CZESŁAW KNOLL ORGANIZACJA I ROZWÓJ SZKOLNICTWA PODSTAWOWEGO W POZNANIU W LATACH 1945-1975 PRZEMIANY dokonane w szkolnictwie podstawowym w Polsce Ludowej nie mają sobie równych w dziejach. W roku szkolnym 1938/1939 w Poznaniu liczba uczniów w szkołach podstawowych wynosiła około 31 000, a w roku szkolnym 1974/1975 - przekroczyła 46 000. Najwyższa liczba uczniów w szkołach podstawowych notowana była w roku szkolnym 1967/1968 - 63 900. W ciągu dwudziestu lat (1919 -1939) w mieście zbudowano sześć nowych budynków szkolnych: na Winiarach przy ul. Widnej (1928); w Antoninku i na Woli przy ul. Leśnowolskiej (1936); na Osiedlu Warszawskim przy ul. Inowrocławskiej i w N aramowicach przy ul. Sarmackiej (1937) oraz Dębcu przy ul. Wiśniowej (1938); rozbudowano też budynek przy ul. Bosej 9 (1936). W okresie powojennym (1945 - 1975) zbudowano w Poznaniu sześćdziesiąt cztery budynki szkół podstawowych. Nowa organizacja szkolnictwa, dokonana w Polsce Ludowej w wyniku przeobrażeń ustrojowych, podniosła rangę i znaczenie oświaty. Wprowadzono zasadę bezpłatnej nauki we wszystkich typach szkół *; stworzono warunki umożliwiające każdemu absolwentowi szkoły podstawowej kontynuowanie nauki w szkołach przynaj - mniej średnich. Podczas walk o wyzwolenie Poznania w roku 1945 całkowicie zniszczone zostały trzy budynki szkolne: na Ratajach; w Starołęce i przy ul. Dąbrowskiego; dwanaście budynków: min. przy ul. Widnej, Garbary, Cegielskiego, Marii Magdaleny, Bydgoskiej, na Osiedlu Warszawskim, ul. Różanej i w N aramowicach uszkodzonych zostało w 80%; spośród pięćdziesięciu, dwadzieścia pięć szkół uszkodzonych zostało wokoło 25%. Okres odbudowy szkolnictwa podstawowego w Poznaniu trwał od połowy lutego 1945 r. do końca 1947 r. W pierwszym etapie usuwano zniszczenia woj enne w tych rejonach miasta, w których było to konieczne; przystosowywano baraki dla celów szkolnych oraz gromadzono rozrzucony po całym mieście sprzęt szkolny. Część sprzętu znaleziono w kościele przy ul. Dominikańskiej, zmienionym przez okupanta na magazyn, oraz w zabudowaniach dzisiejszego Domu Kultury przy ul. Bema. Dużo inicjatywy w usuwaniu zniszczeń wojennych w budynkach szkolnych wykazywali mieszkańcy Poznania pomagający nauczycielom, co wydatnie przyczyniło się do szybszego niż można się było spodziewać uruchomienia szkół. I tak np. w lutym 1945 r. uruchomiono jedną szkołę podstawową, w marcu - trzydzieści cztery szkoły podstawowe, w kwietniu - dalszych siedemnaście szkół, a w maju - 1 W okresie międzywojennym poza szkołami państwowymi istniały płatne prywatne szkoły powszechne i średnie. Czesław Knolltrzy szkoły. Przed otwarciem nowego roku szkolnego (1945/1946) w dniu 1 wrzesnIa 1945 r. uruchomiono jeszcze dziewięć; czynne więc były sześćdziesiąt cztery szkoły, tj. o czternaście więcej niż w roku szkolnym 1938/1939. Zwiększenie liczby szkół związane było z włączeniem części powiatu poznańskiego w granice Poznania. U chwałą Miejskiej Rady Narodowej z dnia 1 sierpnia 1945 r. Poznaniowi przybyło wtedy osiem szkół: w Krzesinach, Starołęce Wsi, Zegrzu, N aramowicach (Rubież), Głuszynie, Junikowie, Antoninku i Fabianowie. Jeśli nawet odliczyć te osiem szkół, to i tak w roku szkolnym 1945/1946 czynnych było w Poznaniu sześć szkół więcej niż w roku szkolnym 1938/1939. O wysiłkach państwa włożonych w odbudowę i finansowanie odradzającego się szkolnictwa w Poznaniu świadczą nakłady poniesione w latach 1945 -1947 (Tabela 1). Tabela l NAKŁADY NA ODBUDOWĘ SZKÓŁ (w zlotych) Lata Wydatki 1945 do 31 III 1946 1 IV 1946 do 31 XII 1946 1947 Zwyczajne 7 216 266 41 066 151 121886918 w tym: szkoły podstawowe 5117576 29 452 825 97441928 Nadzwyczajne - 200 000 95 748 630 Uwaga: Do wydatków zwyczajnych zaliczono koszty związane z utrzymaniem budynków łącznie z remontami bieżącymi, do wydatków nadzwyczajnych - koszty kapitalnych remontów i inwestycje. W okresie od wyzwolenia do łsońca marca 1946 r. wyremontowano pięćdziesiąt jeden budynków szkolnych, i to przeważnie systemem gospodarczym. Działalnością tą zajmował się Oddział Szkolny Zarządu Miejskiego przy współudziale Poznańskiej Dyrekcji Odbudowy i Wydziału Techniczno- Budowlanego Zarządu Miejskiego. Po pierwszym etapie usuwania zniszczeń wojennych przystąpiono do adaptacji dla potrzeb szkół baraków przy ul. Rawickiej, Rutkowskiego, Palacza i w Minikowie. Podjęto