TRZYDZIEŚCI LAT ROZWOJU POZNANIA W POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ
DNIA 23 lutego 1945 r. otwarte zostały nowe karty w księdze historii Poznania. Losy miasta przejęła w swoje ręce klasa robotnicza i ona to od tej pory, pod przewodem swej rewolucyjnej partii - Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej "- kształtuje jego oblicze, rozbudowuje je i rozwija. Zmienił się charakter miasta i warunki socjalno-bytowe mieszkańców. U źródeł rozwoju legły przemiany społeczno-ustrojowe, które dokonały się w Polsce po II wojnie światowej. Uspołecznienie środków produkcji oraz socjalistyczny charakter gospodarki narodowej umożliwiły planowy, dynamiczny rozwój miasta we wszystkich dziedzinach jego życia. Wraz z powrotem do Polski prastarych ziem piastowskich, Poznań stał się ponownie stolicą jednego z największych i najbardziej prężnych regionów w kraju. Jakże bardzo różni się obecny Poznań od miasta lat międzywojennych. Jak bardzo zmienił się jego obraz od tego, jaki pamiętamy z roku 1945. Tam, gdzie dzisiaj jest Rondo Kopernika i kilkoma strumieniami przepływają bezkolizyjnie tysiące samochodów - stały po wojnie, wśród lei po ciężkich bombach, wypalone czołgi-zawalidrogi. Gdzie dzisiaj strzela w niebo pięć smukłych brył ze stali, aluminium i szkła - w czterdziestym piątym gruzy zwalonych domów sięgały kilku pięter. Gdzie stary Ratusz - perła renesansowej architektury otoczony zabytkowymi kamieniczkami - stały wyżarzone mieszczańskie domy, a szczątki wieży ratuszowej leżały pod północną pierzeją Rynku.
Jakiego wysiłku trzeba było dokonać, aby zlikwidować skutki wojennych zniszczeń, najpierw odbudować a potem stworzyć nowoczesny przemysł; najpierw wyprowadzić ludzi z piwnic i ruder, a potem rozwiązywać trudne problemy komunalne, socjalne i bytowe mieszkańców; uczynić z miasta prężny ośrodek administracji, nauki i kultury. A jednak stało się to wszystko na naszych oczach, za sprawą poznańskiej klasy robotniczej, mieszkańców Poznania skupionych wokół sztandaru Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, jej ideałów i programów. Po okresie likwidacji zniszczeń wojennych, nacjonalizacji przemysłu i handlu w latach 1945 -1950, nastąpił okres intensywnego rozwoju miasta, zwłaszcza jego przemysłu; szybkiego wzrostu liczby mieszkańców zarówno wskutek przyrostu naturalnego, jak i migracji, w wyniku czego Poznań, jako piąte miasto w Polsce, uzyskał prawa miasta wojewódzkiego. Następne zaś lata rozwoju miasta - teraz już poważnego ośrodka przemysłu i handlu, nauki
2 Kronika m. Poznania 
Trzydzieści lat Poznaniai kultury - był bezsprzecznie okresem rozwiązywania ważkich problemów komunalnych i socjalnych. Wśród wielu przemian, jakie dokonały się w Poznaniu, szczególnie charakterystyczne są zmiany w strukturze demograficznej mieszkańców. Poznań liczył we wrześniu 1939 r. nieco ponad 272 000, a na początku roku 1946 - 268 000 mieszkańców. W 1974 r. liczba mieszkańców wzrosła do 507 000, a więc powiększyła się w latach 1945 -1974 o 238 000. Najszybszy roswój przypadł na lata pięćdziesiąte (1951 - 1955), kiedy liczba ludności wzrastała średnio o blisko 11 000 osób rocznie. 