EVGENIUSZ BOBER SPÓŁDZIELNIA MIESZKANIOWA "GRUNWALD" W LATACH 1957-1977 NA TLE ROZWOJU SPÓŁDZIELCZOŚCI MIESZKANIOWEJ W POZNANIU (Część pierwsza)p O WYZWOLENIU Poiznania w 1945 r. spółdzielczość mieszkaniowa zaczęła się odradzać, a jej działalność skupiała się głównie na przejmowaniu ocalałych zasoibóiw mieszkaniowych i na ratowaniu zniszczonych wojną domów. Dla skuteczniejszej odbudowy powołano oddział Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego. W celu organizacyjnego i ekonomicznego wzmocnienia spółdzielni postanowiono dokonać ich połączenia. W dniu 28 grudnia 1948 r. odbyło się założycielskie zebranie Poznańskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, na którym oprócz spraw statutowych uchwalono połączenie się z siedmioma poznańskimi spółdzielniami mieszkaniowymi *. Tak więc Poznańska Spóiłdzieilnia Mieszkaniowa stała się spadkobierczynią dorobku wszystkich 'reaktywowanych w łatach 1945 - 1948 spółdzielni mieszkaniowych. Mimo tych pociągnięć organizacyjnych rozwój Spółdzielni 'był powolny i napotykał ma rozliczne trudności. (Zubożenie ludności po wojnie i trudności gospodarcze ludowego państwa pozbawiały w zasadzie spółdzielnie mieszkaniowe w całym kraju środków na rozpoczęcie inwestycji 'mieszkaniowych. W tej sytuacji państwo poczuwało się do obowiązku rozwiązywania problemu mieszkaniowego na zasadach wyłączności. Do realizacji polityki rządu w tym zakresie powołany został Zakład Osiedli Robotniczych (1948), który przejął od spółdzielni mieszkaniowych rozpoczęte już budowy. W rozwoju spółdzielczości mieszkaniowej nastąpił więc okres stagnacji i ograniczenie zakresu jej działania (1950 - 1955). Zlikwidowano Centralę Spółdzielni 1 Poznańska Spółdzielnia Mieszkaniowa powstała w dniu 28 XII 1948 r. w rezultacie połączenia się następujących spółdzielni: Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej Polskich Urzędników Państwowych; Spółdzielni Mieszkaniowej Ogólnej Użyteczności; Mieszkaniowej i Budowlanej 'Spółdzielni "Oszczędność"; Oficerskiego Mieszkaniowego Stowarzyszenia Spółdzielczego; Spółdzielni Parcelaicyjno- Budowlanej Uraediników Skarbowych; Spółdzielni Budowlano- Mieszkaniowej "Nowe Osiedle"; Spółdzielni Mieszkaniowej Pracowników Przedsiębiorstwa Państwowego Państwowe Nieruchomości Ziemskie. W latach następnych z Poznańską Spółdzielnią Mieszkaniową połączyły się: Spółdzielnia Budowlano-Mieszkaniowa Pracowników Miejskich (1949); Spółdzielnia Mieszkaniowa "Strzecha" i Spółdzielnia Mieszkaniowa Pracowników Polskich Kolei Państwowych (1950); Spółdzielnia Budowlana "Dom własny" (1951). Eugeniusz Bober Mieszkaniowych (1952) i Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane. Zasoby Mieszkaniowe podporządkowano przepisom o publicznej gospodarce lokalami 2. Skutkiem tych zmian organizacyjnych było ograniczenie samodzielności gospodarczej spółdzielni mieszkaniowych i osłabienie roli samorządu. Ingerencja organów kwaterunkowych w gospodarkę lokalami spółdzielczymi stanowiła naruszenie podstawowych uprawnień władz spółdzielni. Czynności nadzoru i koordynacji nad działalnością spółdzielni mieszkaniowych prowadzoną w ograniczonym zakresie przejęło biuro Spółdzielni Mieszkaniowych w Warszawie, działające w ramach Centralnego Związku Spółdzielczego. Po kilku latach okazało się, że ograniczenie działalności spółdzielczości mieszkaniowej wywarło niekorzystny wpływ na gospodarkę narodową. Trudności mieszkaniowe mas pracujących nie uległy zmniejszeniu, lecz zaczęły się pogłębiać. Użytkownicy (aczkolwiek nie wszyscy) otrzymujący mieszkania w prezencie, nie szanowali iclh, uległy one szybko dewastacji. Coraz częściej więc pojawiały się trzeźwe głosy nawołujące do wykorzystania inicjatywy spółdzielczej w budownictwie mieszkaniowym. Odpowiedni klimat do ożywienia działalności spółdzielni mieszkaniowych wytworzył się w 1956 r. Wykorzystała go Komisja Mieszkaniowa Naczelnej Rady Spółdzielczej, która