także szereg robót budowlanych, w wyniku których w roku 1947 zakończono odbudowę budynku Szkoły Podstawowej Nr 27 przy ul. Widnej. W roku 1948 powiększono Szkołę Podstawową Nr 62 w Strzeszynie o dwie izby lekcyjne; odbudowano salę gimnastyczną przy Szkole Podstawowej Nr 25 przy ul. Prądzyńskiego; przystąpiono do masowego radiofonizowania szkół. W roku 1949 częściowo odbudodowano a jednocześnie rozbudowano budynek Szkoły Podstawowej Nr 9 przy ul. Strusia. W roku 1950 z przebudowy budynku urządzeń sanitarnych uzyskano świetlicę międzyszkolną na terenie szkół podstawowych przy ul. Marii Magdaleny, rozbudowano Szkołę Podstawową Nr 64 w Zegrzu - wybudowano barak drewniany, w którym mieściły się cztery izby lekcyjne oraz świetlica, odbudowano budynek mieszkalny przy Szkole Podstawowej Nr 32 przy ul. Różanej. Z rewindykacji uzyskano dla szkolnictwa podstawowego budynek przy ul. Czerwonej Armii (obecnie siedziba Biblioteki Miejskiej im. Edwarda Raczyńskiego) oraz część budynku przy pi. Curie-Skłodowskiej (obecnie Politechnika Poznańska). W roku szkolnym 1947/1948 wprowadzono w szkołach podstawowych ósmą klasę i przeprowadzono reorganizację, polegającą na przedłużeniu nauki o jeden rok. Zmiana ta nie przyjęła się nie tylko w Poznaniu, ale w całym kraju i przetrwała zaledwie jeden rok szkolny. Zaniechano więc szkół ośmioklasowych i powołano do życia nowe typy szkół, tzw. jedenastolatki (siedem klas podstawowych i cztery klasy liceum ogólnokształcącego). Szkoły takie ipowołano w VIII Liceum Ogólnokształcącym przy ul. Głogowskiej i w IX Liceum Ogólnokształcącym przy ul. Łozowej. · W latach 1945 - 1951 szkolnictwem objętych było średniorocznie około 29 000 uczniów, dla których istniejąca wówczas baza lokalowa była wystarczająca. Wynikało to z napływu do szkół podstawowych stosunkowo mniej licznych roczników dzieci z czasów II wojny światowej (Tabela 2). Tabela 2 LICZBA UCZNIÓW ORAZ SYTUACJA W ZMIANOWOŚCI W LATACH 1945 - i960 1 Liczba uczniów Liczba izb Liczba Obciążenie Stopień ogółem w t ym klasy lekcyjnych oddziałów na jedną izbę zmianowości Rok I VII 1938 31020 619 1945 29 542 421 589 70,1 1,39 1946 31797 443 676 71,7 1,52 1947 32 019 l 469 701 68,2 1,49 1948 31 145 470 662 66,3 1,40 1949 29 800 484 691 61,6 1,42 1950 29 312 3412 4433 499 700 58,7 1,40 1951 27 900 3531 4067 497 717 56,1 1,44 1952 27 156 4355 4021 510 701 53,2 1,37 1953 31399 8130 3625 536 787 58,5 1,46 1954 35304 7867 3432 529 889 66,7. 1,68 1955 39 458 7947 -3398 538 1014 73,3 1,88 1956 43 494 7736 3187 606 1146 71,7 1,89 1957 47 892 7967 3156 670 1283 71,5 1,91 1958 52 450 8079 3879 752 1449 69,6 1,92 1959 56 424 8252 6977 800 1554 70,5 1,94 1 1960 58 216 8730 »708 852 I 1494 68,2 1,75 Źródło: Rocznik Statystyczny m. Poznania, 1960. W latach okupacji dzieci polskie w wieku szkolnym pozbawione były nauki 2. Toteż Ministerstwo Oświaty w Zarządzeniu z 1945 r. zobowiązało szkoły podstawowe do zorganizowania tzw. ciągów przyspieszonych, polegających na tworzeniu zespołów uczniowskich, które przerabiały w jednym roku szkolnym dwie kolejne klasy programowe: II/III, III/IV, IV IV oraz V /VI. Klasy siódme były z tej koncepcji wyłączone. W Poznaniu zarządzenie to wprowadzono w życie w roku szkolnym 1945/1946. Punktem wyjścia przy organizowaniu ciągu przyspieszonego była orientacyjna selekcja (rodzaj sprawdzianu wiadomości) dzieci danego rocznika szkolnego. Akcja ta zdała egzamin, bowiem młodzież po wieloletniej przerwie okupacyjnej zdradzała zapał do nauki. Ciągi przyspieszone zlikwidowano w roku szkolnym 1947/1948. W 1945 r. było dwadzieścia sześć kursów z liczbą 4421 uczniów z zakresu siedmiu klas szkoły podstawowej. W 1946 r. uruchomiono siedem szkół podstawowych dla dorosłych i dla pracujących, w których naukę pobierało 2633 uczniów. W roku 1951 liczbę tych szkół zwiększono do dziewięciu. Od roku 1953 nastąpił wzrost liczby uczniów, związany z nadciągającym wyżem 8 W bardzo nielicznych przypadkach okupant uruchamiał paroklasowe szkoły o bardzo niskim poziomie i to z językiem wykładowym niemieckim. Czesław Knoll Szkoła Podstawowa Nr 60 Im. Wojciecha Bogusławskiego przy ul. Boranta 2. U góry bu. ynek stary. U dołu - budynek nowy, zbudowany w roku 1965 SPar Szkoła Podstawowa Nr 53 Im. Pawia E. Strzeleckiego przY ul. Głuszyna 162. U góry budynek stary. U dołu - nowy, zbudowany w roku i960 