ANTONIJANUS CENTRALNE LABORATORIUM AKUMULATORÓW I OGNIW W POZNANIU (1947 - 1977) POZNAŃ jest centrum polskiego przemysłu chemicznych źródeł prądu i tutaj też powstała i rozwija się jedyna w tej dziedzinie w Polsce placówka naukowo-badawcza - Centralne Laboratorium Akumulatorów i Ogniw. Pełni ono funkcję głównego zapiecza naukowo-technicznego dla zakładów wchodzących w skład Zjednoczonych Zakładów Elektrochemicznych - "Ema-Centra" produkujących akumulatory i baterie galwaniczne suche. Największy z nich, tak zwany "zakład wiodący", a mianowicie Zjednoczone Zakłady Elektrochemiczne "Ema-Centra" - Poznańskie Zakłady Elektrochemiczne działa również w Poznaniu i produkuje akumulatory zasadowe niklowo-kadmowe, akumulatory srebrowo-cynkowe, baterie galwaniczne suche oraz akumulatory kwasowe rozruchowe. Do podstawowych zadań Centralnego Laboratorium Akumulatorów i Ogniw należy organizowanie i prowadzenie prac naukowo-badawczych nad układami pierwotnych i wtórnych źródeł prądu; konstruowanie nowych linii technologicznych, maszyn i urządzeń do produkcji chemicznych źródeł prądu oraz specjalistycznej aparatury pomiarowo-kontrolnej. Zakres działania Laboratorium obejmuje również studia prognostyczne i projektowo-technologiczne nad rozwojem przemysłu chemicznych źr6deł prądu; opracowanie licencji i innych form eksportu myśli technicznej; sporządzanie ekspertyz i orzeczeń oraz informowanie zainteresowanych jednostek o postępie technicznym na świecie. Rangę Centralnego Laboratorium w dziedzinie. postępu technicznego w pr1emyśl e chemicznych źródeł prądu podkreślają funkcje powierzone przez władze zwierzchnie branżowego ośrodka: informacji naukowo-technicznej i ekonomicznej; normalizacyjnego; ochrony patentowej; cesjobiorcy Centralnego Biura Znaku Jakości; ośrodka prognozowania rozwoju technicznego wyrobów; koordynatora krajowego prac w zakresie zintegrowanego programu współpracy naukowo-technicznej państw - członków _ Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej nad problemem Opracowanie nowych efektywnych metod przekśztalcania energii słonecznej, chemicznej, wiatru i geotermicznej na energię elektrycznq, cieplną i mechaniczną oraz stworzenie na tej podstawie ekonomicznych konstrukcji i urządzeń. Początki przemysłu chemicznych źródeł prądu w Poznaniu sięgają roku 1919, kiedy to reemigrant Andrzej Kaczmarek z pobudek patriotycznych prze!liósł z Berlina do Poznania swoją fabrykę baterii galwanicznych suchych, którą założył tam w 1910 r. Razem z nim przybyli fachowcy - Polacy. Fabrykę pn. Pienysza Poznańska Fabryka Elementów i Bateryj Andrzej Kaczmarek urU(;homił w budynku przy ul. Wenecjańskiej 6. W 1925 r. fabrykę Kaczmarka wraz z sąsiednim małym zakładem baterii "Fogtan" wykupili Wacław Tomaszewski i Jan Kubski produkujący baterie pod znaną nazwą "Centra". 2 Kronika m. iPoznsnis z. 1181 Antoni Janus L, , . ; M U,:; I ';.,ti <\>'ł ,,:, .,.\ .,. . ' 'Oli,. "'j t : . . . ... ; : : . , ,:: '1' :.,.. f--... d :t- .:; : :> I ".I>.:: n"- :.,."j( '_:": '.' "_i:r ,l.. ... ".": on -.«si'"::'"":"' .<. . .. 'f,\+, :i' ;; Af. '"- '.1 :.;.<: :,". 