zredagowała wnioski zmierzające do rozwoju działalności spółdzielni mieszkaniowych. W miesiącach lipcu i październiku 1956 r. problemy budownictwa mieszkaniowego rozpatrywane były na VII i VIII Plenum Komitatu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, a przyjęte na posiedzeniach uchwały zapoczątkowały nową politykę mieszkaniową w Polsce. W dniach 28 i 29 grudnia 1956 r. w Warszawie odbył się Krajowy Zjazd Spółdzielni Mieszkaniowych, który nakreślił zadania spółdzielczości mieszkaniowej na lata 1957 - 1958. Istotą nowej polityki mieszkaniowej było zaangażowanie środków własnych ludności dio finansowania budownictwa mieszkaniowego; sprecyzowano zasady pomocy państwa, warunki zagwarantowania terenów budowlanych. Reaktywowano Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane. Preferencjom nowej polityki mieszkaniowej nadano moc prawną w formie ustaw i uchwał Rady Ministrów 3 . W latach 1957 - 1958 powstało w Poznaniu kilka spółdzielni mieszkaniowych, wśród nich jako pierwsza (spośród spółdzielni lokatorskich - po Poznańskiej Spółdzielni Mieszkaniowej) Spółdzielnia Mieszkaniowa "Grunwald". W latach 1956 - 1957 garstka entuzjastów rozpoczęła starania (poprzez Oddział 2 K. Pietrzak- Pawłowski: Rozwój organizacyjny ruchu spółdzielczego w pierwszym dziesięcioleciu Polski Ludowej. "Przegląd Spółdzielczy" R. 1957, Nr. 1, s.'58. 3 U chwała Nr 97 Rady Ministrów z dnia 14 III 1957 r. w sprawie reaktywowania Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego; Uchwała Nr 81 Rady Ministrów z dnia 15 III 1957 r. w sprawie pomocy państwa dla budownictwa mieszkaniowego ze środków własnych ludności, "Monitor Polski" R. 1957, Nr 22, poz. 157; Ustawa z dnia 28 V 1957 r. o wyłączeniu spod publicznej gospodarki lokalami domów rodzinnych oraz lokali w domach spółdzielni mieszkaniowych, "Dziennik Ustaw" R. 1957, Nr 31, poz. 131; Tekst jednolity: Obwieszczenie Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 25 VII 1%2 r. ("Dziennik U staw" R. 1962, Nr 47, poz. 288) - uchylona Ustawa z dnia 10 IV 1974 r. o prawie lokalowym ("Dziennik Ustaw" R. 1974, Nr 14, poz. 84); Ustawa z dnia 28 V 1957 r. o sprzedaży przez państwo domów mieszkalnych i działek budowlanych; tamże R. 1957, Nr 31, poz. 132; Uchwała Nr 59 Rady Ministrów z dnia 15 III 1958 r. w sprawie dodatkowej pomocy państwa dla spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego, "Monitor Polski" R. 1958, Nr 22, poz. 133; Uchwała Nr 64 Rady Ministrów z dnia 15 III 1958 r. w sprawie budownictwa zakładowego domów mieszkalnych i zarządzania nimi, tamże Nr 26, poz. 155; Uchwała Nr 139 Rady Ministrów z dnia 6 V 1958 r. w sprawie funduszów mieszkaniowych tworzonych przez prezydia miejskich i powiatowych rad narodowych, tamże Nr 38, poz. 218. Jan Steca, pleirwszy przewodniczący zarządu Spółdzielni (1957 - 1963) Związku Spółdzielni Mieszkaniowych) o utworzenie spółdzielni mieszkaniowej, której celem miało być budownictwo mieszkaniowe wielorodzinne w oparciu o pomoc zakładów pracy i akcję planowego oszczędzania. W dniu 14 sierpnia 1957 r. zarząd Związku Spółdzielni Mieszkaniowych w Warszawie wyraził zgodę na "zorganizowanie spółdzielni mieszkaniowej dla budowy bloków mieszkalnych na wzorcowym osiedlu spółdzielczym w Poznaniu" i akcję tę zalecił przeprowadzić w porozumieniu z Prezydium Rady Narodowej m. Poznania, związkami zawodowymi i zakładami pracy. Osiedlem wzorcowym zwano w latach 1957 - 1960 zespół budynków dla 5000 - 10 000 mieszkańców wraz z urządzeniami usług elementarnych (handlu, usług, placówek społeczno-wychowawczych do szkół, przedszkoli i żłobków włącznie) 4. W dniu 12 września 1957 r. odbyło się przy ul. Skrytej 1 zebranie infarmacyjno-organizacyjne zwołane przez Jama Stecę i Tadeusza P1ucińskiego. Po zapoznaniu zebranych z aktualnymi zasadami budownictwa spółdzielczego i planami powoływanej do życia Spółdzielni, dwudziestu pięciu spośród czterdziestu pięciu uczestników