Czesław Knoll Szkolą Podstawowa Nr 64. Na zdjęciu górnym, stary "budynek" przY ul. Ostrowskiej 130. V dołu - nowy przy ul. Obotrycklej 25/27, zbudowany w roku 1969demograficznym. W roku tym naukę w szkołach podstawowych podejmowały już dzieci urodzone w Polsce Ludowej. Do roku 1951 liczba przyjęć do klas pierwszych wynosiła ok. 3500 uczniów, a w roku szkolnym 1953/1954 do klas pierwszych przyjęto już 8130 uczniów. Stan ten utrzymywał się do roku szkolnego 1964/1965. Baza lokalowa szkolnictwa podstawowego nie była przygotowana na przyjęcie tak dużej liczby dzieci, co w konsekwencji wywołało konieczność nauczania w szkołach na kilka zmian oraz zagęszczenia sal i izb lekcyjnych (Tabela 2). W roku szkolnym 1953/1954 najtrudniejsze warunki pod tym względem wystąpiły w szkołach na Łazarzu, Jeżycach i Starym Mieście. Najwyższy w skali miasta wskaźnik zagęszczenia na jedną izbę lekcyjną (73,3) zanotowano w roku szkolnym 1955/1956 (Tabela 3). Szkolnictwo poznańskie stanęło przed ostrym kryzysem lokalowym. W latach 1945 - 1955 zbudowano w Poznaniu pięć nowych budynków szkół podstawowych z sześćdziesięcioma dwiema izbami lekcyjnymi: w roku 1948 przy ul. Szamarzewskiego (siedem izb lekcyjnych); w roku 1950 przy uj. Obrzyca (dziesięć izb); w roku 1951 przy ul. Starołęckiej (osiem izb); w roku 1952 przy ul. Ło 4Sg» W mm UlmRUlm. II f Stillt Lmm :(/j ' 1lI1lIa3 Szkolą Podstawowa Nr 31 im. Kazimierza Wielkiego na Osiedlu Piastowskim 106. U , stary budynek przy ul. Rataje. V dołu - nowy, zbudowany w roku 1968 gory 3 Kronika Miasta Poznania Czesław Knoll Szkoła Podstawowa Nr 20. Na zdjęciu górnym, stary "budyneh" przy ul. Antoniego 12. U dołu - budynek nowy na Osiedlu Rzeczypospolitej 44, wzniesiony w roku 1971zowej (dwadzieścia dwie izby) i w roku 1955 przy ul. Taczanowskiego (piętnaście izb). Trudna sytuacja szkolnictwa podstawowego skłoniła Miejski Inspektorat Oświaty do zorganizowania społecznego komitetu, którego zadaniem miało być gromadzenie środków pieniężnych na budowę szkół 8 . Plan pięcioletni budownictwa szkolnego na lata 1956 - 1960 przyniósł Poznaniowi dwadzieścia trzy nowe budynki szkół podstawowych o łącznej liczbie 329 izb lekcyjnych. Tak poważny wzrost znacznie poprawił warunki pracy szkolnictwa. Znalazło to potwierdzenie w danych statystycznych z roku szkolnego 1960/1961, zgodnie z którymi średnie zagęszczenie uczniów na jedną izbę lekcyjną zmniejszyło się - w porównaniu z rokiem 1955/1956 - z 73,3 do 68,2 uczniów. Statystycznie wskaźnik ten zmalał tylko o 5,1 ucznia, jednak należy wziąć pod uwagę fakt, że w okresie » Komitet taki powołany został U chwałą Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Poznaniu nr 38/220 z dnia 17 lipca 1953 r. Tabela 3 NAJTRUDNIEJSZE WARUNKI PRACY SZKÓŁ W ROKU SZKOLNYM 195511956 Liczba Numer Adres szkoły uczniów izb lekcyj- Obciążenie Stopień Oddziałów na jedną izbę zmianowości szkoły ogółem nych 15 Berwińskiego 3/4 981 8 21 122,5 2,62 37 Garbary 82 1329 11 31 120,8 2,82 33 J arochowskiego 1 672 6 15 112,0 2,50 8 Słowackiego 54/56 1196 11 29 108,7 2,63 30 Garncarska 7 1283 12 30 107,0 2,50 26 Berwińskiego 2/3 730 7 16 104,2 2,28 11 J arochowskiego 1 1029 10 22 102,9 2,20 43 Berwińskiego 3/4 815 8 19 101,8 2,37 23 Dąbrowskiego 73 707 7 19 101,0 2,71 9 Berwińskiego 2/3 692 7 16 98,8 2,28 40 Garbary 82 1072 11 25 97,4 2,27tym liczba ucznIOW ogółem wzrosła z 39 500 do 58 200. Świadczy to w ogromnym wysiłku państwa wkładanym w nowe budownictwo szkolne. Największą liczbę budynków szkolnych do końca 1955 r. zbudowano na Grunwaldzie, J eżycach i Starym Mieście. Od roku 1955 na Wildzie nastąpił żywszy rozwój budownictwa mieszkaniowego, szczególnie na Dębcu, co niosło za sobą wzrost liczby mieszkańców, a więc i dzieci. Tutaj też zanotowano w latach 1957- 1958 najwyższy wskaźnik zagęszczenia na jedną izbę lekcyjną (Tabela 4). N ajtrudniejsze warunki pracy dydaktycznej miały szkoły w centrum Wildy i na Dębcu. Aby nie dopuścić do przedłużania zajęć szkolnych do późnych godzin wieczornych, władze szkolne skróciły godziny lekcyjne do 40 minut oraz ograniczyły przerwy między lekcjami. Przybyli do Poznania przedstawiciele Departamentu Inwestycji Ministerstwa Oświaty, wspólnie z władzami miejskimi starali się zaradzić sytuacji i udzielić doraźnej pomocy w przyspieszeniu budowy nowych szkół w tej dzielnicy. Pomoc