T Y
*Ł
BOGUMIŁ ZIÓŁEK
ZAGADNIENIA LUDNOŚCIOWE POZNANIA W LATACH 1945-1975l. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WZROSTU LUDNOŚCI
LI cZBA mieszkańców Poznania w przededniu napaści hitlerowskich Niemiec na Polskę (1939), według ówczesnych źródeł, wynosiła po zaokrągleniu 272 300 osób.
Według najnowszych źródeł, w roku 1939 zaludnienie Poznania kształtowało się w granicach 280 000 - 285 000 osób *. W czasie II wojny światowej (1939 - 1945) miasto poniosło, oprócz materialnych - również poważne straty ludnościowe. Wybitny znawca stosunków demograficznych Poznania, prof. dr Stanisław Waszak, określił rzeczywiste straty ludnościowe miasta na 40 000 - 50 000 osób, co stanowi około 17% przedwojennego stanu ludności. Wielkość ta jest wypadkową ubytku ludności sięgającego 85 000 osób i napływu około 44 000 osób. Masowy wywóz rodzinie] ludności polskiej Poznania, przy równoczesnym kierowaniu do miasta polskiej siły roboczej z innych obszarów, szedł w parze z osadzaniem w mieście ludności niemieckiej, której liczba wzrosła z około 6000 przed dniem 1 września 1939 r. do około 94 000 w połowie roku 1944. Jednak prawie natychmiast po zakończeniu wojny stosunki narodowościowe wróciły do właściwych relacji. Według stanu w dniu 15 czerwca 1945 r. liczba ludności niemieckiej w Poznaniu wynosiła 4800 osób, w tym 4300 volksdeutschow 2 .. Rok 1945 charakteryzował się szczególnie intensywnymi ruchami ludnościowymi.
Zbliżanie się w styczniu 1945 r. frontu do miasta spowodowało paniczną ucieczkę osiadłych w Poznaniu Niemców. Po wyzwoleniu Poznań opuścili również Polacy zwiezieni tu na przymusowe roboty, a zaczęli powracać przedwojenni mieszkańcy. Stanisław Waszak szacuje, iż w miesiącach zimowych 1945 r. ogólna liczba ludności Poznania mogła obniżyć się do około 200 000 osób 3. Jednak przeprowadzona w maju 1945 r. ankieta wykazała już 242 000 mieszkańców*, a przeprowadzony, w lutym 1946 r. według stanu * dnia 13 na 14 - powszechny sumaryczny spis ludności cywilnej - 268 000 mieszkańców. J ak stąd wynika, w niespełna rok po zakończeniu
1 "Rocznik Statystyczny Miasta Poznania 1951 -1959". Poznań 19ffi, s. 67; "Statistisches J ahrbuch der Gauhaptstadt Posen 1938 -1939", s. 16.
2 S. Was z ak: Przeobrażenia ludnościowe w Poznaniu w okresie 1939 -1945. '"Kronika Miasta Poznania", R. 1945,. nr 2.
»S. W a s z ak: Powojenne zagadnienia demograficzne miasta Poznania. "Kronika Miasta Poznania", R. 1951 -195«, s. 31 -32.
, "Wiadomości statystyczne m. Poznania", R. 1945, nr 1 - 4.

2« 
Bogumił Ziółekdziałań wojennych zaludnienie miasta zbliżyło się znacznie do poziomu z roku 1939. Jak - począwszy od daty spisu sumarycznego (14 II 1946) - kształtowała się ludność Poznania, ukazuje Tabela 1.
Tabela 1
LUDNOŚĆ POZNANIA (w tysiącach osób)
Rok Liczba Rok Liczba 1946 268,0 1965 438,2 1950 320,4 1970 471,9 1955 374,9 1974 506,2 1960 414,6
Rok 1946 według stanu z 14 II; rok 1950 według stanu z dnia 3 XII; pozostałe lata według stanu na dzień 31 XII.
Rok 1974 - szacuneK.

Liczba ludności miasta w okresie 1946 - 1974 powiększyła się o 238,2 tys. osób, co oznacza średni roczny przyrost o około 8,2 tys. osób. Przyrost ludności miasta w poszczególnych okresach nie był jednak równomierny. Wynosił on średnio rocznie w latach 1946 - 1950 - 10,5 tys. osób; 1951 - 1955 - 10,8 tys. osób; 1956 - 1960 - 7,9 tys. osób; 1961-1965 - 4,7 tys. osób; 1966-1970 6,6 tys. osób; 1971-1974 - 8,6 tys. osób.
N ajbardziej intensywnie wzrastała ludność miasta w okresie Trzyletniego Planu Odbudowy Gospodarczej (1947 -1949) oraz Planu Sześcioletniego (1950 -1955). Wynikało to zarówno z silnych ruchów migracyjnych ludności w okresie bezpośrednio powojennym, jak również z rozwoju sfery wytwórczości w mieście, uzasadnionego ogólną polityką uprzemysłowienia kraju a w szczególności zintensyfikowania zasobów ekonomicznych Poznania. Wyczerpanie - na skutek szybkiego rozwoju sfery produkcji materialnej - istniejących rezerw w urządzeniach infrastruktury spowodowało z kolei konieczność administracyjnego ograniczenia tempa ogólnego wzrostu ludności Poznania poprzez wprowadzenie w połowie lat pięćdziesiątych ograniczeń meldunkowych 5. Konsekwencją zarówno wyczerpywania się rezerw w urządzeniach infrastruktury, a więc pogarszanie się sytuacji mieszkaniowej, warunków nauczania, lecznictwa, komunikacji masowej, obsługi ludności itp. - jak i administracyjnych ograniczeń, było zahamowanie po roku 1955 tempa rozwoju ludnościowego miasta. Poznań jest aktualnie piątym co do wielkości miastem w kraju. Jak wynika z Tabeli 2, w okresie stosunkowo intensywnego wzrostu ludnościowego Poznań zajmował po Warszawie, Łodzi i Krakowie czwartą - co do liczby miszkańców - pozycję. Osiągnięty w latach 1946 - 1974 przyrost ludności wynosi 88,9<</0, co daje średnie roczne tempo wzrostu w wysokości 2,2%. Podobnie jak bezwzględne przyrosty ludności, tak i średnie roczne tempo wzrostu ludności miasta w poszczególnych okresach jest dość zróżnicowane, wynosiło ono bowiem w latach 1946 - 1950 - 3,6>/<<", 1951 - 1955 - 3,2%; 1956 - 1960 - 1,6%; 1961 - 1965 - 1,4<</<<", 1966 - 1970 - 1,4>/>; 1971 -1974 - 1,8»/0.