zebrania wypowiedziało się za przystąpieniem do Spółdzielni. Postanowiono również na tym zebraniu, że prawa członków-założycieli Spółdzielni nabędą te osoby, które zgłoszą swój akces do dnia 19 września 1957 r. Powołany został komitet organizacyjny w składzie: Władysław Burgie1, Mieczysław Kuszenin, Tadeusz P1uciński, Jan Steca, Ernest Wymata1 i Wacław Zachma. W dniu 20 września 1957 r. komitet organizacyjny wystąpił do Prezydium Rady Narodowej m. Poznania z wnioskiem o wydanie opinii o celowości założenia Spółdzielni, przedstawiając program budowy, który przewidywał, iż już w 1958 r. kosztem ok. 12 milionów złotych zostanie 'wybudowanych kilka budynków (126 mieszkań). Wniosek ten, zaopiniowany przez Oddział Związku Spółdzielni Mieszkaniowych uzyskał przychylną opinię Prezydium Rady Narodowej m. Poznania. Równocześnie komitat organizacyjny w celu zdobycia środków finansowych na dzia 'Pojęcie osiedla zostało dokładnie określone w załączniku do Zarządzenia Nr 15 Przewodniczącego Komitetu Budownictwa, Urbanistyki i Architektury z dnia 21 II 1961 r. w sprawie głównych wskaźników do projektowania osiedli mieszkaniowych w latach 1961 -1965. Eugeniusz Bober Pierwszy budynek mieszkalny Spółdzielni przy ul. Gwardii Ludowej 36/58 I łalnośe inwestycyjną nawiązał kontakty z większymi zakładami pracy, m. in. z Poznańskimi Zakładami Przemysłu Piekarniczego, Związkiem Spółdzielni Spożywców "Społem" (oddział okręgowy), Biurem Projektów Przemysłu Curkowniczego "Cukroprojekt", Miejsikim Przedsiębiorstwem Komunikacyjnym, Poznańską Wytwórnią Papierosów, które kierując do Spółdzielni swoich pracowników zapewniały przekazanie wkładów patronalnych 5. W itych warunkach i przy pqparciu władz spółdzielni doszło do zwołania w Klu · Wkłady patronalne stanowiły pożyczki zakładów pracy udzielane ze środków funduszu zakładowego na rzecz zakładowych spółdzaelni mieszkaniowych. Podstawę prawną udzielania pożyczek stanowiła U stawa z dnia 28 III 1958 r. w sprawie zasad tworzenia funduszu zakładowego (tekst jednolity: "Dziennik Ustaw" R. i960, Nr 13, paz. 78) oraz wydane na jej podstawie przepisy wykonawcze: m. in. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 XII 1959 r. w sprawie funduszów zakładowych w państwowych przedsiębiorstwach przemysłowych, tamże Nr 4, poz. 24. bie "Merkury" Związku Spółdzielni Spożywców "Społem" przy pi. Wolności 8 · w niedzielę dnia 20 października 1957 r. walnego zgromadzenia założycielskiego członków, w którym uczestniczyły sześćdziesiąt cztery osoby. Na zebraniu tym przyjęto statut, w którym nadano spółdzielni nazwę Spółdzielnia Mieszkaniowo- Budowlana "Grunwald" i który stwierdzał, że "przedmiotem działalności Spółdzielni jest zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych swoich członków, budowa i nabywanie domów mieszkalnych i urządzeń pomocniczych (pralnie, kąpieliska itp.), sprawowanie zarządu i prowadzenie eksploatacji obiektów spółdzielczych oraz prowadzenie produkcji pomocniczej bezpośrednio związanej z realizacją tego programu itp." Zatwierdzono trzyletni plan działalności inwestycyjnej Spółdzielni na lata 1958 - 1960, zakładający budowę siedemnastu bloków mieszkalnych (670 mieszkań, 2000 izb), przy orientacyjnej wartości kosztorystowej stu milionów zł. Wybrano władze Spółdzielni. Przewodniczącym zarządu wybrany został Jan Steca, a przewodniczącym rady nadzorczej Mieczysław Kuszenin. Uchwalany statut Spółdzielni podpisało pięćdziesięciu dziewięciu członków-założycieli. N a podstawie przesłanych materiałów z zebrania konstytucyjnego i opinii władz miejskich, Związek Spółdzielni Mieszkaniowych w Warszawie wydał w dniu 29 października 1957 r. "oświadczenie o celowości" założenia spółdzielni pod nazwą: Spółdzielnia Mieszkaniowa "Grunwald" w Poznaniu 6, stwierdzając równocześnie, że wie wnosi zastrzeżeń do uchwalanego statutu. Ostatnim aktem poprzedzającym powołanie spółdzielni do życia było postanowienie Sądu