wszystkich czynników dała pomyślne rezultaty, bowiem w roku 1959 w wyniku oddania do użytku dwóch nowych budynków szkolnych (przy ul. Pamiątkowej i ul. Sikorskiego) o dwudziestu czterech izbach, nastąpiła wyraźniejsza poprawa warunków pracy w szkołach wildeckich. W roku 1960 oddano do użytku dalszy nowy budynek szkolny przy ul. Jerzego (piętnaście izb), zaś przy ul. Łozowej z nadbudowy istniejącego budynku uzyskano osiem izb lekcyjnych. Zwrócenie uwagi władz na szkolnictwo podstawowe na N owym Mieście wynikało Tabela 4 ŚREDNIE WSKAŹNIKI STATYSTYCZNE W SZKOŁACH PODSTAWOWYCH W LATACH SZKOLNYCH 1957/1953 -1958/1959 Rok szkolny 1957/1958 Rok szkolny 1958/1959 Dzielnica zagęszczenie na zmianowość zagęszczenie na zmianowość jedną izbę nauczania jedną izbę nauczania Grunwald 66,0 1,76 66,0 1,69 Jeżyce 68,1 1,90 73,3 2,01 N owe Miasto 56,5 1,60 60,3 1,84 Stare Miasto 86,7 2,19 67,5 1,87 Wilda 86.0 2,25 84,9 2,40 Średnia w skali miasta 71,5 1,91 69,6 1,92 *. Czesław Knollz zapotrzebowania na nowe budynki szkolne, spowodowanego dużymi odległościami między już istniejącymi szkołami (ponad trzy kilometry drogi ucznia do szkoły), jak również z konieczności likwidacji baraków drewnianych i zastąpienia ich budynkami murowanymi (rap. w Minikowie i Zegrzu). W rejonie Szczepankowa nie było w ogóle szkoły, a budynek szkolny w Kobylempolu absolutnie nie odpowiadał wymogom szkolnym. Okres Planu Pięcioletniego 1961 - 1965 był również pomyślny dla budownictwa szkolnego, bowiem oddano do użytku dalszych dwadzieścia sześć budynków szkolnych z łączną liczbą 370 izb lekcyjnych. Dalsze zapotrzebowanie na nowe budynki szkolne związane było z dążeniem do obniżenia wysokiego wskaźnika zagęszczenia - 68,2 uczniów na jedną izbę lekcyjną - oraz przygotowywaniem bazy lokalowej szkół podstawowych dla przewidzianej w roku 1966 reformy szkolnictwa podstawowego, polegającej na przedłużeniu nauki o jeden rok. Zwiększenie liczby uczniów w szkołach podstawowych w wyniku wprowadzenia w życie reformy szkolnictwa nastąpiło w roku szkolnym 1966/1967. Z ogólnej liczby 7787 absolwentów w roku szkolnym 1965/1966 do klas ósmych w szkołach podstawowych przeszło 4804 uczniów, a pozostali podjęli naukę w klasach pierwszych zasadniczych szkół zawodowych. Reforma szkolnictwa spowodowała, że uczniowie, * którzy do dnia 30 czerwca 1966 r. ukończyli czternaście lat, mogli przejść wyłączinie do zasadniczych szkół zawodowych (do techników zawodowych oraz liceów ogólnokształcących nie było przyjęć). W roku szkolnym 1967/1968 w szkołach podstawowych były już pełne komplety klas ósmych. Sytuację szkolnictwa podstawowego w pierwszych dwóch latach po wprowadzeniu w życie reformy szkolnictwa przedstawia Tabela 5. Tabela 5 ŚREDNIE WSKAŹNIKI SZKÓŁ PODSTAWOWYCH PO WPROWADZENIU REFORMY SZKOLNICTWA Rok szkolny 1965/1966 1966/1967 1967/1968 Dzielnica ucznio- ucznio- uczniowie zagę- zmiano- zagę- zmiano - zagę- zmiano - wie wie ogółem szczenie waść ogółem szczenie waść ogółem szczenie waść Grunwald 19 085 57,3 1,60 21 158 61,3 1,74 21984 62,8 1,82 Jeżyce 12 331 56,0 1,52 12 797 54,2 1,48 12 977 57,7 1,70 N owe Miasto 7 116 42,3 1,33 7446 44,3 1,43 7511 44,4 1,50 Stare Miasto 10 893 53,4 1,57 11 161 54,7 1,63 10 944 57,6 1,75 Wilda 9 767 51,6 1,46 10 200 57,3 1,61 10 443 58,6 1,69 Ogółem 59 192 53,1 1,52 62 762 55,5 I 1,61 63 859 57,4 I 1,72 Nie bez wpływu na poprawę warunków pracy szkół był występujący wyrazniej od roku 1965 spadek liczby dzieci wstępujących do klas pierwszych szkół podstawowych. Najwyższą liczbę uczniów w klasach pierwszych zanotowano w roku szkolnym 1960//1961 - 8730 uczniów, w roku szkolnym 1965/1966 zmalała ona do 7667, a w roku 1970/1971 do 5493. W okresie następnego pięcioletniego planu budownictwa szkolnego (1966 -1970) nie było potrzeby budowy tylu szkół podstawowych jak w latach poprzednich. Podwojenie liczby szkół podstawowych w latach 1961 -1974 polepszyło sytuację w zakresie zagęszczenia uczniów przypadających na jedną izbę lekcyjną i zmianowości nauczania. W roku szkolnym 1970/1971 najwyższy stopień, zmianowości nauczania występował w Szkołach Podstawowych: Nr 53 w Głuszynie - 2,14 oddzia Tabela 6 LICZBA UCZNIÓW ORAZ SYTUACJA W ZMIANOWOŚCI NAUCZANIA W SZKOŁACH PODSTAWOWYCH W LATACH SZKOLNYCH 19611,1962 - 197411,975 Liczba uczniów Liczba Wskaźniki w tym w klasach uczniów Rok Ogółem izb