ANDRZEJ SARNOWSKI ZARZĄDZANIE GOSPODARKĄ MIEJSKĄ W LATACH 1945-1950 W ŚWIETLE PROTOKOŁÓW Z OBRAD MIEJSKIEJ RADY NARODOWEJ Dok,ańczenie 3. FINANSE MIEJSKIE "OzY1nlnILkiiem, .od ktÓrea IZaJleży rozmach li dYI13Jmika gospodarkli samarządowej, są firnal!1Jse". To stwierdzenie prezydenta Stanisława Srok'i -określa ważność tej dziedz:ny działa'lności Miejskiej Rady Narodowej, ja'k: by}.o zarządzanie finansami miejskirmi 1. Na dzi.ała,l(l1,aść tę składały się: uchwa,lanie budżetu .mi:asta; na,kładanie padaltków; nciąganie pażyczek na cele inwestycyjne; występowanie da władz centralnych a subwencje. . Tahela l BUDŻETY MIASTA W LATACH 1945 - 1950 (w milianach zIatych) Części bUdżet 1 , , 1945/1946 1 1946* A. Budżet administracyjny z tego wydatki idachady: zwyczajne nadzwyczajne Budżety zakładaw wyadrębt C. ;i:2 a1 kładów i przedI siębiarstw I miejskich ł ,IB. . Od l IV do 31 XII 1946 r. Lata budżelOwe: 1947 1948 -ł 207,4 477,0 1159,4 2368,9 3920,2 2004,4 167,5 275,0 447,0 1161.9 2100,8 1572.2 39.9 202,0 712,4 1207,0 1819,4 432,2 28,5 56,5 107,9 196,7 366,8 405,6 ----- - --- -,I 166,6 496,6 1580,5 1729,1 2750,1 I 45-ł2,6l Sł-mislaw Sroka: BUan dwuletnie; PTacy l.l'ysiłkiem całego społeczeństwa. (Referat wygloszony na zebraniu Towarzystwa Miłośników Miasta Poznania), "Kronika Miasta iPIOznania", R. 1947, nr 1. Andrzej Sarnowski Sytuacja finansOowa Paznania po wyzwalelliu w 1945 r. była trudna. Wynikała ona pitzede wszystkim z agr'omu 'zniszc,zeń waje!1(l1ych, a także z braku daświadczenja w gaspadarce finans,awej wielu osób działających na tym palu. W sie;pniu 1945 r. radni paświęcili finansom swaje .pierwsze, nadzwyczajne posiedzenie, zwoł=,e (I1a wnJioseik Komisji F1imunsowej, której ,pr;zewodnJic1zą,cy !Zagajając .dyskusję powieooiał: "Sytuacja fLnansawa mia,g,ta jes,t pa pr,astu opłakana [...] !Złem IZasadnkzym jest w dowej". budżetowych. Projekty budżetu ,przygOotawywała alegium Zarządu Miasta, a opin1awała Komisja Finansowa. Dla swej ważnaści wymagały ane pzyjęcia przez Radę, la tak/że zaJtWlier,dzenJia pr.zez Pirezydi\JJIIl Wajewódzk/iej RaJdy Narodawej. Takiemu samemu zatwierdzeniu padlegały uchwały Rady datyczące panu świadczeń w l!1aturze; wpr,awadzenia i pobierania podatków; 'zaciągania pożyczek lub podjęcia z'obowiązań lokaty kaipitału oraz nabywania i pOzJbywania się .majątku .:nieruchoanego. Kilka'kwtnie Prezydium Wojewódzkiej Raldy Narodawej zgłaszało zastrzeżenia wabec niektórych pozycji budżetu Poznania, ca paciągała zmianę pierwotnej wersji 'Preliminarza. Pierwsze posiedzenie budżetowe Rada adbyła dapiera w dniu 10 grudnia 1945 r. P.oswięcane ona była uchwaleniu Ipreliminarza na la'ta 1945 - 1946 (ad daty wyzwolenia do dna 31 marca 1946 r.). Kolejny Ipreliminarz abejmował tyla dziewięć miesięcy 1946 r., na'Stępne były uchwalane już na pełne lata kalendarzowe. CiekawIostką jest fakt ,czyameg'o udziału .mieskańców w Qpm,cowywan:iu preliminaTza budżełGweg.o na rak 1950. Zgłoszone pastulaty i uwagi zastały częściowa uwzględnione w budżecie przyjętym na pas:iedzeniu budżetowym w dniu 11 października 1949 r. Każdy prelimina'rz budżetawy składał się z 'trzech podstawowych częśd: A. budl.etu a diminis,tJ"acyjnego; B. budżetu zakładów wyodrębnianych i C. budżetów zakładów i ,prizedsiębiorstw .miejskich. Tabela l przedstawia Iplanawane pr,zez Radę wpływy i wydatki budżetowe w latach 1945 -1950 z uwzględnieniem tego podziału. Należyzarz.nac,zyć, że dane dotyczą tylka 'budżetu głównega, Pl1zyjęte!1)o .przez Radę. W kilku przypadkach uległy 'ane !później :zJmianom na s'kutek O'dmiennych uchwał Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodawej. Zwiększanie 'Planawa(l1ych wyda,tkÓw ró\VII1Joważ'OII1ych od,pawiedn:imi M'lpływami wskazuje l!1Ja popra'Wiiarllie Slię ,z roku na rok sy,tuacji finansowej .miasta. P,atwierckeniem tega był również faoot, że. trzy 'Pierwze la ta budżetOowe zakańezyły się niedaborem, zaś bilans za rok 1948 wykazał 98000000 zł nadwyzki budżeławej (brak danych za lata 1949 i 1950). Zmniejszenie planowanego na rok 1950 budżetu a,dministra-cyjnego (w stasunku d:.J poprzedniego) wynikało z podjętej przez nąd jeszcze w 1948 r. akcji oszozędna.ściowej w całej gospadarce narodowej, k>tórej ,szczególne nasilenie miała mie:sce w 1949 r. Charakterystycznym zjawiskiem były zmiany w zatwierdzonych budżetach dćJkonywane przez sa.mą Radę, 'Poprzez uchwalanie budżetów dadatkowych. Zmiany te, .korygujące wielkości .budżetu ,podstawowego {głównego) wynikały n.p. wsku'tek .1Imniejszenia się planowda Targowa {)raz Miejska Poznańska Kalej Elektrycz.na. Ten ostatni zakład stanaw;ł początkowa spółkę akcyjną, kontrolowaną w 953/0 przez Zarząd Miejski. W cze.rwcu 1946 .r. akcjonaniusze spółki podjęli decyzj o jej rozWiązaniu !i \przejęciu przez miasto (,zgodnie z uprzednio uchwalonym statutem). Rada na posiedzeniu w dniu 10 lipca 1946 r. .zaakceptowała tę decyzję i włączyła Miejską Poznańską Kolej Elektryczną -do przedsiębiarstw miejskich, nadJ.jąc mu statut w lutym następnego roku 7. W 1949 r. Rada powołała ,dwa nowe zakłady: Zarząd Nieruehamościami Miejskimi (zajmujący się administracją budynków mieszkalnych) oraz Mieskie Przedsiębiorstwo Budowlane. Z przedsiębiorstw zarządzanych przez Radę w latach 1919 - 1939, dwa zostały u;JiaństwoiWQone iI'la /podsiewie ustarwy o .nacjanaIizacji przemysłu: Chłodnia Miejska oraz Zakłady Gumowe "Stomil". Te ostatnie były w a'kresie międzywojennym spółką akcyjną, przy czym całość akcji nalezała do Zarządu Miasta. Wobec pojawiających slię l!1a jesdel!1i 1945 T. Iinforma1cji o !planowa1nY'D1 upańsrtw,oWiieniu pr.zemystu, Rada na sesji w dniu 22 października /Uchwaliła wys'tosowanie memoriału do Ministerstwa Przemysłu, z prośbą o pozostawiel1le "StomiIa" ,pod zarządem miejskim. Argumentowana to tyJm, że za.kłady odprowadzają ido budżetu miasta środki pozwalające na pokrycie ok. 20"/0 wydatków z budżetu adminis,tracyjnego 8. Do sprawy upailstwowienia "Stamiia" Rada 'wracała jeszcze .dwukrotnie. Podczas dorad JJrzy drzw1iach zam.kinięty,ch (I1a ,pasiedze11liu ,w 1946 .r., prezydent Stanlisław Sr.o'ka przedstawił wysiłki Zarządu ,Miejskiego zmierzające do utrzymania zakładów, ik1óre już w g.rudniu 1945 1'. zostały 'przejęte .przez ZQednocz,enie Przemysłu Gumowego. Da Warsz:lwy udała sIę delegacja. Pommo zapoznania z sytuacją miasta prezydenta Krajowej Rady Narodowej, p.remiera rządu i innych kierowników życia 'Pali tycznego, nie uzyskano zmiany decyzji 9. Ponownie slprawa "Stomila" stanła na porządku obrad Rady w dniu 3 lutego 1947' I. W przyjętej uchwale