Powiatowego dla m. Poznania. Wpis do rejestru w dniu 4 XI 1957 r. nadał Spółdzielni osobowość prawną i uczynił zdolną do podejmowania wszelkich działań prawnych. Pierwsza siedziba Spółdzielni mieściła się w pomieszczeniach Oddziału Związku Spółdzielni Mieszkaniowej przy ul. Skrytej 1, następnie kilka razy przenoszona była do różnych gościnnych pomieszczeń poznańskich zakładów pracy, a od 1960 r. mieściła się we własnych budynkach przy ul. Grunwaldzkiej 27a 7. Podstawowym problemem w początkach działalności Spółdzielni było szybkie zgromadzenie odpowiedniej wielkości środków własnych na finansowanie inwestycji mieszkaniowych. Znaczna większość członków przy wstępowaniu do Spółdzielni dysponowała pełnymi wkładami mieszkaniowymi, które w owym czasie kształtowały się w wysokości ilsa/o wartości mieszkania, a niedobór pozostałych środków opóźniał przygotowanie dokumentacji i rozpoczęcie (budowy. Jednakże fakt,s Nazwa Spółdzielni uległa zmianie w "Oświadczeniu o celowości" wydanym 29 X 1957 r. przez Związek Spółdzielni Mieszkaniowych w Warszawie. Przymiotnika "budowlana" używano już wówczas dla podkreślenia w nazwie spółdzielni typu własnościowego, podczas gdy zgodnie z postanowieniami założycielskimi Spółdzielnia Mieszkaniowa "Grunwald" miała mieć charakter lokatorska. Pojęcie to w takim znaczeniu nie było obligatoryjne w 1957 r., gdyż zostało sformalizowane dopiero w U stawie z dnia 17 II 1961 r. O spółdzielniach i ich związkach ("Dziennik U staw" K. 1961, Nr 12, poz. 61). W takim rozumieniu uległo ono dezaktualizacji, gdyż fwszystlkie spółdzielnie mieszkaniowe mają uprawnienia do przydziału mieszkań na warunkach własnościowych, jakkolwiek spółeMelnie budowlano-onieszkaimoiwe (iwyłącznie własnościowe) nie posiadają praw do przydzielania mieszkań na warunkach lokatorskich. 'W początkowym okresie działalności siedziba Spółdzielni mieściła się w pomieszczeniu Oddziału Związku Spółdzielni Mieszkaniowych przy ul. Skrytej 1; w mieszkaniu Tadeusza Plucińskiego przy ul. Wybickiego; w pomieszczeniu Poznańskich Zakładów Piekarniczych przy ul. Różanej; w pomieszczeniu Związku Spółdzielni Spożywców "Społem" przy ul. Gwardii Ludowej, narożnik Czesława; w pomieszczeniu przeznaczonym na mieszkanie służbowe dla d"ozorcy, przy ul. Marcelińsklej 10; w wybudowanych pomieszczeniach biurowych w pawilonie klubowym (aktualnie użytkowanym przez kawiarnię "Prasowa") przy ul. Grunwaldzkiej 29c, a w mdare rozwoju Spółdzielni również w pobliskich mieszkaniach. Eugeniusz Boberiż rozpoczęto riaboty 'budowlane przy rułi Grun1wa1dzkiej i na Raszynie zachęcił Judzi bez mieszkań do wstępowania do Spółdzielni oraz wzbudził zaufanie zakładów pracy dysponujących funduszami mieszkaniowymi. W rezultacie, takie zakłady jak: Poznańskie Zakłady Obuwia "Domena", Miejskie Przedsiębiorstwo Robót Drogowych, Zjednoczone Zakłady Rowerowe, Poznańskie Zakłady Graficzne im. Marcina Kasprzaka, Państwowy Instytut Hydro-Meteorologiczny, Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej zawarły ze Spółdzielnią umowy na pożyczki w zastępstwie kredytu bankowego, w zamian za zagwarantowanie ich pracownikom łącznie 321 mieszkań w terminach ustalonych umowami. Do 1963 r. zawarto dwadzieścia takich umów na kwotę 22 830 000 zł, która stanowiła 63,8% projektowanej wartości owych 321 mieszkań. Środki te, wobec ograniczonych możliwości korzystania w tym okresie z kredytów bankowych, umożliwiły rozwinięcie szerokiego iprograimu budownictwa mieszkaniowego. Dzięki nim rozpoczęto roboty inwestycyjne na różnych placach budowy: "Rondo" przy zbiegu ul. Grunwaldzkiej-Wojskowej; na Raszynie; przy Ułańskiej -"'Szpitalnej; Polnej; w rejonie Urbanowskiej-Słowiańskiej-Obornickiej, które następnie kontynuowane były w oparciu o kredyt bankowy, udzielany przede wszystkim na inwestycje już rozpoczęte. Tego rodzaju formy i zasady inwestowania były później nadal stosowane, jakkolwiek po 1965 r. Spółdzielnia nie