»Ograniczenia meldunkowe wprowadzone na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 VIII 1*56 <r. w sprawie przepisów meldunkowych oraz pobytu na terenie miast: Łodzi, Krakowa, Stalinogradu, Siemianowic, Chorzowa, Bytomia, Zabrza, Gliwic, Nowego Bytomia, Świętochłowic, Rudy Śląskiej, Mysłowic, Szopienic, Sosnowca, Poznania, Gdańska, Gdyni i Sopotu. "Dziennik U staw" Nr 33, poz. 163, z dnia 6 VIII 1956 r.
l. Wzrost ludności miast Uczących 200 tys. i więcej osób w latach 1946 -1973. Skala półlogarytmiczna
I9S0
U zyskane w laitach 1946 - 1974 średnie roczne 'tempo wzrostu ludności należy w historii miasta do wysiofcioh. W ostatnim stuleciu kształtowało się ono ibowiem następująco: w latach 1861 - 1875 - 1,3%; 1876 - 1890 - 0,9%; 1901 - 1921 _ 1,9%; 1922 - 1939 - 2,3%; 1946 - 1973 - 2,2% 6.
N a tle innych dużych miast Polski, tempo wzrostu ludnościowego Poznania było jednak stosunkowo niskie. Na 25 miast liczących w 1973 r. ponad 100 000 mieszkańców, niższe tempo wzrostu aniżeli w Poznaniu występowało w latach 1946 - 1973 jedynie w Łodzi, Oliwkach, Chorzowie ii Wałbrzychu. Poziositałe miasta legitymowały slię wyższymi wskaźnikami średniorocznego itempa wzrostu. Takie miasta jak Szeczepin, Gdańsk; Wrocław, Warszawa, Ruda Śląska, Białystok posiadały wskaźnik nawet dwukrotnie i więcej wyższy. Nawet po wyeliminowaniu z wyliczeń okresu do troku 1950, który - zarówno z uwagi ma różny stopień zniszczeń poszczególnych miast, różny stopień zaludnienia w roku 1946 oraz silne ruchy migracyjne związane z bezpośrednio powojennymi przemieszczeniami ludności - może wpływać zniekształca
"Obliczono na podstawie "Roczinika Statystycznego miasta Poznania 1951 -1959" Poznań 1960, s. 67.

Bogumil Ziólek
Tabela 2
MIASTA LICZĄCE 100 TYS. I WIĘCEJ LUDNOŚCI (w tysiącach osób)
Lata Miasta 1946 1965 1950 1955 1960 1970 1973 Warszawa 478,3 803,9 1000,6 1139,2 1252,6 1315,6 1387,8 Łódź 496,9 620,2 674,2 709,7 744,1 762,7 780,9 Kraków 299,4 343,6 428,2 481 ,3 520,1 589,5 657,3 Wrocław 170,7 308,9 378,6 430,5 474,2 526, O 560,3 Poznań 268,0 320,7 374,9 408,1 438,2 471,9 499,0 Gdańsk 117,9 194,6 242,9 286,9 321,3 365,6 397,7 Szczecin 72,9 178,9 229,5 269,3 312,0 338,0 358,0 Katowice ") 149, 1 225,0 252,6 269,9 286,0 305,0 318,8 Bydgoszcz 134,6 162,5 202,0 232,0 256,6 282,2 308, 1 Lublin 99,4 116,6 132,2 181,3 204,3 238,5 256,5 Zabrze 104,2 172,4 182,8 190, O 198,5 197, O 201,2 Bytom 93,2 174,0 180,7 182,6 191,0 187,5 192,6 Częstochowa 101,3 112,2 149,7 164,9 175,4 188,2 194,3 Gdynia 77,8 103,5 129,6 147,6 166,1 191,5 209,4 Gliwice ") 108,2 132,5 148,5 150,4 163,4 172, O 178,8 Białystok 56,8 68,5 97,2 120,9 140,0 168,5 184,6 Radom 69,5 80,3 118,1 130,1 143,8 159,5 166,9 Chorzów 110,7 129,5 141,4 147,0 153,7 151,9 154,4 Sosnowiec 77,9 96,4 124,4 131,7 139,8 145,0 148,4 Ruda Śląska") 33,1 110,4 118,2 151,7 141,2 143,0 146,7 Wałbrzych 73,0 93,8 110,3 117,2 125,3 125,2 127,4 Toruń 68,1 80,6 92,5 104,9 114,5 129,9 140,4 Kielce 50,0 61,3 73,9 189,5 103,1 127,0 139,9 Bielsko Biała 72,6 86,9 97,2 106,2 114,9 Olsztyn 43,8 67,9 75,1 94,8 105,6
Uwaga: dane dla lat 1946,1950,1960 - według dat Spisów Powszechnych; dla lat 1955, 1965, 1970,1973 - według stanu na 31 XII. a) łącznie z Szopienicami; b) łącznie z Łabędami; c) łącznie z Nowym Bytomiemjąco na ich wyniki, pozycja Poznania na tle innych miast nie ulega powaznleJszej poprawie. Wskaźnik średniorocznego tempa wzrostu, wynoszący dla lat 1950 -1968 - 1,9%, sitawte miasto na szesnastej pozycji wśród miast liczących powyżej 100 000 mieszkańców. Niższym tempem wzrostu anieżli Poznań legitymują się w tym okresie silnie uprzemysłowione miasta Śląska: Katowice, Zabrze, Bytom, Gliwice, Chorzów, Sosnowiec, Ruda Śląska i Wałbrzych oraz również stary i silnie uprzemysłowiony ośrodek - Łódź. W kategorii miast największych o zaludnieniu przekraczającym w 1973 r. 200 000 mieszkańców, tempo wzrostu ludnościowego Poznania w latach 1946 - 1973 było - jak wynika z Tabel 3 i 4 - po Łodzi, najniższe. W poszczególnych okresach lat 1946 - 1973, w skali dwunastu miast powyżej 200 000 mieszkańców, Poznań zajmował siódmą względnie ósmą pozycję, co wskazuje na bardzo wyrównane, malejące tempo wzrostu ludnościowego miasta. Trend ten - na tle bardziej skokowych zmian w zaludnieniu innych miast - szczególnie wyraźnie, przedstawia wykres nr l. 