zmianooddziałów na jedną I VII VIII lekcyjnych wość izbę 1961 58 628 8556 7937 - 869 1525 67,4 1,75 1962 59129 8662 7706 914 1563 64,7 1,71 1963 59 645 8404 8072 - 999 1617 59,7 1,62 1964 59 730 8333 8143 1061 1674 56,3 1,57 1965 59 192 7667 8117 - 1114 1694 53,1 1,52 1966 62 762 6862 8556 4804 1131 1824 55,5 1,61 1967 63 859 6075 - 8086 1112 1911 57,4 1,72 1968 61648 5893 - 8245 1137 1844 54,2 1,62 1969 58 626 5418 - 8382 1123 1798 52,2 1,60 1970 55 731 5493 - 8341 1091 1693 51,6 1,57 1971 52 944 5390 - 8214 1092 1670 48,5 1,53 1972 50 096 5460 - 7687 1079 1622 46,5 1,50 1973 48 005 5308 - 7015 1072 1611 44,8 1,50 1974 46 240 5205 - 6438 1042 1487 44,4 1,42 Źródło: Statystyka Głównego Urzędu Statystycznego szkół podstawowych według stanu na początek roku szkolnego (20 IX)łów na jedną izbę lekcyjną; Nr 48 przy ul. Sarmackiej - 2,00; Nr 14 na Osiedlu Piastowskim - 1,86; Nr 62 przy ul. Biskupińskiej - 1,62 oraz Nr 2 przy ul. Marii Magdaleny - 1,54 oddziału na jedną izbą lekcyjną. Pozostałe szkoły podstawowe prowadziły nauką w korzystnych warunkach pracy, bowiem stopień zmianowości nie przekraczał 1,5. W roku szkolnym 1974/1975 wskaźnik zmianowości spadł do 1,42 oddziału na jedną izbę lekcyjną, a obciążenie uczniów na jedną izbę lekcyjną do 44,4 uczniów. Tabela 7 WSKAŹNIKI STATYSTYCZNE W SZKOŁACH PODSTAWOWYCH (WEDŁUG DZIELNIC) Liczba uczniów Liczba: Wskaźniki Dzielnica w tym w klasach: izb uczniów na Ogółem oddziałów zmianowość VIII lekcyjnych jedną izbę Rok szkolny 1970/1971 Grunwald 18 818 1758 2779 356 557 52,8 1,56 Jeżyce 10 389 945 1689 208 322 49,9 1,55 Nowe Miasto 8 645 967 1116 180 274 48,0 1,52 Stare Miasto 8 899 905 1441 182 273 48,9 1,50 Wilda 8 980 918 1316 165 267 54,4 1,62 Rok szkolny 1974/1975 Grunwald 13 627 1366 2086 317 437 43,0 1,37 Jeżyce 7 126 721 1023 179 242 39,8 1,35 Nowe Miasto 10 266 1302 1226 205 316 50,1 1,54 Stare Miasto 8 648 1130 1138 190 280 45,5 1,47 Wilda 6 573 686 965 151 212 43,5 1,40 Źródło: Statystyka Głównego Urzędu Statystycznego szkół podstawowych według stanu na początek roku szkolnego (20 IX). Czesław Knoll W latach 1971 -1974 w Poznaniu wybudowano pięć nowych budynków szkół podstawowych z łączną liczbą 88 izb lekcyjnych. Sytuację szkolnictwa podstawowego w latach szkolnych 1970/1971 i 1974/1975 obrazuje Tabela 7. W nowych osiedlach mieszkaniowych nie ma niebezpieczeństwa zagęszczenia uczniów w szkołach przez najbliższych kilkanaście lat, bowiem każdego roku oddawane są do użytku nowe szkoły. Osiągnięcie w roku szkolnym 1965/1966 korzystnych warunków .pracy szkół podstawowych umożliwiło władzom oświatowym wprowadzenie dalszych usprawnień organizacyjnych. Polegały one na łączeniu szkół znajdujących się w jednym budynku bądź kompleksie. Pozwoliło to na organizowanie i urządzanie pracowni przedmiotowych i sal specjalnych, potrzebnych do realizacji nowych programów nauczania zgodnie z reformą szkolnictwa. Dla przykładu warto dodać, że w roku szkolnym 1955/1956 w istniejących wówczas sześćdziesięciu trzech szkołach były sześćdziesiąt trzy pracownie i sale specjalne, natomiast w roku szkolnym 1974/1975 liczba ich powiększyła się do 369. Mimo przyrostu liczby nowych budynków szkolnych, w ostatnich dziesięciu latach (1965 -1975) liczba szkół podstawowych uległa zmniejszeniu z dziewięćdziesięciu czterech do siedemdziesięciu dziewięciu 4. Obniżenie liczby szkół podstawowych spowodowane zostało przez następujące zmiany organizacyjne: w budynku szkolnym przy ul. Berwińskiego 2/3 czynne były cztery Szkoły Podstawowe: Nr 9, 15, 26 i 43, a obecnie czynna jest jedna szkoła - Nr 26. Nr 9 przydzielony został nowej szkole przy ul. Łukaszewicza 9, a Nr 43 - nowej szkole przy ul. Stalingradzkiej 32; Nr 15 dotąd nie jest wykorzystany. W budynkach szkolnych przy ul. Słowackiego 54/58 mieściły się również cztery Szkoły Podstawowe: Nr 7, 8, 35 i 36. Pozostały tylko dwie: Nr 7 i 36. Numery 8 i 35 nie zostały dotąd zajęte przez nowo powstałe szkoły. W budynkach szkolnych przy ul. Cegielskiego i ul. Marii Magdaleny 10 mieściły się cztery Szkoły Podstawowe: Nr 1, 2, 29 i 41. Obecnie czynne są tylko dwie: Nr 1 i 2. Nr 29 nadany został nowej szkole na Osiedlu Wielkiego Października, a 41 otrzymała szkoła przy ul. Obornickiej 314. W budynkach szkolnych przy ul. Jarochowskiego 1 czynne były Szkoły Podstawowe: Nr 11, 33 i 34, a