SEWERYNA KWILECKA FUNKCJE SPOŁECZNO-KULTURALNE TEATRU POLSKIEGO W LATACH 1870-1918 Dokończenie TEATR POZNANSKI - MIEJSCEM PREZENTACJI WYBITNYCH AKTORÓW POLSKICH Teatr Polski w latach 1875 -1918 zapraszał na gościnne występy wybitnych aktorów polskich, stając się łącznikiem między zaborami; miejscem przeglądu różnych stylów gry aktorskiej i osiągnięć artystycznych innych teatrów polskich. W dziewiętnastowiecznym teatrze aktor był autorytetem i źródłem różnych wzorów osobowych; był tym, który winien pokazać jak trzeba mówić, ubierać się, zachowywać. Niektórzy aktorzy swój sukces zawdzięczali sposobowi mówienia, elegancji i gustowi w ubieraniu się. Wzory te pod względem swej treści społecznej wywodziły się ze świata warstw wyższych i scena była jedną znajważniej - szych dróg rozchodzenia się ich po warstwach niższych. Kult aktorów wycisnął silne piętno na postawach szerokich mas wielbicieli i wniósł do ich życia specyficzne treści społeczne. W kulcie aktora uznanie jego autorytetu dochodzi do punktu szczytowego. Łączy się to zjawisko z posiadaniem przez aktora pewnych przymiotów specjalnie cenionych przez publiczność - talentu, urody, powabu i:tp. W Polsce porozbiorowej zadania aktora określone były także pod kątem widzenia kryteriów patriotycznych. Aktor miał być zastępcą nieobecnego nauczyciela - Polaka, miał uczyć pięknej polszczyzny, wzmacniać więź narodową, tworzyć ideały narodowe i ogólnoludzkie. Otaczano miłością tych aktorów, którzy takim zadaniom umieli najlepiej sprostać. Uwielbianą przez publiczność poznańską aktorką była Helena Modrzejewska, artystka teatru krakowskiego, odwiedzająca regularnie co kilka lat stolicę Wielkopolski. Pierwszy raz przybyła ona do Poznania w 1866 r. będąc wówczas młodziutką, początkującą aktorką i spotkała się z b. ciepłym przyjęciem. W lutym 1880 r. Modrzejewska przybyła do Poznania po raz drugi już jako sławna aktorka. Wystąpiła m. in. w Ślubach panieńskich Aleksandra Fredry i Pannie-mężatce Józefa Korzeniowskiego. Publiczność poznańska przyjęła ją entuzjastycznie, gdy po przedstawieniu udawała się do "Bazaru", młodzież wyprzęgła konie z jej powozu. Wdała się w to policja i nie pozwoliła na taką demonstrację. Ludzie pozjeżdżali się z odległych stron, by ujrzeć Modrzejewską. Przybył nawet specjalny wysłannik niemieckiej gazety z Berlina. W sezonie 1902/1903 Modrzejewska wystąpiła w Poznaniu w Warszawiance Stanisława Wyspiańskiego, w Macbecie Szekspira i Marii Stuart Juliusza Słowackiego. Teatr za każdym razem był przepełniony, mimo znacznie podwyższonych cen biletów. Sprzedawano fotografie i pocztówki z podobiznami Modrzejewskiej w roli Lady Machet, Marii Stuart i Donny Diany. Owacje, kwiaty, wieńce, przemówienia, Seweryna Kwileckatowarzyszyły występom. Na parterze i w lożach widzowie zjawili się w strojach balowych. Poznań gościł również innych wybitnych aktorów narodowych. W latach 1870 i 1871 występował w Zemście i Dożywociu Aleksandra Fredry, Kupcu weneckim Szekspira i Skąpcu Moliera znakomity aktor Józef Rychter. W 1872 r. zespół teatru krakowskiego pod dyrekcją Stanisława Koźmiana z Feliksem Bendą, Antoniną Hoffmanową. W tymże samym roku występował Jan Królikowski, artysta teatrów warszawskich oraz Jan S. Jasiński, aktor i pisarz dramatyczny. W sezonie 