'l L 'F . = ,.. " :f:: .... .: L _.. :,;;.. .,.;;' , ..,t:..ih.....,ł,'I_.._ :::;:;,. ,;,::rf' ....!;: i....I;'::, _'7i; _ M , .;j - " k' ; -'lIftI! \ts ; - .\ ....,-, .E}':: "' ::i:::iI* .., z ; "">".) ..< ....".."""...:..........;:. Siedziba centralnego Laboratorium Akumulatorów 1 Ogniw przy ul. Fortecznej 12114 W tym czasie inżynier Wacław Łysiński założył w Rożnowie Małym k. Obornik (1923/1924) zakład produkcji akumulatorów, ale dopiero fabryka akumulatorów założona w 1929 r. w Mechowie k. Poznania przez inż. Czesława Gottschalka odegrała poważną rolę w rozwoju rodzimego przemysłu akumulatorowego. Fabryka Akumulatorów ICG od nazwy Inżynier Czesław Gottschalk w Mechowie przetrwała zawieruchę wojenną i wraz z zakładem akumulatorów "Duplum" założonym w 1933 r. w Swarzędzu przez inż. Wacława Łysińskiego stanowiła podwaliny nowego, dużego zakładu akumulatorów wybudowanego w '1951 r. na Starołęce przy ul. Fortecznej 12114. Czesław Gottschalk to nie tylko zdolny i przedsiębiorczy inżynier, ale przede wszystkim wybitny wynalazca. Jego akumulatory skutecznie konkurowały na rynku dzięki walorom jakościowym, co umożliwiało szybki rozwój zakładu. Sytuacja polskiego przemysłu chemicznych źródeł prądu w 1945 r. nie była lepsza niż innych dziedzin gospodarki narodowej. Potrzeby przekraczały możliwości produkcyjne, a fabryki były wyposażone w przestarzałe, zużyte i różnorodne maszyny. Przy rozbudowie i unowocześnianiu tego przemysłu można było liczyć tylko na własne siły. Na tym etapie nie wystarczała już znajomość tajników produkcji i aby formułować wnioski dla doskonalenia konstrukcji i technologii oraz projektowania Iozbudowy zakładów, należało oceniać procesy technologiczne na płaszczyźnie naukowo-technicznej. Zadanie nie było łatwe, gdyż zagraniczne koncerny zazdrośnie strzegły tajemnic produkcyjnych. Powstała więc konieczność stworzenia od podstaw wyspecjalizowanego ośrodka naukowo-badawczego na poziomie instytutu, gdyż stało się oczywiste, że prawidłowy rozwój ...... .... "'. ........ "i . b . !ł . .f' ;1 no .= ... ......."';: ,;;'..s.: -:-%; ... .....:t.:. c ;( .' ,. Dr Jerzy Czygrlnow kierownik Centralnego Laboratorium ZjednoczenLa Przemysłu Akumulator6w i ogniw l VII 1947 - 31 XII 1941 Prof. dr Wieńczysław Kuczyński (1901 - 1980) sprawował naukowe kierownictwo nad Centralnym Laboratorium Zjednoczenia Przemysłu Akumulator6w i Ogniwprzemysłu chemicznych źrodeł prądu może nastąpić Jedynie w oparciu o badania naukowe. W dniu l lipca 1947 r. Zjednoczenie Przemysłu Akumulatorów i Ogniw w Poznaniu powołało do życia Centralne Laboratorium Zjednoczenia Przemysłu Akumulatorów i Ogniw z siedzibą w Zakładach Wytwórczych Ogniw i Baterii "Centra" przy ul. Grochowe Łąki nr 4. Kierownictwo placówki powierzono drowi Jerzemu Czygrinowowi. Nadzór nad działalnością sprawowało Biuro Studiów Zjedi.