obecnie czynne są dwie szkoły z numerami 33 i 34. Nr 11 otrzymała nowa szkoła przy ul. Świt. W budynkach szkolnych przy ul. Prądzyńskiego 53 mieściły się Szkoły Podstawowe: Nr 6, 25 i 28. Obecnie czynna jest tylko jedna szkoła z numerem 25. Numery kolejne 6 i 28 jak dotąd nie zostały wykorzystane. W budynku szkolnym przy ul. Bydgoskiej 4 mieściły się dwie Szkoły Podstawowe: Nr 3 i 19, które obecnie już nie istnieją. Nr 3 otrzymała nowa Szkoła na Osiedlu Piastowskim, a 19 - Szkoła na Osiedlu Jagiellońskim. W budynku szkolnym przy ul. Różanej 1/3 czynne były Szkoły Podstawowe Nr 32 i 42. Obecnie czynna jest jedna szkoła - Nr 42, natomiast Nr 32 dotąd nie jest wykorzystany. W budynkach szkolnych przy ul. Łozowej były swego czasu cztery Szkoły Podstawowe: Nr 21, 22, 49 i 50 oraz Liceum Ogólnokształcące Nr IX. Liceum przeniesiono do dzielnicy Stare Miasto, do nowego budynku przy ul. Warzywnej. Nr 22 otrzymała nowa szkoła przy ul. Hangarowej. Obecnie przy ul. Łozowej 53 czynna jest Szkoła Podstawowa Nr 49, a przy ul. Łozowej 77 druga szkoła z numerem 21. W budynku szkolnym przy ul. Garbary 82 czynne były Szkoły Podstawowe: Nr 37 i 40. Obecnie czynna jest jedna - Nr 40 a Nr 37 jest wolny. Przy ul. Stalingradzkiej w dwóch budynkach czynne były trzy Szkoły Pod 4 Powiat poznański ze względu na włączenie w granice Poznania z dniem l I 1975 r. nie został objęty niniejszym opracowaniem. szkołach · podstawowych w Poznaniu w łatach szkołnych 19i51l946'- 19741 /1875. S tan na początek roku szkołnego Szkolnictwo podstawowe w latach 1945 - 1975 6 5 - 6.4 - 63 62 - 61 - 6359 58 57 58 55 - 54 53 - 52 - 51 50 - 49 48 J= 47 8 46 g. « - Ul 44 Z" 43t ;1 N 4 03 39 38 37 36 3 534 33 32 31 3 o 29 28 27 26 25 Lata szkolnestawowe: Nr 43, 65 i 66. W chwili obecnej czynna jest szkoła Nr 43. Numer 66 przejęła nowa szkoła na Osiedlu Przyjaźni, a nr 65 na Osiedlu Kosmonautów. Godny odnotowania jest fakt, że z ogólnej liczby siedemdziesięciu dziewięciu szkół podstawowych czynnych w roku szkolnym 1974/1975 w nowych budynkach pracowało pięćdziesiąt dziewięć szkół. Osiągnięcia w dziedzinie budownictwa szkół podstawowych stworzyły korzystne warunki do przyjęcia starych budynków szkolnych przez szereg placówek kulturalno-socjalnych (Aneks). Do roku 1970 kierowałem inwestycjami szkolnymi w mieście toteż chciałbym podkreślić, że ogromne osiągnięcia budownictwa szkolnego zostały dokonane dzięki włączeniu się do tej akcji poza naczelnym inwestorem - Prezydium Rady N arodowej m. Poznania, szeregu instytucji i przedsiębiorstw związanych bezpośrednio lub pośrednio z budownictwem. Wydział Budownictwa, Urbanistyki i Architektury wydawał w przyspieszonych terminach wskazania terenów pod budowę nowych szkół oraz pozwolenia na budowę; Inspektorat Oświaty opracował założenia projektowo-programowe dla nowych inwestycji; Dyrekcja Budowy Osiedli Robotniczych (obecnie Dyrekcja Inwestycji Miejskich) zajmowała się przygotowaniem dokumentacji prawnej terenów (wywłaszczenia i oczyszczanie terenów pod budowy), spełniała jednocześnie nadzór techniczny nad wszystkimi budowami; Biuro Projektowo-Bada w Czesław Knoll Uczniowie klas pierwszych w szkołach podstawowych w Poznaniu w latach szkolnych 194911950 - 1974/1975. Stan na początku roku szkolnego. Za lata 1945/1946- 1948/1949 brak danych statystycznych Lata szkolne A [Jl M S U I ,,1 1 Jl 1 Jl1 Jl cO 10 10 £- £- £/\ £; £CTicn en en en ai en ai ai cn en en en 01 01 m ai en en en en en en en cze Budownictwa Ogólnego "Miastoprojekt-Poznań" - powołało do życia specjalistyczną pracownię dla spraw dokumentacji technicznej dla szkolnictwa. Projektanci tej komórki byli autorami szeregu projektów technicznych szkół, wielokrotnie wykorzystanych nie tylko w Poznaniu. Poznańskie Zjednoczenie Budownictwa, które przez pewien okres zajmowało się również przydziałem mocy przerobowej, w ciągu kilku lat organizowało miesięczne narady koordynacyjne z przedstawicielami przedsiębiorstw budujących szkoły. Z inicjatywy władz miejskich raz w miesiącu dokonywano lustracji terenów budowy szkół przy współudziale dyrekcji przedsiębiorstw budowlanych oraz Dyrekcji Inwestycji Miejskich; Poznańskich Przedsiębiorstw Budowlanych Nr 2, Nr 3, Nr 4, Elewacyjnego (obeonie Poznańskie Przedsiębiorstwo Budowlane Nr 5), Kaliskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego oraz Poznańskiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Przemysłowego. Mimo trudności z wykonawstwem, te placówki budowlane nie odmawiały przyjęcia do swoich portfeli zleceń budowy szkół i skracały w wielu przypadkach ich cykle budowy. Efektów rzeczowych w okresie nasilenia budownictwa szkolnego było dużo'. Tak więc w 1958 r. oddano do użytku dziesięć nowych budynków dla oświaty (przedszkola, szkoły podstawowe, licea ogólnokształcące i szkoły zawodowe), w 1962 r. - dziewięć budynków, w 1963 r. - dwanaście budynków, a w 1964 r. aż czternaście budynków; Centrala Zaopatrzenia Szkół "Cezas" , która dla nowych szkół dostarczała wiele wagonów sprzętu i pomocy naukowych, mimo występujących w pewnych okresach trudności z produkcją sprzętu. W osiągnięciach' budownictwa szkolnego znaczny udział miało społeczeństwo poznańskie,' które ofiarnie świadczyło na rzecz budowy szkół. W latach 1953 -1972 w ramach tej akcji zebrano w Poznaniu 478,4 min zł, które wydatnie przyczyniły się do przyspieszenia budowy szkół 6 . Szkolnictwo podstawowe stanowi jedno z zagadnień szkolnictwa, ale na nie przede wszystkim nfusiano zwrócić uwagę ze względu na powszechność nauczania W naszym kraju. W innych działach szkolnictwa (przedszkola, szkolnictwo specjalne, licea ogólnokształcące oraz szkoły zawodowe) osiągnięto znaczne efekty pod względem rozwoju i rozbudowy bazy lokalowej. Zagadnienia te obejmują obszerny materiał, podobnie jak szkolnictwo podstawowe, którego nie sposób w niniejszym opracowaniu uwzględnić. W bardzo krótkiej relacji można tylko zasygnalizować, że w minionym trzydziestoleciu w Poznaniu zbudowano czterdzieści sześć nowych budynków dla przedszkoli; jedną szkołę podstawową specjalną; sześć liceów ogólnokształcących; osiemnaście szkół zawodowych; dziewięć internatów oraz dziesięć budynków warsztatowych dla szkół zawodowych. N owe budynki posiada 60% istniejących przedszkoli oraz 50% liceów, a w szkolnictwie zawodowym nieomal wszystkie specjalności zawodowe szkolą młodzież w nowoczesnych obiektach wybudowanych w okresie powojennym. Nowe budynki otrzymały szkoły o kierunkach: odzieżowy, geodezyjno-drogowy, ekonomiczny, łączność, energetyka, samochodowy, budowlany i rzemiosł budowlanych, spożywczy, hotelarsko-gastronomiczny, chemiczny oraz mechaniczny. Ogółem w trzydziestoleciu w Poznaniu zbudowano sto pięćdziesiąt cztery nowe budynki dla wszystkich typów szkół i dla przedszkoli, co jest wymownym dowodem wielkiej troski państwa o rozwój oświaty. Inspektorat Szkolny w 1945 r. mieścił się w budynku szkolnym przy ul. Śniadeckich 54/58. Po reorganizacji Miejski Inspektorat Oświaty - do czasu likwidacji tj. do dnia 31 grudnia 1961 r. - mieścił się w obecnym Pałacu Kultury. Stanowiska inspektorów szkolnych w latach 1945 -1961 piastowali: Antoni Cwojdziński, Mateusz Pater, Władysław Waniek, Antoni Zajączkowski, Franciszek Sobocki, Leon Stasierski, Halina Latowska i Hubert Kien. W styczniu 1962 r. W ramach decentralizacji powołano do życia dzielnicowe wydziały oświaty i kultury. Stanowiska dzielnicowych inspektorów szkolnych kolejno zajmowali: w dzielnicy Stare Miasto: Hubert Kien, Stefan Stajkowski, a od stycznia 1973 Zbigniew Kotuiski; w dzielnicy N owe Miasto - Lucyna Dymaiska, a od kwietnia 1972 r. Wanda Kruszyńska; w dzielnicy Wilda - Piotr Mecwąldowski, Władysław Henczel, Adolf Pisarczyk, a od września 1974 r. Ryszard Mikołajczak; w dzielnicy J eżyce - J anina Następniak, Piotr Citowski, a od września 1969 r. Tadeusz Forycki; w dzielnicy Grunwald - Stanisław Pawełek, a od września 1969 r. Marian N owak. 5 Zob. C. K n o 11, Działalność Społecznych Komitetów Budowy Szkół w Poznaniu w latach 1953-1972. "Kronika Miasta Poznania" nr 3 R. 1975. Czesław Knoll Aneks WYKAZ SZKÓŁ PODSTAWOWYCH WYBUDOWANYCH W LATACH 1945-1975 Numer Ilość izb Rok oddania Inwestor Lp. Położenie szkoły lekcyjnych do użytku l -2 3 4 5 6 l Szamarzewskiego 89 92 7 1948*** Społeczny Fundusz Odbudowy Stolicy 2 Obrzycka 7/9 14 10 1950 " 3 Starołęcka 142 63 8 1951 " 4 Łozowa 77 {21 22 1952 Dyrekcja Budowy Osiedli \50 Robotniczych 5 Taczanowskiego 18 44 15 1955 Rada Narodowa 6 Winkiera 9/11 /68 30 1956 » 7 Żeromskiego 1 O 1« 15 1956 M 8 Stalingradzka 52 15 1956 " 9 Przybyszewskiego 37 {71 30 1957 » 10 Stalingradzka 32/40 {43 30 1958 » 1 65 11 Łukaszewicza 9/11 9 18 1958 >y 12 Za Cytadelą 29 38 15 