1876/1877 gościnnie występowała artystka sceny warszawskiej Aleksandra Rakiewiczowa a w sezonie następnym artystka teatru krakowskiego Antonina Hoffmannowa. Wincenty Rapacki występował na scenie poznańskiej m. in. w Skąpcu Moliera, Mazepie Juliusza Słowackiego, Kupcu weneckim Szekspira, Zbójcach Fryderyka Schillera. W sezonie 1884/1885 zawitała do Poznania Adolfina Zimajerowa występująca w owym czasie z wielkim powodzeniem w Berlinie. Grała im. in. w Panu Damozym Józefa Bliziińskiego, występowała 'także w sezonach 1894/11895 i 1907/1906. W latach 1890 - 1895 w Poznaniu gościli Edmund Rygier, Antoni Siemaszko, Tekla Trapszówna i Roman Żelazowski - wybitni artyści sceny krakowskiej; Helena Marczelówna i Aleksandra Ludowa - znakomite aktorki warszawskie. W 1895 r. występował aktor i literat Józef Kotarbiński. N atalia Siennicka gościła w 1897 r. grając m. in. w Klubie kawalerów Michała Bałuckiego i Oj, mężczyźni, mężczyźni Kazimierza Zalewskiego. W tymże roku występował także Antoni Siemaszko w Panu Damazym, Oj, mężczyźni, mężczyźni i w Domu otwartym Michała Bałuckiego. Wanda Siemaszkowa występowała w latach 1898 i 1900 grając w Romeo i Julii Szekspira, Królowej Jadwidze Józefa Szujskiego, Horsztyńskim Juliusza Słowackiego i w Buncie NapieraIskiego Jana Kasprowicza. W sezonie 1898/1899 na występy gościnne zjechał Michał Przybyłowicz, aktor charakterystyczny sceny krakowskiej, a w sezonie 1899/1900 Stanisława Wysocka, która grała w Intrydze i miłości i Zbójcach Schillera, Otello Szekspira, Kościuszko pod Racławicami Władysława L. Anczyca. Gościła ona w Poznaniu także w sezonie 1907/1908. W sezonie 1901/1902 występował Józef Zejdowski, a 1903 r. artystka sceny lwowskiej Zofia Sławińska. W sezonie 1912/1913 izjechał na gościnne występy Józef Sosnowski, grając w Bolesławie Śmiałym Stanisława Wyspiańskiego i Dzierżawcy z Olesiowa Zygmunta Przybylskiego. Busolą w ustalaniu repertuaru teatru był gust publiczności. Poznańska (publiczność lubiła przede wszystkim farsy, wodewile, względnie melodramaty. Mimo tego nie było w działalności Teatru ani jednego sezonu bez wybitnego dramatu. Wielki repertuar pojawiał się najczęściej na benefisach i gościnnych występach. TEATR POLSKI SZKOŁĄ KSZTAŁCENIA I DOSKONALENIA AKTORÓW Teatr dziewiętnastowieczny będąc teatrem aktora, opierał" się na gwiazdach. Rola reżysera była niewielka - bowiem aktor grający główną rolę miał na scenie głos decydujący. Reżyser udzielał rad aktorom grającym role mniejsze obsadzane przeważnie początkującymi aktorami. Poszczególne zespoły Teatru Polskiego składały się raczej z rutynowanych aktorów o przeciętnych zdolnościach. Byli oczywiście i tacy, którzy zasługiwali na miano b. dobrych. Np. w zespole dyrektora Lecha Nowakowskiego znajdował się aktor Ignacy Kaliciński, odtwarzający główne role w dramatach, występujący prawie w każdej sztuce. Stanisław Dobrzański i Edward Hennig uznawani byli za dobrych komików. Karol Doroszyński miał w swym zespole kilku lepszych aktorów: Mariana Doroszyńskiego, Łucjana Kościeleckiego, Apollo Lubicza, Leontynę Parżnieką, Aleksandra Podwyszańskiego, Władysława Terenkoczego. Każdy z aktorów miał prawo do corocznego benefisu, na który sam wybierał sztukę. W wyborze kierował się ambicją i chęcią zabłyśniecie