-";:" . ... ; :fłx. .: . :.,t t , . '$ . , ,f!;.. ......... . -.. ""'::: .r: Doc. dr hab, Kazimierz Appelt dyrektor Biura Konstrukcyjnego Akumulator6w oraz Centralne.0 Laboratorium Akumulator6w i Ogniw (1 I 1949 - 31 XII 1954) Doc. dr Stanisław Olszański zastępca dyrektora do spraw naukowo-techmcznych Centralnego Laboratorium od l III 1957 r. .. Antoni Janusnoczenia Przemysłu Akumulatorów i Ogniw pod naukowym kierownictwem prof. dra Wieńczysława Kuczyńskiego. Z dniem l stycznia 1949 r. nastąpiło pOłączenie obu tych jednostek pod nazwą Biura Konstrukcyjnego Akumulatorów pod kierownictwem Kazimierza Appelta, który pełnił funkcję dyrektora do dnia 31 !XII 1964 r. Biuro weszło na okres do końca 1956 r. w skład Centralnego Biura Konstrukcji Kablowych w Ożarowie, jako samodzielny Wydział Akumulatorów i Baterii w Poznaniu. Okres ten charakteryzuje się rozbudową pracowni badawczych, analitycznej i konstrukcyjnej. Powstała nowa, potrzebna prz.emysłowi pracownia specjalistycznej aparatury pomiarowo-kontrolnej. W początkowym etapie pracy główne zadanie polegało na udokumentowaniu doświadczeń technologicznych i tradycyjnych metod produkcji. Pierwszym zadaniem z zakresu nowych technologii było uruchomienie w 1951 r. wspólnie z Poznańskimi Zakładami Elektrotechnicznymi K6 pierwszej w kraju produkcji akumulatorów zasadowych. W dniu 29 grudnia 1956 r. Zarządzeniem Ministra Przemysłu Maszynowego utworzone zostało Centralne Laboratorium Akumulatorów i Ogniw w Poznaniu z siedzibą przy ul. Fortecznef 12/14, podległe do końca 1958 r. Ministerstwu Przemysłu Maszynowego, następnie Zjednoczeniu Przemysłu Kabli i Sprzętu Elektrotechnicznego, a od dnia 13 kwietnia 1976 r. Zjednoczeniu Przemysłu Maszyn i Aparatów Elektrycznych "Ema". Nastąpił intensywny rozwój prac naukowo-badawczych skupiających się głównie nad nowymi rodzajami chemicznych źródeł prądu, m. in. akumulatorami srebrowo-cynkowymi, miniaturowymi akumulatorami niklowo-kadmowymi szczelnie zamkniętymi, ogniwami rtęciowymi, płytami pancernymi do akumulatorów kwasowych. Rozwijała się pracownia aparatury pomiarowo-kontrolnej, zorganizowana uprzednio przez doc. dra Stanisława Olszańskiego pełniącego od 1957 r. funkcję zastępcy dyrektora do spraw naukowo-technicznych. Przemysł polski zaczął otrzymywać coraz więcej specjalistycznej i oryginalnej, chronionej patentami aparatury. Jest ona nieoceniona przy prowadzeniu prac naukowo-badawczych, ułatwia zautomatyzowanie czynności kontrolnych w zakładach produkcyj- "\ nych i umożliwia sprawne oznaczanie własności fizyko-chemicznych surowców i półfabrykatów. W latach 1953 - 1976 Centralne Laboratorium Akumulatorów i Ogniw zaprojektowało ok. dwustu urządzeń i metod pomiarowych. Jednak największe sukcesy w latach 1956 - 1960 odniosło w działalności analitycznej. Opracowano i wdrożono kilkaset różnorodnych i nowoczesnych technik analitycznych do badania i kontroli surowców i półfabrykatów stosowanych w branży chemicznych źródeł prądu. W 1957 r. rozpoczęto specjalizacje w problematyce analizy śladowej metali kolorowych o wysokiej czystości oraz w technikach polarograficznej i spektrograficznej, osiągając wysoki poziom i uznanie w kraju i za granicą. Wyniki prac zyskały uznanie twórcy metody polarograficznej i laureata Nagrody Nobla - prof. dra Jarosława Heyrowskiego, który dał temu publiczny wyraz na Międzynarodowej Konferencji Polarograficznej w Pradze (1958). Rozszerzenie świadczonych przez Centralne