2. ELEMENTY WZROSTU LICZBY LUDNOŚCI
W latach 1946 - 1974 liczba ludności Poznania zwiększyła się z 268 000 osób do 506 200 osób. Oznacza to przyrost o 238,2 tys. osób. Zmniejszające się w latach 1946-1974 tempo wzrostu ludnościowego miasta wyrażało zarówno zmiany w przyroście naturalnym, jak i migracyjnym ludności. Przyrost naturalny, stanowiący różnicę między urodzeniami a zgonami, po okresie wzrostu w latach 1946 -1951
Tabela 3
WSKAŹNIKI WZROSTU LUDNOŚCI MIAST LICZĄCYCH POWYŻEJ 200 TYS. MIESZKAŃCÓW Miasta 100 100 100 100 100 100 100 1946 1946 1950 1955 1960 1965 1970 Warszawa 290,2 167,9 124,4 113,8 109,9 105,0 105,0 Łódź 157,1 124,8 108,7 105,2 104,8 102,5 102,4 Kraków 219,5 114,8 124,6 112,4 108,0 113,3 .111,5 Wrocław 328,2 180,9 122,5 113,7 110,1 110,9 106,5 Poznań 186,1 119,6 116,9 108,8 107,3 107,7 105,7 Gdańsk 337,3 165,0 124,8 118,1 111,9 113,8 108,8 Szczecin 491, O 245,4 128,2 117,3 115,8 108,3 105,9 Katowice") 213,8 150,9 112,2 106,8 105,9 106,6 104,5 Bydgoszcz 228,9 120,7 124,3 114,8 110,6 110,0 109,2 Lublin 258,0 117,3 113,3 137,1 112,6 116,7 107,6 Zabrze 193,1 165,4 106,3 103,9 104,5 99,2 102,1 Gdynia 269,2 133,0 122,6 113,9 112,5 115,3 109,3
, a) łącznie z Szopienicami Zródło: Opracovaa; ni pjiitiyii danych Tabeli 2
Tabela 4
ŚREDNIOROCZNE TEMPO WZROSTU MIAST LICZĄCYCH POWYŻEJ 200 TYS. MIESZKAŃCÓW (w procentach)
1946- 1946- 1950- 1955- 1960- 1965 - 1970Miasta - 1973 - 1950 - 1955 - 1960 - 1965 - 1970 - 1973 Warszawa 4,0 10,9 4,5 2,6 1,9 1,0 1,8 Łódź 1,7 4,5 1,6 1,0 0,9 0,5 0,8 Kraków 3,0 2,8 4,5 2,3 1,5 2,5 3,6 Wrocław 4,5 12,6 4,2 2,6 1,9 2,1 2,1 Poznań 2,3 3,6 3,2 1,6 1,4 1,5 1,9 Gdańsk 4,6 10,5 4,5 3,4 2,2 2,6 2,8 Szczecin 6,1 19,6 5,1 3,2 2,9 1,6 1,9 Katowice") 2,8 8,6 2,3 1,3 1,1 1,3 1,5 Bydgoszcz 3,1 3,8 4,4 2,6 2,0 1,9 3,0 Lublin 3,6 3,2 2,5 6,3 2,4 3,1 2,5 Zabrze 2,5 13,3 1,5 0,8 0,9 - 0,7 Gdynia 3,7 7,4 5,3 3,3 3,1 3,6 3,0a) łącznie z Szopienicami Źródło: Opracowaa@ na podstawie danych Tabeli 2 
Bogumil Zióleki utrzymywaniu się na mmiej więcej jednakowym poziomie w latach 1952 -1955, począwszy od połowy dziesięciolecia 1950 - 1960 zaczął gwałtownie maleć, obniżając się z wielkości około 5500 do 1400 rocznie. Średnioroczne wielkości przyrostu naturalnego wynosiły w latach 1946 -1950 - 3,7 tys. osób: 1951 -1955 - 3,5 tys. osób; 1956 - 1960 - 4,4 tys. osób; 1966 - 1970 1,4 tys. osób; 1971 - 1974 - 2,2 tys. osób. N a takie ukształtowanie się tych wielkości wywarło przede wszystkim wpływ zmniejszanie się liczby urodzeń, zgony bowiem utrzymywały się w zasadzie na niezmiennym poziomie. J ak kształtowały się średnioroczne liczby urodzeń i zgonów, ukazuje Tabela 5.
Tabela 5
URODZENIA l ZGONY (tv tysiącach osób)
Urodzenia Lata żywe Zgony 1946 - 1950 8,1 3,2 1951 - 1955 8,6 3,1 1956 - 1960 7,6 3,1 1961 - 1965 5,4 3,1 1966 - 1970 5,2 3,8 1971 - 1974 6,7 4,4
Łącznie od początku 1946 f. do końca roku 1974 urodziło się w Poznaniu 201 tys.
nowych mieszkańców, a zmarło 99,6 tys. Od chwili wyzwolenia miasta urodzenia wynosiły natomiast około 205,5 tys., zgony zaś blisko 105,6 tys. osób. W przeliczeniu na tysiąc mieszkańców, zarówno wskaźniki częstości urodzeń i zgonów, jak i wielkość przyrostu naturalnego wykazują wyraźnie malejącą tendencję. Tak więc częstość urodzeń w stosunku do tysiąca mieszkańców obniżyła się z około 30 urodzeń na tysiąc mieszkańców rocznie w pierwszych powojennych latach, do około 23 w połowie lat pięćdziesiątych i II w okresie po 1965 f., by począwszy od roku 1970 powoli wzrastać. Liczba zgonów w stosunku do tysiąca mieszkańców zmniejszyła się z około 11 w pierwszych powojennych latach do około 7,5 w latach sześćdziesiątych przy nieznacznych tendencjach wzrostu w późniejszym Dkresie. Zarówno obniżenie się liczby urodzeń na tysiąc mieszkańców, jak i liczby zgonów, w rozmiarach występujących w Poznaniu, jest właściwe wszystkim dużym miastom Polski. Proces umniejszania się omawianych wskaźników szczegółowo przedstawia wykres nr 2. Aczkolwiek tendencje wskaźników ruchu naturalnego ludności Poznania są takie same j ak innych dużych miast Polski, to jednak poziom urodzeń w stosunku do tysiąca mieszkańców jest w Poznaniu niższy co - przy przeciętnie jednakowym poziomie zgonów - jest powodem niższego kształtowania się współczynników przyrostu naturalnego aniżeli w innych dużych miastach. Na poziom przyrostu naturalnego w latach 1946 - 1974 wywierało wpływ wiele czynników. W pierwszej kolejności wymienić tu można proces tak zwanego kompensacyjnego wyrównania strat wojennych, trwający około dziesięciu lae, wyra
, Ludność Polski w latach 1945 -1965. W: Studia prace statystyczne. Warszawa 1966, s. 1.

2. Urodzenia żywe, zgony i przyrost naturalny na um ludności
żający się zarówno w wysokiej płodności, jak i częstości małżeństw. Liczby małżeństw w Poznaniu (na tysiąc ludności rocznie) przedstawia Tabela 6. N a zbiorczy wskaźnik częstości zawierania małżeństw wywierały wpływ zarówno zmiany w ogólnej strukturze ludności według wieku jak i częstotliwości ich zawierania w ramach poszczególnych grup wieku. Liczebność nowożeńców w stosunku do tysiąca osób stanu wolnego w wieku piętnastu i więcej lat wynosiła: mężczyźni: 1950/1951 - 90,0; 1960/1961 - 70,5; kobiety: 1950/1951 - 58,2; 1960/1991 - 45,9.