odczuwała już trudności finansowych. Działalność inwestycyjna rozwijała się nierównomiernie . Zapoczątkowana ona została pomyślnie już w miesiącu grudniu 1957 r. w wyniku przejęcia od Prezydium Rady Narodowej m. Poznania gotowej dokumentacji na budowę budynku mieszkalnego przy ul. Gwardii Ludowej 36/38. Dzięki temu - mimo zastrzeżeń do układu i funkcji mieszkań - w początkach 1960 r. oddano do użytku członków Spółdzielni siedemdziesiąt mieszkań. Ciesząc się życzliwością dyrektora Dyrekcji Budowy Osiedli Robotniczych Stefana Wieczorkiewicza, Spółdzielnia otrzymała dokumentację techniczną umożliwiającą rozpoczęcie w drugim półroczu 1958 r. budowy domów mieszkalnych na osiedlu "Rondo". W latach 1958 -1960 przystąpiono do przygotowania dokumentacji na budowę osiedli mieszkaniowych na Raszynie i na USO (Urbanowska-Słowiańska-Obornicka), a ponadto dla projektowanych budynków przy ulicach Powstańców Wielkopolskich i Ułańskiej. Już ta pobieżna charakterystyka ekspansji" inwestycyjnej Spółdzielni wskazuje, że Spółdzielnia musiała zyskać rozgłos w mieście. Wstępowało coraz więcej członków; składały wnioski o połączenie przyzakładowe spółdzielnie mieszkaniowe. Budynek przy ul. Powstańców Wielkopolskich wybudowany w 1970 f. a przekazany Poznańskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (1973) zdobył zaszczytny tytuł "Mister Poznania" W latach 1960 - 1962 doszło do połączenia z Pracowniczą Spółdzielnią Mieszkaniową "Drukarz" przy Zakładach Graficznych im. Marcina Kasprzaka (45 członków), Robotniczą Spółdzielnią Mieszkaniową przy Poznańskiej Fabryce Maszyn Żniwnych (55 członków), nie zarejestrowaną jeszcze Spółdzielnią Mieszkaniową "Tramwajarz" przy Miejskim Przedsiębiorstwie Komunikacyjnym oraz do przyjęcia części członków (103) związanych z rozpoczętymi inwestycjami Spółdzielni Mieszkaniowej "Al co" . Inwestycje przygotowywane przez Pracowniczą Spółdzielnię Mieszkaniową "Drukarz" (przy ul. Zwierzynieckiej) i Robotniczą Spółdzielnię Mieszkaniową ipr.zy Poznansikiej Fabryce Maszyn Żniwnych i(przy ul. Bagusławiskiego) przekazane zostały odpłatnie innym inwestorom, a inwestycja Spółdzielni "Aico" przy ul. Szpitalnej 2 -14 obejmująca dwa budynki o 104 mieszkaniach zakończona została w 1963 r. Po okresie burzliwego rozwoju do roku 1964, nastąpił okres- stagnacji inwestycyjnej. Deficyt materiałów budowlanych na rynku zmusił do tzw. "oszczędnego" budownictwa. Uległy zmianom paramistiry projektowania 8 ; przedsiębiorstwa budowlane przygotowywały się do przejścia na technologię budownictwa metodami uprzemysłowionymi. Przygotowane projekty domów przy ulicach Kościelna - Poznańska i Kościelna - Floriana, nie zostały umieszczone w planie inwestycyjnym. Gotową już dokumentację osiedla Urbanowska-Słowiańska-Obornicka i zespołu mieszkalnego przy ul. Powstańców Wielkopolskich przekazano do przeróbek, któ »Dla przykładu: do 1961 f. projektowano mieszkania na czteroosobową rodziną w wielkości 60 - 70 mi. Po 1961 r. wielkość każdego takiego mieszkania wynosiła 42 - 48 m 2 powierzchni użytkowej. 2 Kronika m. Poznania z. 2;ID Eugeniusz Bober 1\ Fragment Osiedla USO (U rbanowska - Słowiańska - Obornicka) wybudowanego w 1970 r. i przekazanego Spółdzielni Mieszkaniowej "J e życ e" (1973)rych celem było zbudowanie na tej samej powierzchni ok. 15 % izb mieszkalnych więcej. W 1965 r. nastąpiła koncentracja spółdzielni mieszkaniowych Poznania. Spółdzielnia Mieszkaniowa "Grunwald" wchłonęła: Robotniczą Spółdzielnię Mieszkaniową "Odzieżowiec" przy Poznańskich Zakładach Przemysłu Odzieżowego im. Komuny Paryskiej (139 członków), Spółdzielnię Mieszkaniową "Energetyk" (128 członków) i Spółdzielnię Mieszkaniową Pracowników Budownictwa (523 członków) wraz z częścią ich członków i zasobów mieszkaniowych w rejonie Polnej, Łukaszewicza i Głogowskiej- Hetmańskiej. Przyłączenie tych spółdzielni było rezultatem pierwszego etapu porządkowania sieci spółdzielni mieszkaniowych. Wzrost