13 lutego 1974 r. w Klinice Położniczej Akademii Medycznej przy ul. Polnej przyszedł na świat Przemysław Windorpski - półmilionowy poznaniak. Fakt ten należy do najbardziej znamiennych w powojennej historii Poznania. Poprawa warunków socjalno-bytowych przyniosła ze sobą wydłużenie o ponad dwadzieścia lat przeciętnego wieku, jaki ma szanse dożyć każdy mieszkaniec Poznania. Zaszły istotne zmiany w strukturze klasowej mieszkańców. W latach Polski burżuazyjnej Poznań był miastem kupiectwa, drobnego rzemiosła i robotników częstokroć poszukujących pracy. Liczba zatrudnionych w przemyśle nie sięgała 25 000 osób. W roku 1970 w przemyśle poznańskim pracowało 100 000 ludzi, co stanowiło ponad 40% zatrudnionych. Stawiało to Poznań na drugim miejscu - po Łodzi (wśród miast-województw); dowodzi to, że Poznań stał się miastem przemysłowym, a praca w przemyśle stała się głównym źródłem utrzymania mieszkańców. Powszechność szkolnictwa podstawowego, szeroki rozwój szkolnictwa zawodowego i wyższego, zwłaszcza dla pracujących, to czynniki, które zagwarantowały gospodarce poznańskiej kwalifikowane kadry. Ich umiejętności pozwalały na podejmowanie stopniowo coraz bardziej skomplikowanych zadań technologicznych, konstrukcyjnych i organizacyjnych. Podniósł się średni poziom wykształcenia mas pracujących, a jednocześnie powstała aktywna grupa inteligencji związana z gospodarką narodową, z klasą robotniczą i budownictwem socjalistycznym. Wśród przemian, które dokonały się w Poznaniu, na podkreślenie zasługuje zwiększenie roli kobiet. Możliwości zdobycia wykształcenia, zawodu i pracy, możliwość udziału w życiu społecznym miasta wytworzyły zupełnie nowy typ poznanianki, jakże odmienny od wzoru międzywojennego. Liczba pracujących zawodowo kobiet przekroczyła w Poznaniu 100 000. Szczególnym osiągnięciem jest powszechność nauczania w zreformowanej ośmioletniej szkole podstawowej i stworzenie całej młodzieży warunków kontynuowania nauki w szkole średniej lub zawodowej. Wymagało to przede wszystkim olbrzymiego wysiłku inwestycyjnego. Pomogło tu wiele samo społeczeństwo, nie szczędząc ofiar na Społeczny Fundusz Budowy Szkół i Internatów. W latach 1946 -1974 zbudowano w Poznaniu ponad sto szkół podstawowych, liceów ogólnokształcących i zawodowych. Wydatki na oświatę stanowiły zawsze jedną z najważniejszych części budżetu miasta. Poznań stał się w Polsce Ludowej trzecim w kraju ośrodkiem akademickim. Liczba studentów w ostatnim roku akademickim sięgała 40 000. Dynamiczny wzrost 
liczby studiujących wymagał rozszerzenia bazy naukowo-dydaktycznej i socjalno-bytowej, budowy nowych domów studenckich. Zapoczątkowana po 1965 r. intensywna realizacja programu inwestycyjnego przysporzyła szkolnictwu wyższemu wiele nowych obiektów, głównie Uniwersytetowi im. Adama Mickiewicza, Politechnice Poznańskiej, Akademii Rolniczej i Akademii Medycznej.
Uzyskany w Poznaniu po roku 1945 dorobek w dziedzinie rozwoju badań naukowych jest rozleglejszy niż kiedykolwiek. Rozwinęły się różne kierunki badawcze, podstawowe nauki, nauki ścisłe, nauki biologiczne i rolnicze oraz techniczne. Warto tu podkreślić osiągnięcia poznańskiej szkoły badań historycznych oraz szkoły metodologii nauk; poznańskie osiągnięcia w dziedzinie pedagogiki, psychologii, demografii, ekonomiki socjalistycznej. W naukach ścisłych warto podkreślić matematykę poznańską, wiele kierunków fizyki, z których niektóre zyskały rangę międzynarodową. We wrześniu 1972 r. w Poznaniu powołany został Uako trzeci w kraju) Oddział Polskiej Akademii Nauk.
Na przemysł w Poznaniu władza ludowa przeznaczyła miliardy złotych.