W stosunku do wielkości właściwych wszystkim miastom przekraczającym 100 000 mieszkańców w Polsce, poziom współczynników Poznania był niższy. Również i tempo ich zmniejszania się było szybsze. Jeżeli bowiem w latach 1950 - 1960 współczynnik liczebności nowożeńców mężczyzn obniżył się w Poznaniu o 21,7%, to przeciętnie w dużych miastach tylko o 13,6%. Dla kobiet analogiczne wielkości wynoszą: Poznań - 21,1%, duże miasta - 15,5%. Szczegółowe wskaźniki liczebności nowożeńców oraz zmiany zachodzące w tych wskaźnikach przedstawia Tabela 7. W wyniku zachodzących zmian w strukturze wieku ludności, występowało do roku i960 relatywne zmniejszanie się liczby kobiet w wieku rozrodczym. Wskazuje na to porównanie średniorocznego tempa wzrostu ogólnej liczby ludności oraz liczby kobiet w wieku rozrodczym (Tabela 8). "W tym samym też okresie zmniejszał się w liczbie kobiet w wieku rozrodczym udział kobiet w wieku 20 - 29 lat, a więc w wieku największej aktywności rozrodczej. U dział ten wynosił w roku 1950 - 18,9%, 1955 - 15,8%, 1960 - 14,6%. Po roku 1960 zaczął ponownie wzrastać i wyniósł w 1965 - 15,1 % a w 1970 - 31,3 %. Niezależnie od zmian w ,liczebności i strukturze kobiet w wieku rozrodczym, za 
Tabela 6
WSKAŹNIKI cZĘSmŚCI ZA WIERANIA MAŁŻEŃSTW
Wartości ekstremalne Lata naj niższa najwyższa 1945 - 1950 12,2 22,2 1951 - 1955 11,2 12,6 1956 - 1960 7,8 9,6 1961 - 1965 5,9 7,4 1966 - 1970 6,4 8,7 1971 - 1973 9,3 9,4
Opracowano na podstawie: lata 1946 i 1947 -materiały własne; lata 1948 - 1965 -ABCA naturalny ludności w wielkich miastach w Polsce 1948 - 1965. Warszawa 1965; lata 1966 - 1968 - Stan i ruch ludności i960 - 1968 m. Poznania. Poznań 1969; Rocznik Statystyczny miasta Poznania 1973. Poznań 1975.

Tabela 7cZĘsmść NOWOŻEŃCÓW NA 1000 OSÓB STANU WOLNEGO DANEJ PŁCI I WIEKU
Grupy wieku Lata 19 lat 60 lat i mniej 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-59 i więcej 1 Mężczyźni 1950/1951 8,3 95,7 187,4 198,9 176,4 132,5 111,1 93,8 29,2 1960/1961 7,3 79,5 152,2 164,5 110,0 86,7 75,7 77,5 29,7 1970/1971 4,2 107,2 210,6 145,2 105,9 73,4 70,1 59,3 32,6 1950/1951 = 100 88,0 83,1 81,2 82,7 62,4 65,4 68,1 82,6 101,7 1960/1961 = 100 50,6 112,0 112,4 73,0 60,0 55,4 63,1 63,2 111,6 Ko biety 1950/1951 46,5 165,9 143,8 80,0 45,0 23,5 15,7 8,0 0,8 1960/1961 45,9 171,3 154,1 66,4 32,9 22,5 18,0 7,4 1,1 1970/1971 26,7 144,9 147,5 61,7 35,8 23,7 14,8 9,5 2,1 1950/1951 = 100 98,7 103,3 107,2 83,0 73,1 95,7 114,6 92,5 137,5 1960/1961 = 100 57,4 87,3 102,6 77,1 79,6 100,9 94,3 118,8 262,5
Źródło: Ruch naturalny ludności w wielkich miastach w Polsce w latach 1948 - 1965. Warszawa 1966, s. 31 oraz materiały Urzędu Statystycznego dla m. Poznania i woj. poznańskiego. 
Tabela 8
KOBIETY W WIEKU LAT 15 - 49 NA TLE LUDNOŚCI OGóŁEM (w procentach)
Ludność Kobiety w wieku Lata ogółem 15 - 49 lat 1950 - 1955 3,2 0,7 1955 - 1960 1,6 0,0 1960 - 1965 1,4 2,6 1965 - 1970 1,4 2,8 1970 - 1974 1,8 2,2
jedno z najbardziej charakterystycznych zjawisk powojennych stosunków ludnościowych Poznania uznać należy obniżanie się współczynników płodności kobiee (Tabela 9).

Tabela 9
WSPÓŁCZYNNIKI PŁODNOŚCI KOBIET
Urodzenia na 100 kobiet w wieku Lata 15-49 1 5 - 19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 1950/1951 8,3 3,0 14,9 16,5 12,4 7,1 2,1 0,1 1955/1956 8,3 3,3 17,8 16,8 10,0 6,1 1,8 0,2 1960/1961 5,8 3,1 13,7 11,8 5,9 2,9 1,1 0,1 1965/1966 4,3 2,3 11,4 7,8 5,2 2,2 0,6 0,0 1970/1971 4,3 1,7 9,7 10,7 5,0 1,8 0,4 - 0,0 1950/1951 = 100 1950/1951 100, O 100, O 100, O 100, O 100, O 100, O 100, O 100, O 1955/1956 100, O 110,0 119,5 101,8 80,6 85,9 85,7 200,0 1960/1961 69,9 103,3 91,9 71,5 47,6 40,8 52,4 100, O 1965/1966 51,8 76,7 76,5 47,5 41,9 31,0 28,6 0,0 1970/1971 51,8 56,6 65,1 64,8 40,3 25,3 19,0 0,0 Okres poprzedni = 1 00 1955/1956 100, O 110,0 119,5 101,8 80,6 85,9 85,7 200,0 1960/1961 69,9 93,5 77,0 70,9 59,0 47,5 61,1 50,0 1965/1966 74,1 74,2 83,2 66,1 88,1 75,9 54,5 0,0 1970/1971 100, O 73,9 85,0 137,1 96,1 81,8 66,6 0,0
Źródło: na podstawie Stan i ruch ludności 1960 - 1968 m. Poznania. Poznań 1969 oraz materiałów Urzędu Statystycznego dla m. Poznania i woj. poznańskiego.
Liczba urodzeń na sto kobiet w wieku rozrodczym wynosiła w latach 1950/19518,3; 1955 - 1956 - 8,3; 1960 - 1961 - 5,8; 1965 - 1966 - 4,3 i w 1970 - 1971 - 4,3.
Obniżanie się poziomu płodności kobiet, iprzy zmianach w liczebności kobiet w wieku rozrodczym, było najbardziej istotnym czynnikiem obniżania się w okresie powojennym względnych liczebności urodzeń. O ile na liczebność kobiet w wieku rozrodczym wpływ wywierają przekształcenia w strukturze wieku ludności, to po