Laboratorium usług głównie w zakresie nowych uruchcmieil chemiczrych źródeł prądu i modernizacji konstrukcji akumulatorów i ogniw wymagało powiększenia- powierzchni laboratoryjnej oraz pomieszczeń na warsztaty i hale do produkcji doświadczalnej. W 1959 r. nadbudowano jedno piętro w budynku A oraz wybudowano budynek B, w którym ulokowano warsztat mechamczry i produkcję doświadczalną. W budynku A pofi! I ....,.:, !,;':':;;'}:"B;":Ti:J.i ",';"';,:; '. :fłił:'t;;;;\ . I:'j"... . : MiW '!"'1:<," , > .,...... 'i',-< :ł-i . ':: ....... ::'},'"f . .. .' ".'!11 .. ' . . .. 1 1;;' :.., "-,' u, ...'...1 "" ':'..;;...' ... "17' :''i: .,:. :: - ", ""'" ".- ..,,, , 'i.; " "/ . '. .1'k. ") :'..._". ..tt:...,;-. , I;.: .' ;{ 'r--a' . -,.: :'fJ!II!' " ..: . . ,. . ,:::i:.:::;: ..:........................,.,.,../. . '. ......,.....> . .. ." ..:. . . . ..:.:.-:?': ;..: ': (. {( :,:,: .:.:. ..:,"'f.:' Hala montażowa Zakładu Doświadczalnego. Zdjęcie wykonane w 1971 r. I":} ..,;.. -....,. :II: " ;krw :..:.....;:.<:":.,;, ... . .... . "":. ". :":;,.. ....... .. :a.:' ".' iiI .. n""" . ' . . . .'m..... ."" "4:została dyrekcja, księgowość, planowanie, zakłady działalności podstawowej (analityczny, akumulatorów, baterii galwanicznych suchych, pracownia aparatury pomiarowo-kontrolnej, normalizacja, patenty i informacja naukowo-techniczna). Stopniowo wzrastała rola Centralnego Laboratorium jako placówki wiodącej w branży chemicznych źródeł prądu, bowiem krystalizowało się podstawowe zadanie, polegające na prowadzeniu prac naukowo-badawczych i konstrukcyjno-doświadczalnych w zakresie chemicznych źródeł prądu. W miarę rozwoju przemysłu coraz większego znaczenia nabierały zagadnienia związane z normalizacją i unifikacją oraz informacją naukowo-techniczną. W dniu 27 lipca 1961 r. minister przemysłu ciężkiego Zarządzeniem nr 130 nadał Centralnemu Laboratorium Akumulatorów i Ogniw rangę branżowego ośrodka normalizacji; w dniu 4 sierpnia 1962 r. dyrektor Zjednoczenia Przemysłu Kabli i Sprzętu Elektrochemicznego powołał w Centralnym Laboratorium Branżowy Ośrodek Informacji Naukowo-Technicznej i Ekonomicznej. Z dniem 1 maja 1962 r. Zarządzeniem Przewodniczącego Komitetu Pracy i Płac z dnia 21 V 1962 r. Centralne Laboratorium uzyskało uprawnienia instytutu naukowo-badawczego i w tymże roku powołano w Laboratorium dwudziestu pracowników naukowo-badawczych. W 1962 r. minister przemysłu ciężkiego Zarządzeniem Nr 125 z dnia 12 XII 1962 r. usankcjonował uprawnienia i obowiązki Centralnego Laboratorium jako placówki wiodącej w branży chemicznych źródeł prądu. W tym samym roku, z dniem 21 lutego Laboratorium Akumulatorów i Ogniw uzyskało uprawnienia ces'jobiorcy Centralnego Biura Znaku Jakości. Jest ono powołane do oceny jakości i nowoczesności wyrobów rynkowych i nadawania producentom tych wyrobów uprawnień do oznaczania ich znakami ,,1" i "Q". Antoni Jan'ILs ..:. ..:"" ..M?' ' :, " " ą " " . , : , ,, :f':,'" <, -.... ::: ,łI' :.., ", o .: .. . ..,. "'u A 'J::, , "":11,,, . .".. :..:f" :.: . "',"... :-.": ,.",,,,,,,.. I' .m<..$..& .