W drodze rozbudowy i modernizacji powstały nowoczesne, zatrudniające po kilka lub kilkanaście tysięcy pracowników ośrodki przemysłowe. Powstały nowe od fundamentów: Poznańska Fabryka Łożysk Tocznych, Poznańska Fabryka Maszyn Żniwnych, Zakłady Teletechniczne "Teletra", Zakłady Przemysłu Farmaceutycznego "Polfa" i in. Rozbudowano dwukrotnie nieomal Międzynarodowe Targi Poznańskie - okno na świat polskiego handlu. W ostatnich latach imprezy targowe biegną prawie nieprzerwanie od połowy marca do końca października. Zapoczątkowano proces rejonizacji przemysłu w tych częściach miasta, w których będzie on najmniej uciążliwy dla osiedli mieszkaniowych. Obok tradycyjnego ośrodka przemysłowego na Wildzie, wykształciły się nowe rejony przemysłowe Starołęki, Głównej, Junikowa i baz magazynowych na Górczynie i na Podolanach.
Procesowi rozbudowy przemysłu towarzyszyło przekształcanie jego struktury. Z każdym rokiem wzrastał udział przemysłu maszynowego i metalowego, środków transportu i elektrotechnicznego. Te gałęzie przemysłu dają obecnie ponad połowę produkcji przemysłowej Poznania. Kwalifikowane kadry oraz współpraca z przemysłem poznańskich ośrodków naukowych umożliwiły zmianę profilu produkcji szeregu zakładów przemysłowych i przejście na produkcję wyrobów o wyższej precyzji i bardziej nowoczesnych. Przykładem mogą być Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", w których profil produkcji zmienił się w sposób zasadniczy. Zamiast wagonów-węglarek i prostych obrabiarek do metali będących niegdyś podstawą produkcji, załoga produkuje silniki napędu głównego dla statków pełnomorskich i kolejowe lokomotywy spalinowe. Taki kierunek rozwoju przemysłowego legł u podstaw znacznego zwiększenia produkcji eksportowej. Wiele wyrobów z marką produkcyjną "Poznań" znalazło trwałe miejsce na rynkach światowych. J ednym z ostatnich sukcesów technicznych jest uruchomienie produkcji samochodów dla rolnictwa. Instytuty przemysłowe opracowały dziesiątki maszyn 
TrzYdzieści lat Poznaniadla przemysłu i rolnictwa oraz nowych metod technologicznych. Rewelacją światową jest metoda kucia wałów korbowych, opracowana w Poznaniu przez inżyniera Tadeusza Ruta z poznańskiego Instytutu Obróbki Plastycznej. Miasto o tak dynamicznym rozwoju wymagało odpowiedniego zaplecza komunalnego. W latach 1945 - 1950 wysiłki władz miejskich koncentrowały się na likwidacji zniszczeń wojennych i na pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych starych urządzeń komunalnych, wodociągów, elektrowni, komunikacji miejskiej. Z końcem Planu Sześcioletniego sieć wodociągowa wzrosła o 24 kilometry, a kanalizacja o 15 kilometrów; dzienna produkcja wody powiększyła się o 6000 m 3 . Zapadła decyzja o budowie nowych urządzeń gazotwórczych. Wzrost produkcji wody w latach 1960 -1970 był możliwy dzięki rozbudowie starego ujęcia i zakończeniu pierwszego etapu budowy nowego Zanotowano wyraźny postęp w rozbudowie sieci dróg i ulic. Układ ulic i połączeń mostowych między lewo- i prawobrzeżną częścią miasta wchodzi w decydującą fazę rozwiązania. Szybkie trasy komunikacyjne dla ruchu pośpiesznego: Chwaliszewska i Hetmańska, łącznie z koncepcją obwodnic, już uławiają połączenia międzydzielnicowe. Budowa Ronda Kopernika dała początek reorganizacji układu komunikacyjnego w śródmieściu. We wrześniu 1972 r. podjęto decyzję budowy arterii szybkiego ruchu z Poznania do Wrześni. Cztery pasma ruchu, wiadukt w Antoninku, siedem przejść podziemnych na miejskim odcinku wschodnim, rondo Podwale - to kilka danych charakteryzujących ogrom tego przedsięwzięcia. Powstaje nowoczesne centrum handlowe między ulicami 27 Grudnia i Czerwonej Armii. Zarysy nowego śródmieścia