8 Jest to stosunek liczby urodzeń do liczby kobiet w wieku rozrodczym 14-49 lat.

ZGONY W LATACH 1950 - 1973 NA 1000 LUDNOŚCI WEDŁUG GRUP WIEKU
Lata Okres poprzedni = 100 Grupy 1950- 1952 1960- 1961 1967- 1968 1970- 1971 1973 1960- 1961 1967 - 1968 1970 - 1971 1973 wieku M K M I K M K M] K M K M K M K M I K M K 0-4 20,2 16,5 9,4 7,2 6,5 5,6 6,6 4,7 5,8 4,0 46,6 43,9 69,1 77,7 101,5 83,9 87,9 85,1 5-9 1,6 1,8 0,7 0,4 .0,5 0,3 0,5 0,4 0,3 0,2 47,5 21,1 71,4 75,0 100, O 133,3 60,0 50,0 10-14 1,0 0,8 0,7 0,3 0,5 0,2 0,4 0,4 0,3 0,5 64,4 32,5 71,4 66,6 80,0 200,0 75,0 125,0 15-19 1,4 1,2 0,8 0,3 0,9 0,4 0,7 0,4 0,8 0,5 56,3 22,6 112,5 133,3 77,7 100, O 114,3 125,0 20-24 1,8 1,6 1,2 0,4 0,7 0,4 0,8 0,3 .0,7 0,2 65,2 25,9 58,3 100, O 114,2 75,0 87,5 66,7 25-29 2,2 1,8 1,7 1,0 1,1 0,6 1,4 0,3 0,9 0,1 78,7 53,6 64,7 60,0 127,2 200,0 64,3 33,3 30-34 2,5 3,0 1,9 1,0 1,8 0,4 2,1 1,0 1,7 0,7 76,6 53,4 94,7 40,0 116,6 250,0 81,0 70,0 35-39 4,6 3,2 2,7 1,8 2,7 1,4 2,3 1,3 2,3 1,2 59,4 63,8 100, O 77,7 85,1 92,9 100, O 92,3 40-44 5,8 3,7 4,1 2,6 4,5 1,9 3,6 1,7 4,0 2,1 70,4 70,2 109,7 73,0 80,0 89,5 111,1 123,5 45-49 8,2 4,6 5,7 3,8 5,7 3,0 6,5 4,1 7,2 3,5 69,4 83,4 100, O 78,9 114,0 136,7 110,8 85,4 50-54 14,7 7,3 8,9 5,7 10,1 5,8 9,5 5,3 9,7 5,7 60,2 77,9 113,4 101,7 94,0 91,4 102,1 107,5 55-59 21,2 11,2 16,0 9,3 14,5 8,4 15,0 7,7 15,3 7,1 75,7 83,3 90,6 90,3 103,4 91,7 102,0 92,2 60-64 32,1 18,4 24,7 12,6 27,9 13,2 24,0 13,1 27,5 13,1 76,9 68,7 112,9 104,7 86,0 92,2 114,6 100, O 65-69 44,8 28,5 39,4 24,2 41,9 21,2 41,8 21,8 38,2 21,6 85,1 85,1 106,3 87,6 99,7 102,8 91,4 99,1 70 . . . 91,0 80,8 85,2 66,8 91,7 68,0 96,3 67,2 98,8 65,1 93,6 82,6 107,6 101,7 105,0 98,8 102,6 96,9 l WIęcej
Źródło: Rozwój gospodarczy Poznania w dwudziestoleciu Polski Ludowej. Ludność i zatrudnienie. Poznań 1966, s. 38 oraz materiały Urzędu Statystycznego dla m. Poznania i woj. poznańskiego. 
ziomn płodności określany jest zarówno czynnikami psychospołecznymi j ak i ekonomicznymi. Zarówno warunki bytowe, poziom płac realnych, warunki mieszkaniowe, struktura potrzeb i modele ich zaspokajania, jak i poziom wykształcenia, wykonywane zawody i ich implikacje dla wolnego czasu, aktywizacja zawodowa kobiet oraz poglądy na model rodziny wywarły decydujący wpływ w tej dziedzinie. Proces obniżania się poziomu płodności, począwszy mniej więcej od połowy lat pięćdziesiątych, występuje również i w innych miastach Polski oraz na wsi, choć tam jej poziom jest relatywnie wyższy. Konsekwencją postępujących zmian w poziomie płodności jest obniżenie się tzw.
współczynników reprodukcji brutto poniżej 1,000, a więc poniżej poziomu reprodukcji prostej9. Współczynniki reprodukcja brutto dla Poznania wynoszą: w uroku 1950 - 1,548; 1955 - 1,507; 1960 - 1,074; 1965 - 0,814; 1967 - 0,572; 1970 - 0,707.
O ile więc jeszcze w latach pięćdziesiątych sto kobiet rodziło sto pięćdziesiąt dziewcząt, które wchodziły do procesu reprodukcji ludności, to według warunków roku 1970 - sto kobiet urodzi zaledwie siedemdziesiąt dziewcząt zastępujących je w procesie reprodukcji ludności. Mimo iż w ujęciu globalnym, jak wynika z wykresu nr 2, proces obniżania się liczby zgonów na tysiąc mieszkańców był - ze względu na starzenie się ludności miasta - stosunkowo wolny, to przy odniesieniu tych współczynników do poszczególnych płci oraz w podziale na pięcioletnie grupy wieku, uzyska się wymowny obraz poprawy zdrowotności mieszkańców miasta i związanego z tym spadku umieralności. J ak wynika z danych zawartych w Tabeli 10, w latach 1950 - 1960 nastąpił w Poznaniu niezmiernie poważny spadek umieralności. W okresie dziesięciu lat umieralność mężczyzn w wieku do dwudziestu lat obniżyła się przeciętnie o połowę, w po
Tabela 11
ZGONY NIEMOWLĄT NA 1000 URODZEŃ ŻYWYCH W LATACH 1949 - 1974
Rok częstość Rok Częstość 1949 67,6 1962 38,8 1950 74,9 1963 32,2 1951 74,4 1964 30,2 1952 62,8 1965 28,1 1953 53,2 1966 25,5 1954 61,0 1967 29,2 1955 56,7 1968 25,0 1956 45,6 1969 26,9 1957 50,2 1970 26,8 1958 57,1 1971 20,4 1959 58,0 1972 22,2 1960 47,7 1973 17,9 1961 41,1 1974 23,1
Źródło: Kuch naturalny ludności w wielkich miastach w Polsce w latach 1948 - 1965. Warszawa i960, s. 48; Roczniki Statystyczne miasta Poznania.
, Współczynnik reprodukcji wyraża przeciętną liczbę urodzonych przez kobietę w wieku rozrodczym dziewcząt, przy założeniu utrzymywania się istniejące] płodności oraz wyeliminowaniu umieralności kobiet. W wyniku założenia dożycia wszystkich kobiet do końca okresu rozrodczości, współczynnik reprodukcji brutto kształtuje s i ę na poziomie zbyt wysokim - w warunkach polskich - około 10%. 
Bogumił Ziółek
zostałych grupach wieku mniej więcej o jedną czwartą. Umieralność kobiet w wieku do dwudziestu pięciu lat obniżyła się w tym samym czasie przeciętnie o około trzy czwarte, w pozostałych grupach wieku od 50% do 20 0 jo. W latach następnych zjawisko to uległo dalszemu pogłębieniu, choć począwszy od wieku 35 - 39 lat poziom umieralności w zasadzie utrzymuje się taki sam, a niekiedy nawet wzrosta. Szczególnie podkreślić należy poważny spadek umieralności niemowląt (Tabela 11).