-l.?;, '\ " .. ".,. ! -ł ..,. ""<>.".i" ".::--:,' ,:",",." '.1 ł _.. .;. ,', ':...:: Linia do produkcji ogniw R14 prezentowana .na Międzynarodowych Targach Poznańskich w I'oku 1974 W 1964 1'. Centralne Laboratorium otrzymało dawną fabrykę akumulatorów w Mechowie i prowadzi tam produkcję doświadczalną nowych wyrobów, Z dp..iem l marca 1965 r. dyrektorem naczelnym Centralnego Laboratorium mianowany został mgr .Jerzy Kwaśnik. Nastąpił nowy etap rozwoju placówki, decydujący o kierunku działalności Laboratorium jako centrum naukowo-technicznego chemicznych źródeł prądu. Minibaterie do zegark6w i .kalkulator6w elektronicznych $c::.."'::';":':.:: =<: :..?, .,. uh . .. ,$.", --' i... -:'ł:. "" _......:' ...... ..' "".,' "< .;: "",;( f" " ..?tl ...> . . Laboratorium wraz z Zakładem Doświadczalnym zajmuje teren o powierzchni 23000 m 2 z powierzchnią użytkową budynków ok. 8000 m 2 . Wartość aparatury pomiarowo-badawczej wynosi 55 milionów zł. Z ważniejszego wyposażenia Laboratorium należy wymienić: mikroskop elektronowy, spektrofotometr absorbcji atomowej, dyfraktometr rentgenowski, termoanalizator, mikroskop metalograficzny i potencjostaty do badań kinetyki elektrochemicznej. Wraz z Zakładem Doświadczalnym zatrudniało na dzień 31 !XII 1977 r. 603 pracowników, w tym czterech docentów i sześciu doktorów. Sześciu pracowników kontynuowało studia doktoranckie i pięciu miało otwarte przewody doktorskie. W skład Rady Naukowej powołanej z dniem 3 VIII 1963 r., której przewodniczy prof. dr hab. Stanisław Zieliński, wchodzą przedstawiciele nauki, przemysłu, odbiorców i użytkowników. Modernizujący i rozbudowujący się przemysł domagał się kompleksowych opracowań oraz nowoczesnych maszyn i urządzeń. Kierownictwo Centralnego Laboratorium w porę dostrzegło szansę dalszego prawidłowego rozwoju i aby sprostać aktualnym zadaniom rozszerzyło profil działalności o maszyny i urządzeni.. do produkcji chemicznych źródeł prądu. Z dniem 15 kwietnia 1970 r. Zjednoczenie Przemysłu Kabli i Sprzętu Elektrotechnicznego powołało Zakład Doświadczalny przy Centralnym Laboratorium Akumulatorów i Ogniw w pomieszczeniach i z parkiem maszynowym bazy budowy maszyn Poznańskich Zakładów Elektrotechnicznych "Alco" przy ul. Gdyńskiej, do którego włączono organizacyjnie rownież oddział w Mechowie. Dyrektorem Zakładu mianowany został dr Edward Forecki, a zastępcą mgr inż. Tadeusz Flegel, od dnia 1 marca 1973 r. dyrektor Zakładu. W 1971 r. powstała w Laboratorium samodzielna pracownia projektowo-technologiczna, a dyrektor Zjednoczenia powołał z dniem 23 lutego 1971 r. Branżowy Ośrodek Ochrony Patentowej. Z dniem 5 kwietnia 1972 r. powołano Ośrodek Inspekcji Jakości. W tym samym roku Laboratorium uruchomiło po raz pierwszy w kraju produkcję doświadczalną akumulatorów niklowo-kadmowych z płytami spiekanymi przystosowanych do poboru dużych prądów. Rosnąca ranga i zakres wdrożeń myśli technicznej Centralnego Laboratorium Akumulatorów i Ogniw oraz maszyn i urządzeń produkowanych w Zakładzie Doświadczalnym Centralnego Laboratorium Akumulatorów i Ogniw wyłoniły potrzebę utworzenia w 1974 r. stanowiska zastępcy dyrektora do spraw wdrożeń, które powierzono mgr inż. Edwardowi Olechowi. W tym