony KresÓ!w !Zal(jhodnich składała się z pięciu OIkiI"ęgÓrw: poznań'skiego, pomo'rslktego, śląskiego, rnałopoLslkieg,o i centralnego. Ułaltwiało to znacznie !Toz'pI1zestrze:nianie się jego d:deologii. Pozmań do 1:9134 !był ośrodkiem działa'lności Związku. Złożyły się na to i ,tradycja Poznania jako sltoHcy my'śli zachodniej, i świ,aldOlffiość jego sn;>ołecZleńslbwa, 'i duża ,tu -liczba działaczy oraz zwodenników 'tego rru!chu. W 1'934 r. zmieniono nazwę organizacji na Polski ZW1ią:zelk Zachodni i pI"zeniesiono si,edzibę władz do WMiszawy. Stały !rozwój lte!j organizacji, polbu.dzanie do ma/sowy,ch akcji ozna1czały jednocześnie swoilS,tą ekspansję pomańsIkiego ośTOldka zachodniego. Prężna działalność przyspol1Zyła" zwolenników na olbszar,ze calego kraju. Ni!e bez znaczenia był Iteż pierw:ia1stek nacj1orła.lilzanu zawa[ity w programie ZrwiązJku. P'ol}s!ki Związek Zaohodni c,zęs:to posuwał slię do :kryltylld pol'ttyki zagranic"llr],ej ,rządu w kwestii ni,emieckiej. Jednym ze stałyicih ,przedmiotów troS:ki ZwiąZlku Obrony Kxesów ZachodnJich, a polt,em Po1:slkiego 3wiązku Zachodniego, była sytuacja ludności polslkiej w NIemczech. Org,anizowano IkoIonie leltnie .dla młodzieży pOlonijned, akcję propa.gandową, imprezy !kuJtuTalno-JOświa'towe, opi,ekowa,no się spółdzielczością poLską, .organizowano walkę z bezrobociem w okręga'oh 1l1adgranic'.!:n)"Ch, usiłowano przyw;rac.ać p;ra'Wlidł()JWą pisownię na:zwrslk lPol:s!kich. iDla realizacji 'tych Zladań nalWiąza:no 'Współpracę ze Związ:kiern Polaków w Ni'emczech, ZW1iąZJkiem Po1sIkioh TowaflZys-Łw SzlkolnY'ch i 'Daw:a'TzyTS1t!Wem Pomocy Dzieciom i Młodżież P.olskiej w Niłemczecn. Wobec talk żywe:j dzi'ałalności iZaohod:niej J1Jie [!Jozos1tawały obojęltne ugrupowania polityczne dzdaładące w Poznaniu. Do rzec,znfków pracy zachodn1ej należała Nax,odowa Demokracja, mająca w Poznaniu 'Silną 'Pozycję. Po.znań był oś,rodkiern prasowyun teg,o stronnictwa, co umożliwiało pqpularyzację p;rob1e1l1latyki zachodniej w całyun Ikraj.u. SzeIiZeniern rdei zachodniej za,jcrnowały 'się niemalże ws,zystkIe czasOp'sma IUka,zujące się rw Poznaniu. Atmo5fera mia:slta, 'ideologia zaiOhodnia, d:ziała.1ność zachodnia nie pozosItawały bez vvlpływu na !ksz:ta1taw:anie /Się świadomoŚ