Wyraźnie występująca tendencja spadkowa z około 75 zgonów niemowląt na tysiąc urodzeń żywych w latach pięćdziesiątych, do około 25 po roku 1965 i jeszcze mniej, jest jeszcze wymowniejsza jeżeli się zważy, że w roku 1948 umieralność niemowląt wynosiła 78 na tysiąc żywo urodzonych, w 1947 - 91, w roku 1946 - 102, a w raku 1945 - 160. Zarówno wysokie spadki umieralności w poszczególnych grupach wieku, jak i spadek umieralności niemowląt wskazują, iż w latach 1946 - 1974 zaszły istotne zmiany w warunkach materialno-bytowych ludności, a ponadto, że równolegle nastąpił poważny rozwój lecznictwa i profilaktyki oraz podniesienie na wysoki poziom całokształtu działań związanych z szeroko pojętą zdrowotnością mieszkańców Poznania. Mimo tak korzystnej sytuacji w zakresie zmniejszania się wskaźnika zgonów, spadek stopy urodzeń powoduje w konsekwencji stałe obniżanie się przyrostu naturalnego ludności. Bardzo wyraźnie zjawisko to przedstawiają tzw. współczynniki dynamiki demograficznej wyrażające zastępowanie zgonów urodzeniami. O ile jeszcze w latach 1948, 1950, 1955 na jeden zgon mieszkańca przypadło powyżej 2,5 urodzeń, to po roku 1965 niespełna 1,5. Współczynniki dynamiki demograficznej w latach 1948 - 1973 kształtowały się następująco: 1948 - 2,750; 1950 - 2,657; 1955 - 2,824; 1960 - 1,952; 1965 - 1,561; 1968 - 1,351; 1970 - 1,393; 1973 - 1,563.
Do roku 1950 włącznie współczynniki te były wyższe aniżeli przeciętne dla miast powyżej 100 000 mieszkańców, jednak od 1955 r. są one już znacznie niższe. J ak wynika z powyższych ustaleń, przyrost naturalny, w wyniku szeregu procesów, odgrywał coraz mniejszą rolę w ogólnym wzroście ludnościowym Poznania. Również i przyrost wędrówkowy, charakteryzujący się do lat sześćdziesiątych malejącą tendencją, wpływał na obniżanie się ogólnej dynamiki rozwoju ludnościowego miasta'. Poziom dodatniego salda ruchów wędrówkowych ludności był szczególnie wysoki w okresie bezpośrednio powojennym. Wynikało to z właściwych - po zakończeniu drugiej wojny światowej - w całej Polsce 10 potężnych przesunięć ludności. Stanisław Waszak szacuje poziom wymiany ludnościowej (bez uwzględnienia Niemców) - pierwszych miesięcy 1945 r. w granicach 30 000 osób". W okresie od 15 maja do 31 grudnja 1945 r. napływ ludności wyniósł 49 100 co przy odpływie 11400 osób daje przyrost wędrówkowy w wysokości 37 700 osób. Jak w latach następnych kształtował się wędrówkowy ruch ludności, ukazuje Tabela 12. J ak wynika z tej Tabeli, do roku 1960 zmniejszało się saldo ruchów migracyjnych ludności, przy czym w pięcioleciu 1956 - 1960 odpływ ludności przewyższył napływ o blisko 2500 osób. Wynikało to z administracyjnych ograniczeń napływu ludności, mających na celu przeciwdziałanie nadmiernemu obciążeniu urządzeń infrastruktury miasta. Niezależnie od zmniejszania się wielkości salda migracyjnego, malał również i poziom wymiany ludności. Po roku 1960 wielkość salda migracyjnego zaczęła się ponownie powiększać. Szczegółowo zagadnienie ruchu wędrówkowego ludności przedstawia wykres nr 3. Migracyjny przyrost ludności stanowił ważny czynnik ogólnego wzrostu ludnóśćio
.." Jak i w całej Europie.
"s. W a s z ak: powojenne zagadnienia demograficzne miasta Poznania, op, cil.,r. , . . s.. 3Z, 
3. Buch wędrówkowy . ludności
1946-1950 1956-1960 1966-1970 1951-1955 1961-1965 1971-1974
Tabela 12
RUCH WĘDRÓWKOWY LUDNOŚCI
Przyrost Przyrost (ubytek) na Napływ Odpływ (ubytek) 1000 ludności Lata Saldo ŚrednioŚredniow okresie rocznie w okresie rocznie w tys. osób 1946 - 1950 138,7 101,9 36,8 7,4 125,0 25,1 1951 - 1955 118,6 91,7 26,9 5,4 77,3 15,5 1956 - 1960 29;4 31,7 -2,4 -0,5 -6 1 -1,2 , 1961 - 1965 24,8 19,2 5,6 1,1 13,2 2,5 1966 - 1970 28,3 11,8 16,5 3,3 36,2 7,2 1971 - 1974 30,3 10,5 19,8 5,0 40,2 10,1
Opracowano na podstawie: Rocznik Statystyczny miasta Poznania 1951 - 1959. Poznań 1960, s. 117; Stan i ruch ludności i960 - 1968 m. Poznania. Poznań 1969, s. 47 oraz materiałów Urzędu Statystycznego dla m. Poznania i woj. poznańskiego.
wego Poznania. Posiadał on istotny wpływ na przebieg szeregu procesów demograficznych i społeczno-ekonomicznych w mieście. Z punktu widzenia zaś struktury społecznej, szczególnie poważne znaczenie posiadała ludność napływająca do miasta. Ludność napływowa bowiem z jednej strony przenosiła wzorce i cechy społeczne właściwe obszarom migracji, z drugiej zaś poddawana była oddziaływaniu struktur i cech zbiorowości właściwych środowisku wielkomiejskiemu. W pierwszym dziewięcioleciu (jak wynika z wykresu nr 3) wielkość napły.wu przy tendencji spadkowej kształtowała się na stosunkowo wysokim poziomie. Począwszy mniej więcej od 1957 r. poziom napływu ludności kształtował się- na znacznie niższym, choć bardziej równomiernym poziomie. I tak w okresie do 1956 r. średni roczny napływ ludności do miasta kształtował się na poziomie 24,2 tys. osób, 
Bogumił Ziółekw latach 1957 - 1968 natomiast ma poziomie 5100 osób. Łącznie w latach 1946 - 1974 napłynęło do miasta 370,4 ty«, osób. Z tego 157,6 tys., a więc 42,5% w latach 1946-1950, kiedy wymianę migracyjną stymulowały ruchy ludności związane z wielkimi powojennymi migracjami. W okresie tym główne obszary migracji do Poznania to województwo poznańskie (łącznie z zielonogórskim) - 45,4% ogólnej liczby ludności napływającej, oraz województwa szozecińskie i koszalińskie - 13,2% ogółu ludności napływowej. W stosunkowo wysokimi sitopnfa w imigracji do Poznania partycypowało również województwo bydgoskie - 7,3%. Napływ ludności spoza granic kraju wyniósł około 10 000 osób, tj. 6,7%. Napływ z obszarów Polski centralnej i wschodniej - łódzkie, warszawskie, białostockie, lubelskie, kieleckie, rzeszowskie i krakowskie - wyniósł ponad 22 000 osób, co stanowiło 14,1% ogólnej liczby osób osiedlających się w tym okresie w Poznaniu. Po okresie intensywnych ruchów migracyjnych ludności, ukształtowały się ostatecznie podstawowe obszary migracji do Poznania. Obszar ten stanowi przede wszystkim województwo poznańskie. Jeżeli bowiem w latach 1946 - 1950 udział mieszkańców województwa poznańskiego i zielonogórskiego w ogólnej liczbie ludności napływającej do miasta wyniósł 45,4%, to w latach 1950 -1960 - 57,9%, a w latach następnych ponad 70%. Udział samego województwa poznańskiego wynosił w latach 1946 - 1950 - 38,4%; 1951 -1960 - 51,4%; 1961 - 1970 - 66,4%; 1971 - 1973 - 67,9% ".