liczby członków Spółdzielni w latach 1957 - 1965 ilustruje Tabela 1. Tabela 1 LICZBA CZŁONKÓW SPÓŁDZIELNI W LATACH 1957 - 1965 Liczba nowo przy- Liczba przyjętych z innych spółRok jętych dzielni mieszkaniowych Razem: 1957 207 , - 207 1958 262 - 469 1959 336 - 805 1960 17 45 867 1961 239 - 1106 1962 38 158 1302 1963 768 - 2070 1964 330 - 2400 1965 88 790 3278 Razem: 2285 993 Szkic Osiedla USO (Urbanowska - Słowian ska - Obornicka) Uchwałą Rady Oddziałowej jednostki nadrzędnej ustalono, że w Poznaniu będzie trwale inwestujących. tylko pięć spółdzielni typu 10katorskieg0 9 . Zaliczono do nich: Poznańską Spółdzielnię Mieszkaniową z terenem działania w dzielnicach Stare Miasto i Wilda; Spółdzielnię Mieszkaniową "Grunwald" z terenem działania w dzielnicach Grunwald i Jeżyce; Spółdzielnię Mieszkaniową "Osiedle Młodych" z terenem działania w dzielnicy N owe Miasto oraz Robotniczą Spółdzielnię Mieszkaniową przy Zakładach Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" i Kolejową Spółdzielnię Mieszkaniową - bez określonych terenów działania. Równocześnie uchwała ograniczyła lokalizację inwestycji mieszkaniowych w dzielnicy Grunwald dla innych spółdzielni - poza Spółdzielnią Mieszkaniową "Grunwald". Trzeba tu dodać, że inwestowanie w dzielnicy Grunwald było powszechną praktyką działających w mieście spółdzielni mieszkaniowych, a to ze względu na dogodną doisltępność terenów budowlanych, jak również i z tych względów, że w dzie1 (24 f -----F-t---yj 10 r Il .U) l ja Szkic domu spółdzielczego przy ul. Ułańskiejul. Grottgera /A_ » Uchwała Rady Oddziałowej Centralnego Związku Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego w Poznaniu z dnia 24 II 1%5 r. w sprawie planowego rozwoju sieci spółdzielni budownictwa mieszkaniowego. 3* Eugeniusz Bober Ul GRO CHOWSKAi v JKul SZPITALNA SZPITAL "5 Szkice domów spółdzielczych przy ul. Szpitalnej nicy Grunwald miały swoje oficjalne siedziby aż cztery spółdzielnie mieszkaniowe 10. Budownictwo mieszkaniowe ograniczało się wówczas do zabudowy plombowej. Budownictwo osiedlowe (łącznie z dużymi kotłowniami i niezbędnym serwisem usług towarzyszących) zapoczątkowała dopiero Spółdzielnia Mieszkaniowa "Grunwald". Pierwsze osiedle mieszkaniowe zbudowane przez Spółdzielnię to: Rondo" - zespół budynków przy ul. Grunwaldzkiej; Raszyn i USO (zespół budynków w obrębie ulic: Urbanowska-Słowiańska-Obornicka). W okresie powojennym do dnia 31 XII 1966 r. poznańskie spółdzielnie mieszkaniowe wybudowały 7864 mieszkania, z czego Spółdzielnia "Grunwald" dwa tysiące trzydzieści dziewięć (Tabela 2). Pozostałe 713 mieszkań Spółdzielni w rejonie Raszyna V i VI oraz część osiedla miejskiego im. Świerczewskiego pochodziły z wykupu od władz miasta. W ogólnej liczbie 10 057 mieszkań spółdzielczych w Poznaniu na koniec 1966 r. Poznańska Spółdzielnia Mieszkanioiwa pairtycyporwała (łącznie z 1480 mieszkaniami z okresu przedwojennego) w 31,3%, Spółdzielnia Mieszkaniowa "Grunwald" w 27,4%, a Robotnicza Spółdzielnia Mieszkaniowa przy Zakładach Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" w 17,4%. Liczbę wybudowanych wówczas miesizkań trzeba rozpatrywać w innych wymia i» Poznańska Spółdzielnia Mieszkaniowa, Spółdzielnia Mieszkaniowa "Grunwald", Spółdzielnia Mieszkaniowa "Osiedle Młodych", Kolejowa Spółdiziełnia Mieszkanioiwa. « Nazwa osiedla wywodzi się stąd, że pierwotny teren zabudowy miał kształt owalu. Operowanie tą nazwą w czasie budowy przylgnęło do osiedla, mimo że plan budowlany przybierał stopniowo kształt trójkąta. MIESZKANIA POZNAŃSKICH SPÓŁDZIELNI MIESZKANIOWYCH (NA DZIEŃ 31 XII 1966 R.) Poziom ogólny % N azwa spółdzielni Poznańska Spółdzielnia Mieszkaniowa Spółdzielnia Mieszkaniowa "Grunwald" Robotnicza Spółdzielnia Mieszkaniowa przy Zakładach Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" Spółdzielnia Mieszkaniowa "Osied1e Młodych" Kolejowa Spółdzielnia Mieszkaniowa Międzyzakładowa Spółdzielnia