iw Itrudoaj irołi. Stąd tak tizesto ajawiał się na scenie Szekspir *, Wśród młodych, przelotnie goszczących w Poznaniu byli i tacy, którzy później należeli do najwybitniejszych aktorów polskich: Karol Adwentowicz, Stefan Jaracz, Kazimierz Junosza-Stępowski, Julian Osterwa, Ludwik Solski, Józef Sosnowski, Marceli Trapszo, Roman Żelazowski. Dla nich scena poznańska była miejscem zdobywania pierwszych doświadczeń zawodu aktorskiego. Ludwik Solski występował na scenie poznańskiej w sezonie 1882/1883, zaangażowany przez Aleksandra Podwyzszanskiego w charakterze śpiewaka. W prasie na temat jego gry ukazywały się same ogólniki w .rodzaju "pan Solski świetnie wywiązał się ze swego zadania". Większe uznanie zyskał sobie Solski śpiewając partię Jontka w Halce Stanisława Moniuszki. Nikt jednak nie dostrzegł wówczas w Solskim wyjątkowego talentu. Teatr poznański był najmłodszym wówczas teatrem w Polsce, a publiczność nie należała do specjalnie wyrobionych, ale Poznań najwcześniej , wyprzedzając Kraków, poznał się na talencie młodziutkiej Heleny Modrzejewskiej, która w 1866 r. po raz pierwszy przybyła do Poznania. Zdaniem Haliny Kowalenko* przyczyna niepoznania się na Solskim musiała tkwić w rolach, które Solski wówczas grywał. Było to często błaznowanie na scenie raczej nie rozwijające talentu. Taki był los każdego młodego aktora. Sceny prowincjonalne pełniły funkcje szkół dramatycznych, gdzie aktor grając otrzymywał wykształcenie zawodowe, przekazywane mu przez tamtejszych mistrzów. Za dyrekcji Karola Doroszyńskiego zaczynał swoją karierę Roman Żelazowski. "Wszystko - wspomina swój pobyt w Poznaniu, musiało się mieścić w tym małym, sympatycznym teatrzyku przy ulicy Wilheknowskiej. Tragedie, dramaty, komedie, farsy, opera i operetka. Grano co drugi dzień i co drugi dzień była zwykle premiera. Nawał pracy aktorskiej, o jakim dziś nikt S. Wyspiański T. Rittner J. Słowacki -.; »» S. Wyspiański - a T. Rittner G. Zapolska S. Wyspiański J. Schiller W. Szekspir J. B. Molier W. Szekspir J. B. Molier J. W. Goethe W. Szekspir »» J. B. Molier ANEKS REPERTUAR TEATRÓW LUDOWYCH ZA DYREKCJI EDMUNDA RYGIERA {1896 - 1908) Władysław L. Anczyc Chłopi arystokraci Emigracja chłopska Kościuszko pod Racławicami Łobzowanie Robert i Bertrand czyli dwaj złodzieje Dom otwarty Flirt Gęsi i gąski Grube ryby Klub kawalerów Krewniaki Niewolnice z Pipidówki N owy dziennik O Józie. Piękna żonka Pc teatrze Pozłacana młodzież Radcy pana radcy Sąsiedzi Sprawa kobiet Ciotka na wydani u Dzika różyczka Marcowy kawaler Mąż od biedy Pan Damazy Rozbitki Michał Bałucki Józef Blizińskl Aleksander Fredro Damy i huzary Dożywocie Gwałtu co się dzieje Ożenić się nie mogę Pan Benet < Fan J owialski Piosenka wujaszka Śluby panieńskie Wielkie bractwo Zemsta Jan K. Galos (Galasiewicz) Aby handel szedł Chata za wsią Ciarchy Czartowska ława Maciek Samson Noc świętojańska Józef Korzeniowski Cyganie Dymi tr i M aria Karpaccy Górale Okrężne Wąsy i peruka Paweł P. Kośmiński (Kuźmiński) Zły duch -Seweryna Kwiiecka Edward Lubowski Jacuś Królewicz Jan Szutkiewicz Popychadlo Michał K. W ołowski Towarzysz pancerny Kazimierz Zalewski Artykuł 264 Goiq nasi Kraj Małżeństwo Apfel Nasi zięciowie Oj mężczyźni, mężczyźni Syn Złe ziarno Małka Schwarcenkopf Gabriela Zapolska