wyznaczono już w roku 1957 oryginalnym "okrąglakiem", a ostatnio zmodernizowanym ciągiem handlowym. Do najbardziej nabrzmiałych problemów komunalnych należały potrzeby mieszkaniowe. Przełom lat pięćdziesiątych budową osiedli robotniczych na Dębcu i Komandorii przyniósł wyjście miasta za przedwojenne opłotki. Równocześnie powstały pierwsze gmachy użyteczności publicznej w śródmieściu, m. in. jedenastopiętrowy biurowiec przy Marchlewskiego, a potem hotel "Merkury". Były to inwestycje na miarę ówczesnych zasad nowoczesności. W latach Planu Sześcioletniego (1950 -1955) zakończono tzw. budownictwo plombowe, a zapoczątkowano budownictwo osiedlowe. Pierwszy Plan Pięcioletni (1956 - 1960) był pomyślny dla rozwoju budownictwa mieszkaniowego. Planowane zadania przekroczone zostały o dwa tysiące izb mieszkalnych. Zapoczątkowano wznoszenie domów metodą przemysłową - wielkopłytową. Był to pomyślny start do programowania budownictwa mieszkaniowego na następne dziesięciolecia: osiedli mieszkaniowych na Grunwaldzie, wielkich zespołów mieszkalnych w prawobrzeżnym mieście - Ratajach i w północnej części miasta - na Winogradach. Wspólnym dziełem całego poznańskiego środowiska technicznego jest hotel "Polonez" wpisany na listę rekordów polskich, bowiem cykl inwestycyjny budowy został skrócony o ponad dwadzieścia miesięcy. Hala sportowo-widowiskowa "Arena" miała być gotowa 1 lipca 1974 r. Budowniczowie wyprzedzili jednak napięte harmonogramy. Nowoczesność tej inwestycji wyznacza nie tylko niecodzienna sylwetka hali. Egzaminem sprawności i dobrej organizacji pracy była modernizacja Stadionu im. 22 Lipca, gdzie odbyły SIę we wrześniu 1974 r. Ogólnopolskie Dożynki. Na tle osiągnięć poznańskich w trzydziestoleciu, szczególnie bogate w sukcesy są ostatnie cztery lata. Wydatnie zwiększone tempo produkcji pozwoliło na znaczne wyprzedzenie realizacji zadań Planu Pięcioletniego 1971 -1975. Ponadplanowy wzrost produkcji przysporzył gospodarce narodowej dodatkowe kilkanaście miliardów złotych, więcej niż przewidywano przeznaczono na zaopatrzenie rynku wewnętrznego i eksport. Osiągnięcia poznańskiej klasy robotniczej, nauki i techniki są potwierdzeniem słuszności uchwał VI Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, które dobrobyt ludzi wiążą z pomnażaniem dorobku produkcyjnego gospodarki narodowej. Jest to jeszcze jeden przykład, jak słowa partii idą w parze z jej czynami. Źródłem nie notowanego w dziejach miasta tempa rozwoju w ostatnich czterech latach jest społeczny klimat i codzienne działanie partii pobudzające ludzką inicjatywę. Istotnymi przykładami jest masowy, spontaniczny udział poznaniaków w budowie Trasy E-8 i Trasy Hetmańskiej, wzmożony wysiłek załóg dziesiątków przedsiębiorstw budowlanych i instalacyjnych przy budowie osiedli mieszkaniowych na Ratajach i Winogradach. Rangę kulturalną miasta wyznaczają osiągnięcia placówek artystycznych.
Opera Poznańska - w pierwszych latach odbudowy gospodarczej kraju, spełniała funkcje reprezentacyjnej opery polskiej. Zespół operowy, jako pierwszy w historii polskiego teatru muzycznego bawił za granicą (przełom 1952/1953) na gościnnych występach w Moskwie, a w latach następnych w Jugosławii, Włoszech, Belgii. Opera była organizatorem festiwali oper i baletów polskich, przyczyniła się do odkrycia cennych, lecz zapomnianych dzieł kompozytorów rodzimych, wzbogaciła repertuar muzyki polskiej. Tu odbyło się szereg prapremier nowych oper polskich. Balet Opery pod kierownictwem Konrada Drzewieckiego był w latach 1964 -1972 najlepszym zespołem artystycznym w kraju i stał się podstawą utworzonego niedawno Polskiego Teatru Tańca. Znaczne sukcesy zanotowała Filharmonia Poznańska.