Mieszkaniowa "Domy Spółdzielcze" Pracownicza Spółdzielnia Mieszkaniowa przy Poznańskim Przedsiębiorstwie Budownictwa Lądowego i Wodnego Pracownicza Spółdzielnia Mieszkaniowa "N owe Miasto" Pracownicza Spółdzielnia Mieszkaniowa przy Politechnice Poznańskiej Międzyzakładowa Spółdzielnia Mieszkaniowa Razem: Łączna liczbą mieszkań do 1939 r. Wykup Wybudowano po roku 1945 Tabela 2 Liczba mieszkań Uwagi 31,3w tym 1480 przedwojen - nych 27,4w tym 713 z wykupu 17,4 9,9 7,0 2,5 1,5 1,3 111 1,2 48 0,5 10 057 100, O 1480 14,7 713 7,1 7 864 78,2 10 057 100, O »rach i proporcjach. Np. liczbą dwu tysięcy siedemset pięćdziesięciu dwu mieszkań wybudowanych i wykupionych do 1966 r. włącznie Spółdzielnia mogła zaspokoić potrzeby mieszkaniowe wszystkich członków zarejestrowanych do końca 1964 r., a nadto jeszcze 374 członków z 1965 r. Okres wyczekiwania na mieszkanie wynosił wtedy w zależności od kategorii mieszkań od dwóch do czterech lat. Napływ członków do spółdzielni mieszkaniowych do końca 1964 r. był stosunkowo niewielki, gdyż wbrew intencjom ustawodawcy spółdzielnie miały charakter elitarlny. Mimo oczywistych potrzeb mieszkaniowych zjawisko to zdeterminowane aostało takimi przyczynami jfak: koniecznością uiszczenia wkładów mieszkaniowych stanowiących równowartość kilku miesięcznych poborów pracownika o średnim poziomie kwa Eugeniusz Bober Członkowie (linia ciągła) i mieszkania (linia przerywana) w Spółdzielni Mieszkaniowej "Grunwald" w latach 1957 - 1977 lifikacji; brakiem możliwości uzyskania kredytów na uzupełnienie wkładów mieszkaniowych; opłacaniem wyższych czynsizów za mieszkania w spółdzielniach niż za mieszkania objęte publiczną gospodarką lokalami. Dopiero w 1965 r. sytuacja m. in. również w zakresie finansowania budownictwa mieszkaniowego uległa radykalnej . 12 poprawIe . Zaprogramowana nowymi aktami prawnymi, znowelizowana polityka mieszkaniowa, nowy tryb przyjmowania członków i przydziału im mieszkań przyniosły ożywczy powiew dla spółdzielczości mieszkaniowej. Polityka ta sprawiła, że spółdzielnie mieszkaniowe stały się podstawową formą zaspokajania potrzeb mieszkaniowych w Polsce, sltały się zrzeszeniami powszechnie dostępnymi i otwartymi. Możliwość uzyskania z zakładu pracy lub z banku na dogodnych warunkach pomocy finansowej na uzupełnienie wkładu miesakaniowego sprawiła, że do spółdzielni napływali masowo członkowie, że zmienił się ich skład socjalny na korzyść pracowników produkcyjnych. Spółdzielnia Mieszkaniowa "Grunwald" w latach 1965 -1967 przyjęła w poczet członków 3513 osób, tj. o 51'Vo więcej niż w całym poprzedzającym siedmioleciu (2328). Na dziesięciolecie swojej działalności (1967) Spółdzielnia zrzeszała 5841 członków. Z liczby tej 3602 członków zamieszkiwało w budynkach spółdzielczych. Masowy napływ członków stworzył bodźce do poszukiwań nowych terenów pod budownictwo mieszkaniowe. Na mieszkania oczekiwało na koniec 1967 r. 2239 «Ważniejsze akty normatywne determinujące rozwój spółdzielni mieszkaniowych: Ustawa z dnia 17 II 1961 r. o spółdzielniach i Ich związkach, "Dziennik U staw" R. 1961, Nr 12, poz. 61; Uchwały Rady Ministrów: Nr 122 w sprawie zapewnienia warunków dalszego rozwoju spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego, "Monitor Polski" R. 1965, Nr 27, poz. 133; Nr 123 w sprawie zasad przydziału mieszkań na lata 1%6 -1970, tamże, poz. 134; Nr 124, w sprawie zakładowych funduszów mieszkaniowych, tamże, poiz. 135; Nr 125, w sprawie dalszego rozwoju oszczędzania na mieszkaniowych książeczkach oszczędnościowych PKO, tamże, poz. 136; Nr 126, w sprawie zapewnienia w projekcie Planu Pięcioletniego na lata 1%6 -1970 kredytów bankowych na uzupełnienie wkładów mieszkaniowych w spółdzielniach budownictwa mieszkaniowego, tamże, poz. 137; Nr 127, w sprawie zasad realizacji budownictwa mieszkaniowego przez państwowe zakłady pracy i prezydia Rad Narodowych, tamże, poz. 138; Nr 128, w sprawie zasad