samym roku żakres działalności Centralnego Laboratorium Akumulatorów i Ogniw rozszerzył się o latarki elektryczne.' Konstruowane są m. in. latarki ostrzegawcze zwiększające bezpieczeństwo na drogach publicznych: samochodowe Mig-Lux "Bus-2", dla rowerzystów "Bicykl-2" oraz dla pieszych "Błysk-Lux". W ścisłej współpracy ze Zjednoczonymi Zakładami Elektrochemicznymi "Ema-Centra" wdrożono do produkcji nowoczesne, zunifikowane akumulatory do samochodów ósobowych w obudowie ,z polipropylenu 6SC34 i 6SC45 - spełniające wymagania firmy "Fiat" i znacznie przewyższające wymagania Międzynarodowej Komisji Elektrotechnicznej (IEC) oraz akumulatory do nowej generacji ciągników według licencji angielskiej firmy Massey-Fergusson-Perkins, które otrzymały jej atest. Kontynuując prace nad miniaturyzacją (od 1957 r.) ogniw Centralne Laboratorium opracowało i uruchomiło w Zakładzie Doświadczalnym produkcję doświad{;zalną minibaterii srebrowych do zegarków elektronicznych. Te baterie wymagają zegarmistrzowskiej wprost precyzji i Polska jest pierwszym i dotychczas je Antoni Jan'ILs ::.;::-<.. "':E: ,-:. :.,....... < ,,-'... ...,;... . ""': ': ,<::<' . ,: :" :...:.......,..\.:. Mgr Jerzy Kwaśnik dyrektor naczelny Centralnego Laboratorium ad l III 1965 r. Mgr nż. Edward Olech zastępca dyrektora do spraw wdrożeń od 9 VIII 1974 rdynym z krajów Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, który podjął się tej produkcji. Od 1970 r. w działalności Laboratorium dominują jednak konstrukcje nowoczesnych maszyn i urządzeń oraz linii do produkcji chemicznych źródeł prądu. Zakład Doświadczalny rozpoczął produkcję maszyn i urządzeń nie spotykanych u większości producentów tych maszyn na świecie. Wiele maszyn sprzedano wytwórcom w Bułgarii, Jugosławii, w Wielkiej Brytanii i na Węgrzech. Nowoczesność i oryginalność, udokumentowana dziewięćdziesięcioma patentami krajowymi i zagranicznymi oraz kompleksowość rozwiązań umożliwiła Laboratorium oferowanie usług również kontrahentom zagranicznym. 1. Opracowano raport techniczno-ekonomiczny dla Libii dotyczący fabryki do produkcji baterii galwanicznych suchych. 2. Zawarto wstępny kontrakt na świadczenia know-how ....:.. '::." ".c,p... ".::X' :.: X. '"..r I g :. ..,.,. -'o;,' :<. \jot Mgr inż. Henryk G6recki zastępca dyrektora do spraw technicznych Zakładu Doświadczalnego od 15 VIII 1973 r. Mgr in!!:, Tadeusz Flegel dyrektor naczelny Zakładu Doświadczalnego od l III lU73 r. w zakresie produkcji akumulatorów niklowo-kadmowych dla Jugosławii. 3. Złożono oferty na know-how, pomoc techniczną i usługi w zakresie akumulatorów kwasowych rozruchowych dla Danii. 4. Zrealizowano kontrakt na sprzedaż firmie Tesco Budapeszt (Węgry) dokumentacji na urządzenia do nalewania elektrolitu dwuskładnikowego. 