1958 M 13 Północna 9 13 15 1958 " 14 Baranowska 1 59 7 1958 H 15 Rawicka 11 4 15 1958 16 67 15 1959 . , Pamiątkowa 28 61 9 1959 " 17 Szczepankowo 74 A 18 Sikorskiego 29 6 9 1959 " Fun. Bud. Szkół 19 Dojazd 27 4 1959** Społeczny 20 Szpaków 1 55 11 1959 Rada Narodowa 21 Piękna 37 70 15 1960 " 22 Trybunalska 17 74 15 1960 Obotrycka 25/27 64 15 1960 " 23 " 24 Drzymały 4/6 73 15 1960 25 Łozowa 53 49 8 1960 " 26 Jerzego 6/10 39 15 1960* SpoI. Ftrndusz Bud. Szkół 27 Głuszyna 127 53 4 i960** Rada Narodowa 28 Sierakowska 23 76 15 1961 " 29 Powstańców Wielkopolskich 75 15 1961* Społeczny Fundusz Budowy Szkół 30 Druskiennicka 17 4 1961** Rada Narodowa 31 Findera 50 77 15 1962* Społeczny Fundusz Budowy Szkół 32 Jarzębowa 5 78 17 1962 Rada Narodowa 33 Harcerska 5a 45 15 1962* Społeczny Fundusz Budowy Szkół 34 Traugutta 42 5 15 1962 Rada Narodowa 35 Kanclerska 32 83 15 1962 Dyrekcja Budowy Osiedli Robotniczych 36 Tarnowska 27 56 7 1962 Rada Narodowa 37 Swoboda 41 93 15 1963 Dyrekcja Budowy Osiedli Robotniczych 38 Jesionowa 14 79 14 1963 Rada Narodowa 39 Kościuszki 10 82 16 1963* Społeczny Fundusz Budowy Szkół 40 Pogodna 84 80 16 1963 Rada 'Narodowa 41 Janickiego 22 81 16 1963* Społeczny Fundusz Budowy Szkół 42 Szczepana 4 84 17 1964* Chociszewskiego 56 90 16 1964* " 43 11 " 44 Tomickiego 16 85 1964* " 45 Mińska 32 86 1964 Rada Narodowa 46 Leszka 41 87 1964 Swoboda 51 " 47 1964 Dyrekcja Budowy Osiedli Robotniczych 48 Floriana 16 16 1964* Społeczny Fundusz Budowy Szkól 49 Hangarowa 14 22 16 1965 Rada Narodowa 50 Sochaczewska 8 89 16 1965 Boranta 2 60 12 " 51 1965 Rutkowskiego 38 97 16 " 52 1965 Małoszyńska 38 54 16 " 53 1965 54 Promyk 4 91 15 1966 55 24 18 " Ostrobramska 12/24 1967 56 31 18 " Osiedle Piastowskie 106 1968 Społeczny Fundusz Budowy Szkół i Internatów 57 Świt 25 11 1968 58 Osiedle Wielkiego Października 29 18 1969 59 Osiedle Piastowskie 27 3 18 1970 60 Osiedle Rzeczypospolitej 44 20 18 1971 Rada Narodowa 61 Osiedle Piotrowo 53 12 1971 Społeczny Fundusz Budowy Szkół i Internatów 62 Osiedle Przyjaźni 66 18 1972 Rada Narodowa 63 Osiedle Manifestu Lipcowego 100 18 18 1973 64 Osiedle Przyjaźni 30 18 1974 Rozbudowa lub nadbudowa 65 Junikowska 33 54 1956 Rada Narodowa 66 Łozowa 77 21 1963 67 Hangarowa 14 22 1971 Społeczny Fundusz Budowy Szkół i Internatów * Szkoła-pomnik Tysiąclecia/** Pawilon/*** Budynek wspólny ze Studium Nauczycielskim !fe. *2 Szkolą Podstawowa Nr 97 Im. Marii Dąbrowskiej przy ul. Rutkowskiego 38 zbudowana w 1965 r. ĘĘ .pp Czesław Knoll ZMIANY W UŻYTKOWANIU BUDYNKÓW SZKÓŁ PODSTAWOWYCH Lp. Położenie Numer szkoły (użytkownik pierwotny) 2 Antoniego 48 Antoninek 51 4 5 6 7 Bydgoska 4 Bydgoska 4 Cegielskiego 1 Curie Skłodowskiej 1 Czerwonej Armii 65 19 29 47 31 9 10 Dąbrowskiego 73 Dojazd Dzierżyńskiego 296/298 27 21 12 13 Głogowska 90 Główna 46 Głuszyna 18 53 15 Harcerska 5 J arochowskiego 62 - Winkiera 9/11 J unikowska 33 Krzesińska 26 Łozowa 77 (68 (69* 54 56 50 17 18 20 21 22 23 Ostrobramska 12/14 Ostrowska Pamiątkowa 28 Sikorskiego 29 Słowackiego 54/58 (35 66 24** 64 67 6 Stalingradzka 52 Szamarzewskiego 89 Dzierżyńskiego 125/127 Szkoły podstawowe 104 S trusia 10 * tylko pierwsze piętro ** część budynku U żytkownik aktualny Przedszkole Nr 15 Zasadnicza Szkoła Zawodowa Zakładu Samochodów Rolniczych Państwowa Podstawowa Szkoła Muzyczna Nr 2 Szkoła Podstawowa Specjalna Nr 105 Państwowa Podstawowa Szkoła Muzyczna NI 3 Politechnika Poznańska Miejska Biblioteka Publiczna im. Edwarda Raczyńskiego Szkoła Podstawowa Specjalna Nr 107 Przedszkole Nr 3 Zespół Szkół Zawodowych Ministerstwa Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska Szkoła Podstawowa Specjalna Nr 101 Szkoła Podstawowa dla Pracujących Schronisko Polskiego Towarzystwa Schronisk Młodzieżowych Dom Noclegowy dla nauczycieli studiujących Zasadnicza Szkoła Zawodowa Elektryczna Liceum Sztuk Plastycznych Przedszkole Nr 85 Zasadnicza Szkoła Zawodowa Ministerstwa Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska Średnia Szkoła Muzyczna Ośrodek Zdrowia Dzielnicowy Dom Dziecka Szkoła Podstawowa Specjalna Nr 104 Zakład Rehabilitacji Zespołu Opieki Zdrowotnej Jeżyce Instytut Kształcenia Nauczycieli i Badań Oświatowych Uniwersytet - im. Adama Mickiewicza Instytut Pedagogiki specj alne Zasadnicza Szkoła Przyzakładowa Państwowej Komunikacji Samochodowej Politechnika Poznańska