Poważniejsze obszary migracji stanowiły ponadto województwa bydgoskie, zielonogórskie i wrocławskie. U dział tych trzech woj ewództw w ogólnej wielkości migracji do Poznania przedstawia Tabela 13.
Tabela 13 UDZIAŁ POSZCZEGóLNYCH WOJEWÓDZTW W NAPŁYWIE LUDNOŚCI DO POZNANIA ( W%%)
Lata Województwa 1946 - 1950 1950 - 1960 1961 - 1970 1971 - 1973 poznańskie 38,4 51,4 66,3 67,9 bydgoskie 7,3 6,5 5,1 4,5 zielonogórskie 7,0 6,5 5,4 5,5 wrocławskie 5,0 7,0 5,3 4,4 pozostałe 42,3 28,6 17,9 17,7
Źródło: Op,racowano na ppdsta 6 wie: S. Waszak: Powojenne za g adn j 6 enia demografi 6 czne miasta Poznania. ,;Kronika Miasta Ppznania' R. 1951 - 1956. s. 4; Rocznik DemogIfl{icwy 1945 - 196 . Warszawa T91 , s. 584; Stan i ruch tadności 19óO-19ó8m. Poznania. Poznań 1969, s. 47; materiały Urzędu Statystycznego dlam. Poznania i woj. poznańskiego
Przesuwanie się głównego zasięgu terytorialnego migracji do Poznania na obszar województwa poznańskiego następowało przede wszystkim kosztem grupy "pozostałe województwa". U dział migracji z województw bydgoskiego, wrocławskiego i zielonogórskiego dopiero bowiem po 1960 r. zmalał z 19,3% w latach 1946 - 1950 oraz 20% w latach 1951 - 1960 do 16,3% po roku 1960, a więc o 3,7 punkta. Udział grupy "pozostałe województwa" natomiast umniejszył się w latach 1951 -1960 w sto
"w celu uzyskania wielkości napływu ludności z województwa poznańskiego dla okresu 1%< -1950 ustalono szacunkowo, iż na 71,5 tys. osób napływających w tym okresie do Poznania z obszaru województwa poznańskiego (łącznie z zielonogórskim) - około 11,0 tys. osób przybyło z zielonogórskiego. Przy szacunku przyjęto założenia, iż odpływ z zielonogórskiego do Poznania w stosunku do 1CID ludności jest taki sam, jak w województwie szczecińskim i koszalińskim, tzn. wynosi dla okresu 1946 - 1950 - 19,8 osóbsunku do lat 1946-1950 o 13,7 punkta, a w okresie następnym w stosunku do lat 1951 -1960 o dalszych blisko 11 punktów.
Po okresie intensywnych ruchów migracyjnych istniał zatem stały proces zwężania się sfery migracji do Poznania przy 'równocześnie coraz bardziej zwiększającym się udziale województwa poznańskiego jako podstawowego obszaru migracji do miastalMO Rlafc
IBM Wlttc Wi«k
4. Ludność według płci wieku
Mimo procesu stałej wymiany poprzez ruchy migracyjne, ludność Poznania była względnie ustabilizowana. Poznań posiadał najniższy wśród pięciu miast wydzielonych odsetek ludności nie mieszkającej w 1950 r. w mieście. Byli to przede wszystkim mieszkańcy województwa poznańskiego stanowiący 50,6% tej zbiorowości. Zupełnie odmiennie przedstawiały się te relacje w pozostałych miastach wydzielonych z wojewódzitiw. W ogólnej liczbie iudinościi mieszkającej w 1950 r. poza tymi
Tabela 14
WSKAŹNIKI INTENSYWNOŚCI WYMIANY MIGRACYJNEJ W NIEKTÓRYCH DUŻYCH MIASTACH
Miasta VVyszczególnienie Poznań Warszawa Łódź Kraków Wrocław Odsetek ludności (według stanu W 1960 r.) zamieszkałej w 1950 roku poza miastem 17,8 21,0 11,4 28,6 32,8 Odsetek ludności (według stanu w 1950 r.) zamieszkałej w 1960 r. poza miastem 13,5 10,2 12,0 14,8 26,8
Źródło: Obliczono na podstawie materiałów Urzędu Statystycznego dla m. Poznania i woj. poznańskiego.

3 Kronika m. Pozinania 
Bogumił Ziółekmiastami, udział [mieszkańców rodzimych, województw wynosił w: Krakowie - 39,1%; Łodzi - 37,7%; Warszawie - 32,8%; Wrocławiu - 26,2% (Tabela 14). Wielkości te wskazują, że Poznań w znacznie większych rozmiarach aniżeli pozostałe cztery miasta wydzielone z województw opiera się na swym najbliższym zaplecza jako naturalnym obszarze migracji do miasta.
3. STRUKTURA WIEKU LUDNOŚCI I JEJ PRZEKSZTAŁCENIA
W latach 1946 - 1973 istotnym przekształceniom uległa również struktura wieku ludności Poznania. Z jednej strony wyrażały się w niej procesy zmian biologicznych oraz ruchów wędrówkowych ludności, z drugiej, jej kształt i zmiany wywarły wpływ na natężenie i dynamikę szeregu zjawisk demograficznych. Dominującą cechę jej przekształceń stanowi stały i silny wzrosit odsetka osób w wieku sześćdziesięciu i więcej lat. Odsetek ludności miasta w tym wieku kształtował się w roku: 1931 - 5,7; 1946 - 8,6; 1950 - 9,4; 1960 - 11,2; 1970 - 15,3; 1973 - 16,0. Zmiany wszystkich innych kategorii ludności były mniej intensywne (Tabela 15).
Tabela 15
ZMIANY STRUKTURY WIEKU LUDNOŚCI W LATACH 1931 - 1973
Lata Ogółem Grupy wieku 0-15 16-59 60 l więcej lat 1931 100, O 24,8 69,5 5,7 1946 100, O 24,1 67,3 8,6 1950 100, O 25,2 65,4 9,4 1960 100, O 29,9 58,9 11,2 1965 100, O 25,9 61,8 12,3 1970 100, O 21,4 63,3 15,3 1973 100, O 19,3 64,7 16,0
Źródło: Opracowanie własne
Do roku 1960 zmniejszał się również stale odsetek osób w wieku zdolności do pracy w ogólnej liczbie ludności Poznania, przy równoczesnym wyraźnie zarysowanym wzroście udziału młodzieży do lat piętnastu. Dopiero po roku 1960, w wyniku wchodzenia w wiek zdolności do pracy dziesięciu roczników urodzonych w pierwszym powojennym dziesięcioleciu, relacje te uległy zmianie. Zwiększył się bowiem osetek osób w wieku 16 - 59 lat przy równoczesnym zmniejszeniu się odsetka osób w wieku do lat piętnastu (Tabela 16 i 17). Również i odsetek kobiet w wieku rozrodczym ulegał do roku 1960 umniejszeniu, by po roku 1960 na skutek działania tych samych czynników odpowiednio się podnieść. Szczególnie charakterystyczny jest spadek liczby dzieci i młodzieży w wieku do 15 lat. W tej grupie ludności po roku 1960 nastąpił bowiem już absolutny spadek liczebności. O ile bowiem w 1950 >r licizba dzieci i młodzieży w wieku do 14 lat wynosiła 76,2 tys. osób, to w roku 1960 - 117,0 tys. osób, a w 1973 r. już tylko 88,0 tys. osób. Stałe umniejszanie się wskaźników płodności zadaje się wskazywać, iż mimo wejścia w wiek rozrodczości biologicznej silnych liczebnie roczników powojennych, ta grupa ludności może niie mieć tendencji' do znaczniejszego powiększania się. 