5. Zrealizowano kontrakt z firmą LancoEconomic (Szwajcaria) na know-how urządzenia do dozowania pasty anodowej do produkcji baterii miniaturowych. Do najważniejszych osiągnięć Laboratorium w latach 1947 - .1977 należą: opracowanie ok. dwustu pięćdziesięciu metod badawczych w zakresie fizykochemicznej kontroli analitycznej dla potrzeb badawczych i produkcyjnych, w tym szeregu metod analizy surowców i półfabrykatów stosowanych w przemyśle chemicznych źródeł prądu; opracowanie konstrukcji i technologii ogniw rtęciowych oraz alkalicznych ogniw braunsztynowych; konstrukcji i technologii produkcji ogniw rezerwowych o układzie chlorek srebra - ,magnez (ogniwa rezerwowe są to ogniwa jednorazowego użytku, które napełnione wodą zaczynają pracować. Stosowane są m. in. w ratownictwie morskim zainstalowane w kamizelkach i tratwach ratunkowych); opracowanie technologii otrzymywania braunsztynu elektrolitycznego; kompleksowe prace nad podwyższaniem parametrów energetycznych i użytkowych baterii galwanicznych suchych, zwłaszcza czasu ich wyładowania, wydłużenia okresu składowania i zwiększenia szczelności; opracowanie technologii pro· dukcji separatorów mikroporowatych i konstrukcji urządzeń produkcyjnych; opracowanie konstrukcji i technologii produkcji akumulatorów kwasowych z płytami pancernymi; opracowanie konstrukcji akumulatorów kwasowych rozruchowych w obudowie z polipropylenu do samochodu "fiat"; opracowanie konstrukcji i technologii akumulatorów niklowo-kadmowych szczelnie zamkniętych guzikowych, rurkowych i pryzmatycznych; opracowanie konstrukcji i technologii akumulatorów srebrowo-cynkowych; opracowanie konstrukcji i technologii akumulatorówniklowo-kadmowych z płytami spiekanymi; opracowanie konstrukcji i technologii minibaterii zegarkowych; opracowanie konstrukcji akumulatorów do nowej generacji ciągników według licencji Massey-Fergusson-Perkins. Nadto: konstrukcja szeregu latarek: "Delfin l", "Bicykl 2", "Fil", "Kora", "Bus-2", "Błysk-Lux", "Lux"a Z maszyn i urządzeń skonstruowanych w Zakładzie Doświadczalnym na wyróżnienie zasługują: agregaty do odlewania kratek 2S; tulejek; części; urządzenie do odlewania części nietypowych; automaty do odlewania rdzeni płyt pancernych; listewek spawalniczych; mieszarka do mas czynnych; suszarnia tunelowa; suszarka komorowa do płyt sucho ładowanych; automat do dzielenia płyt; urządzenie do przetopu ołowiu; paśmiarka; automaty do montażu elektrod akumulatorów Ni-Cd szczelnie zamkniętych; linia montażowa do produkcji akumulatorów motocyklowych; do produkcji płyt pancernych; akumulatorów kwasowych rozruchowych; do produkcji ogniw R14 zatłaczanych; baterii R14; pochewek papierowych LP-l; linia do produkcji separatorów. Z aparatury kontrolno-pomiarowej skonstruowanej w Centralnym Laboratorium i produkowanej w Zakładzie Doświadczalnym warto wymienić: sedymentator FES-6; volumetr elektromagnetyczny; automat starterowy; porometr; separatometr; urządzenie do badania udarności separatorów; urządzenie do ładowania akumulatorów szczelnie zamkniętych; automat do ładowania akumulatorów srebrowo-cynkowys:h; depolarometr; woltomierz sortujący; urządzenie do wyładowania baterii metodą przerywaną; biurowe urządzenie do wyładowania baterii; zasilacz programowy. Antoni Jan'Us łi ' ;. , 4 I '< ' : ' " h. Sedymentator - unlkalny przyrząd do oznaczania procentu mas frakcji ziaren wielkości l - 60 mikrometr6vr, produkowany w Zakładzie Doświadczalnym ,...."'i;j, : ,;:,,",.w a 'oJ "'" :.. .. SEOVNTATOR FES-Q