planowania, finansowaniach i realizacji urządzeń towarzyszących w uspołecznionym budownictwie mieszkaniowym typu miejskiego, tamże, poz. 138; Nr 129, w sprawie pomocy państwa przy budowie przez osoby fizyczne domów jednorodzinnych' i lokali w małych domach mieszkalnych, tamże, poz. 140; cztery Zarządzenia wykonawcze Ministra Finansów z dnia 29 V 1965 r. oraz siedem Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 29 V 1%5 r., "Monitor Polski" R. 1965, Nr 27, poz. 141-151. Obszar działania Spółdzielni Mieszkaniowej "Grunwald". Linia kropkowana oznacza granice czterech osiedli: Świerczewskiego, Kopernika, Raszyn i Łazarzczłonków i 1428 kandydatów, podczas gdy wyczeiipywały się pozyskane większe tereny pod budownictwo wielorodzinne. W celu zagwarantowania ciągłości inwestowania przygotowano do realizacji stosunkowo niewielkie zespoły mieszkaniowe: Raszyn III i IV 13, przy ulicach Raszyńskiej i Palacza (u wylotu ul. Grunwaldzkiej), oraiz zespoły przy ulicach Powstańców Wielkopolskich, Promienistej, Arciszewskiego, łącznie obliczone na ok. 1200 mieszkań, a razem z nie zrealizowanymi jeszcze obiektami Osiedla USO - ok. 2000 w Ze względu na trudności prawne związane z wykwaterowaniami i likwidacją ogródków działkowych Raszyn stanowił zabudowę wieloetapową. Do 1977 r. na Raszynie występowało siedem etapów zabudowy, a w zamierzeniach jest jeszcze ósmy w rejonie ulic Promienistej, Palacza, Pogodnej i Brzeźnickiej. Wieloetapowa zabudowa Raszyna wpłynęła niekorzystnie na usytuowanie i rozmiar urządzeń towarzyszących; nie pozbawiła go jednak swoistego uroku osiedla ładnego i przytulnego. Eugeniusz Bober GARAŻE I f GAftAZE mieszkań, które nie stanowiły nawet połowy liczby mieszkań niezbędnych dla zaspokojenia ipotrzeb członków i kandydatów oczekujących na mieszkania. Zarząd Spółdzielni podjął energiczne starania o pozyskanie terenów budowlanych J unikowa (Raszyn Zachodni), Górczyna Zachodniego oraz w obrębie ulic Chełmińskiej-Słowiańskiej- Urbanowskiej-Szydłowskiej - w bezpośrednim sąsiedztwie Osiedla USO. W rezultacie tych starań ówczesny Oddział Centralnego Związku Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego w piśmie z dnia 17 V 1968 r. ustanowił Spółdzielnię inwestorem budownictwa mieszkaniowego zlokalizowanego jedynie na terenach Raszyna Zachodniego. W celu sprawniejszego przygotowania i nadzoru inwestycji mieszkaniowych Zarząd Spółdzielni [wzmocnił własną służbę inwestycyjną i jak się później okazało, krok ten przesądził o szybkim i kompleksowym przygotowaniu osiedla do budowy. Początkowo jednak trudności piętrzące się przed Raszynem Zachodnim wydawały się nie do przezwyciężenia. W latach 1969 - 1970 niesprzyjający klimat dla rozwoju budownictwa mieszkaniowego zakłócony został postanowieniem o koncentracji budownictwa na Winognadach i Ratajach, natomiast pozostałe spółdzielnie 'musiały się zadowolić niewielkim "marginesem" limitów mocy przerobowych. W związku z tym Miejska Pracownia Urbanistyczna kilkakrotnie przerywała pracę nad szczegółowym planem zagospodarowania przestrzennego dla Raszyna Zachodniego. Zarząd Spółdzielni nie ustawał w przekonywaniu odpowiednich przedstawicieli urzędów o potrzebie kontynuacji czynności przygotowawczych do budowy, a równolegle składał odwołania od decyzji przyznających enklawy Raszyna Zachodniego na inwestycje po-zaimieszkaniowe. Dzięki zdecydowanemu stanowisku w tej sprawie Komitetu Dzielnicowego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej Grunwald udało się przezwyciężyć liczne trudności, w rezultacie czego Spółdzielnia zleciła Zakładowi Projektowania i Usług Inwestycyjnych "Inwestprojekt" opracowanie koncepcji zagospodarowania Raszyna Zachodniego. Równocześnie uzgodniono, że projekt koncepcyjny opracowany zostanie równolegle z końcową fazą opracowania planu szczegółowego i będzie stanowił podstawę do przygotowania materiałów wyjściowych do założeń techni czno - ekonomi cznyc h.