radni poparli stanowisko ,Zarządu Miejskiego, wyrażone w piśmie do Ministerstwa Przemysłu, a dOI1).agające .się wypłacenia Poznaniowi 10"/0 roczmych zysków zakłaau, celem ratowania budżetu miejskiego. Na tym samym posiedzeniu Rada poparła zastrzeżenia Zarządu Miasta zgłoszone Centralnemu Urzędowi Planowania \V sprawie nacjonalizacji zakładów "AF.A" .i "H. Cegielski". Stwierdzono że zakłady te lIlie podlegają up:1ilstwowieniu, ponieważ zajmują tereny będące własnością miasta 10. Wszystkie żądania władz miejski,ch zostały odr.zucone przez instancje cerJtralne. Począwszy od 1949 ,L sprawazdania oraz zamierzenia przedstawiały -na sesjach Rady lfóW1nież 'zakła,dy 1I11e podlegające Za.rządQWli Miejslkdemu: M,iejska Zawadowa St'raż Pożarna, Ubezpieczalnia Społeczna, Zakład Osiedli Robotniczych, Pawszeo:hna Spółdzielnia Spożywców, Miejski Handel Detaliczny. 7 ,Protokół z posiedzenia Rady w' dniu 10 lipca 1946 r. · ,Protokół z posiedzenia Rady w dniu 22 padziernika 11145 r. , :Arotokół z ,posiedzenia Rady w dniu II stcznta 1946 r. " Protokół z posiedzenia Rady w dnLu 3 lutego 11147 r. Andrzej Sar1Lowski ANEKS URZĄD MIEJSKI W SPRAWIE NACJONALIZACJI FABRYKI WYROBOW GUMOWYCH "STOMIL" DO OBYWATELA MINISTRA ;PRZEMYSŁU W WARSZAWLE PRZEZ URZĄD WOJEWODZKI POZNAŃSKI W POZNANIU Gmina stoł. miasta poznańia jest posiadaczem 100% akcyj Fabryki Wyrobów Gumowych "Stomil", spółka aKcyjna w 1P0zna;nJou. Forma spółki akcyjnej nadana przed wojną temu przedsiębiorstwu miała charakter ściśle fOrmalny, gdy:!: właśnie ta forma stanowiła jedyną mo:!:llwość utworzenia odrębnej osoby prawnej, ,która by z jednej strony miała swobodę działania potrzebną dla tego rodzaju przedsiębiorstw, a z drugiej strony nie anga:!:owałaby całego majątku Gminy w przedsięwzięcie bądź co bądź ryzykowne. Dzięki zastosowaniu tego :rodzaju formy, Gmina miasta Poznania mogła podjąć inicjatywę i stworzyć przedsiębiorstwo, o ik1órego stworzeniu nie pomyślał ówczesny Tząd. Zaznaczyć należy, :!:e Inicjatywa w tym zakresie Gminy była pracą pionierską, gdyż "StomH" był pierrwszym i jedynym tych rozmiarów przedii!liębiorstwem tego rodzaju w Polsce. Mimo, iż. uruchomienie fabryki wyrobów gumowych w kraju nie posiadającym własnych surowców i ubogim w motoryzację przedstawiało znaczny stopień a:-yzyk,a, Gmina mla"ta Poznania w dobrze rozumianym interesie państwa nie zawahała się wyręczyć państwa w tej dziedzinie i włożyć w uruchomienie ,przedsiębiorstwa poważny na owe czasy k'apitał wynoszący 4320000 zł ,przedwojennych. Ten wysiłek finansowy. jak te:!: wysiłek OTganizacyjny Gniiny spa:-awił, :!:e "Stomil" w 'krótkim stosunkowo czasie stał się jedyną w polsce na Swliatowym poziomie postawioną fabryką opon samochodowych, kt6rych jak'OŚć nie była przez nikogo kwestionowana l. . .J Gmina miasta pozIJJania stojąc nadal na stanawisku, iż jest właścicielem firmy "Stomil" rozumie jednak, iż przedsiębiorstwo to ma kluczowe znac,zenie dla państwa, a tym o;amym ma pelne zrozumienie dla dą:!:ności państwa do objęcia tego przesiębiorstwa 'W swój zarząd. W tym te:!: zakresie Gmina miasta Poznania gatowa jest do ugadowego zał,atwierua sprawy z tym jednakowo:!: zastrzeżeniem, :!:e zostaną zagwarantowane jej uprawnienIa z tytułu wła:!:onego kapitału i inicjatywy. zagwarr,antowanie