LUDNOŚĆ POZNANIA WEDŁUG WIEKU I PŁCI (w tysiącach osób)
1950 « 1960 1970 1973 Grupy wieku Razem M K Razem M K Razem M Razem M K K Ogółem 320,7 145,5 175,2 408, 1 191,1 217,0 473,0 222,9 250,1 497,2 234,1 263,1 0-4 36,6 18,6 18,0 35,2 18,0 17,2 25,6 13,1 12,5 30,6 15,7 14,9 5-9 18,8 9,6 9,0 41,0 21,0 20,0 27,3 14,0 13,3 26,4 13,5 12,9 10- 14 20,8 10,4 10,4 40,7 20,9 19,8 38,6 19,7 18,9 31,0 15,9 15,1 1 5 - 19 27,1 13,4 13,7 25,6 13,2 12,4 52,5 27,0 25,5 46,1 23,7 22,4 20-24 28,2 11,9 16,3 29,2 13,5 15,7 57,4 28,6 28,8 61,4 30,1 31,3 25-29 30,7 13,9 16,8 31,2 15,3 15,9 26,8 13,2 13,6 48,3 24,0 24,3 30-34 19,1 8,7 10,4 31,7 15,4 16,3 30,2 14,3 15,9 28,7 13,9 14,8 35-39 26,1 11,8 14,3 31,4 14,3 17,1 32,7 15,6 17,1 32,0 15,2 16,8 40-44 27,3 12,3 15,0 19,6 9,0 10,6 32,8 15,8 17,0 34,1 16,3 17,8 45-49 23,3 10,2 13,1 26,7 12,1 14,6 31,8 14,4 17,4 32,6 15,2 17,4 50-54 18,6 7,2 11,4 27,2 12,3 14,9 19,3 8,7 10,6 28,2 12,7 15,5 55-59 14,1 5,7 8,4 22,6 9,6 13,0 25,8 11,4 14,4 18,4 7,9 10,5 60-64 11,1 4,5 6,6 17,1 6,2 10,9 25,2 10,8 14,4 26,0 11,2 14,8 65-69 7,6 3,0 4,6 12,2 4,4 7,8 19,6 7,7 11,9 21,7 8,8 12,9 70 i w. 11,3 4,3 7,0 16,4 5,8 10,6 27,4 8,6 18,8 31,7 10,0 21,7
Żród1o: Stan i ruch ludności 1960 -1968 m. Poznania. Poznań 1969, s. 13 - 14; materiały Urzędu Statystycznego dla m. Poznania i woj. poznańskiego.

LUDNOŚĆ POZNANIA WEDŁUG WIEKU I PŁCI (.W %%) Grupy wieku Razem M K Razem M K Razem M K Razem M K Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 0-4 11,4 12,8 10,3 8,6 9,5 7,9 5,4 5,9 5,0 6, l 6,7 5,7 5-9 5,9 6,6 5,3 10,0 11,0 9,2 5,8 6,3 5,3 5,3 5,8 4,9 10- 14 6,5 7, l 5,9 10,0 10,9 9,2 8,1 8,8 7,6 6,2 6,8 5,7 15- 19 8,4 9,2 7,8 6,3 6,9 5,7 11, l 12, l 10,2 9,3 10, l 8,5 20-24 8,8 8,2 9,3 7,2 7,0 7,3 12, l 12,8 11,5 12,3 12,8 11,9 25-29 9,6 9,6 9,6 7,7 8,0 7,3 5,7 5,9 5,4 9,7 10,2 9,2 30-34 5,9 6,0 5,9 7,8 8, l 7,5 6,4 6,4 6,3 5,8 5,9 5,6 35-39 8, l 8, l 8,2 7,7 7,5 7,9 6,9 7,0 6,8 6,4 6,5 6,4 40-44 8,5 8,5 8,5 4,8 4,7 4,9 6,9 7, l 6,8 6,9 7,0 6,8 45-49 7,3 7,0 7,5 6,5 6,3 6,7 6,7 6,5 7,0 6,6 6,5 6,6 50-54 5,8 5,0 6,5 6,7 6,4 6,9 4, l 3,9 4,3 5,7 5,4 5,9 55-59 4,4 3,9 4,8 5,5 5, l 6,0 5,5 5,1 5,8 3,7 3,4 4,0 60-64 3,5 3, l 3,8 4,2 3,3 5,0 5,3 4,8 5,7 5,2 4,8 5,6 65-69 2,4 2, l 2,6 3,0 2,3 3,6 4, l 3,4 4,8 4,4 3,8 4,9 70 i w. 3,5 2,8 4,0 4,0 3,0 4,9 5,9 4,0 7,5 6,4 4,3 8,3
Źródło: Stan i ruch ludności 1960 - 1968 m. Poznania. Poznań 1969, s. 13 - 14; materiały Urzędu Statystycznego dla m. Poznania i woj. poznańskiego.

Na' takie kształtowanie się struktury demograficznej miasta istotny wpływ wywierało niewątpliwie również umniejsaenie (się po 1955 r. salda wymiany (migracyjnej ludności. Podstawowy trzon migracji stanowi bowiem ludność w wieku aktywności zawodowej i biologicznej, zasilając ośrodki miejskie w siłę roboczą oraz intensyfikując procesy reprodukcji ludności tych ośrodków.
W okresie po roku 1946 rozwój ludnościowy kształtował się pod przemożnym wpływem prawidłowości demograficznych wywołanych przez drugą wojnę światową. Były to intensywne ruchy ludnościowe w okresie bezpośrednio powojennym oraz wysokie wskaźniki małżeństw, wysoki poziom rodności i urodzeń. Związany z rozwojem ekonomiki silny napływ ludności, łącznie z poprzednimi czynnikami, spowodował stosunkowo szybki wzrost ludności przy równoczesnym przekształceniu struktury wieku mieszkańców na strukturę o dużym udziale ludności młodej. Występujący - w wyniku rozwoju opieki zdrowotnej i znacznej poprawy warunków socjalno-bytowych ludności - bardzo silny spadek wskaźników umieralności, stworzył w konsekwencji warunki do wzrostu w ogólnej liczbie ludności ludzi starszych.