Wśród scen poznańskich wiele sławy przysporzył Poznaniowi Teatr Lalki i Aktora kierowany od lat przez Leokadię Serafinowicz. Wokalistyka chóralna, oparta na stuletnich tradycjach śpiewania, doszła do nie osiągalnych uprzednio wyżyn artystycznych, które najpełniejszy wyraz znalazły w osiągnięciach chórów chłopięcych Jerzego Kurczewskiego i Stefana Stuligrosza. Chóry te śpiewały za granicami kraju kilkaset razy. Zjawiskiem optymistycznym jest rozwój chórów akademickich i różne formy upowszechnienia muzyki, zwłaszcza powstały w Poznaniu ruch "Pro sinfoniki". Od 1952 r. poprzez Poznańskie Towarzystwo Muzyczne w Poznaniu organizowane są międzynarodowe konkursy muzyczne im. Henryka Wieniawskiego. Stąd co pięć lat młodzi wirtuozi skrzypiec otrzymują wizytówki na estrady świata. Laureatami poznańskich konkursów są takie sławy jak: Igor Ojstrach, Wanda Wiłkomirska, Sidney Harth. Konkursy lutnicze organizowane w Muzeum Instrumentów Muzycznych stały się początkiem odradzania polskiego lutnictwa. W pracowniach artystów-plastyków powstały dzieła monumentalne, jak 
Trzydzieści lat Poznanianp. pomnik Adama Mickiewicza i miniatury, jak ekslibrisy Zbigniewa Kaji i medale Józefa Stasińskiego. Odnieśli też poznańscy projektanci niewątpliwe sukcesy w projektowaniu przedmiotów użytkowych, a zwłaszcza mebli, co przyczyniło się w znacznym stopniu do powstania w Poznaniu krajowego ośrodka meblarstwa. Wykształciło się silne środowisko dziennikarskie i literackie. Wydawnictwo Poznańskie od swego powstania w 1956 r. wydało ponad 1000 książek literatów i naukowców polskich, w tym głównie poznańskich; przyswoiło też czytelnikowi polskiemu wiele dzieł pisarzy skandynawskich i autorów z niemieckiego obszaru językowego. Zamiłowanie poznaniaków do pracy społecznej, które najpełniejszy wyraz znalazło w budowie Parku-Pomnika Braterstwa Broni i Przyjaźni Polsko-Radzieckiej na wzgórzach b. Cytadeli, przyniosło miastu wiele urządzeń komunalnych i wypoczynkowych, których wartość obliczono na setki milionów złotych. Zapał do pracy, będący wyrazem umiłowania własnego miasta, objawi się zapewne także w realizacji programu rozwoju Poznania i województwa do roku 1980, uchwalonego przez Biuro Polityczne Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej oraz Radę Ministrów. Uchwały te - czytamy w odezwie Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Wojewódzkiej Rady Narodowej i Rady Narodowej Poznania do mieszkańców Poznania i Wielkopolski z dnia 22 listopada 1974 r. - stanowią wyraz uznania kierownictwa partii dla społeczeństwa naszego regionu, dla jego - potwierdzonego przez historię - niezłomnego patriotyzmu, woli działania i obywatelskiej postawy. Uchwały dowodzą zarazem, że partia przywiązuje wielką wagę do wszechstronnego rozwoju Poznania i województwa poznańskiego. Podkreślają, że dorobek trzydziestolecia Polski Ludowej oraz obecny przyśpieszony rytm życia społeczno-gospodarczego są wynikiem ofiarności, odpowiedzialności i codziennego zaangażowania wszystkich ludzi pracy Wielkopolski, nie szczędzących wiedzy, talentów i umiejętności w realizacji zadań nakreślonych przez Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą i rząd Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. "Dzisiejszy Poznań - powiedział na posiedzeniu plenarnym Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w dniu 22. listopada 1974 r. I sekretarz Komitetu Centralnego Edward Gierek - zachowując dawną świetność i tętniąc nowym życiem, jest miastem piękniejszym niż kiedykolwiek, jednym z największych ośrodków przemysłowych w kraju, jest prężnym promieniującym ośrodkiem oświaty, nauki i kultury. Miasto Poznań to nie tylko stolica regionu, ale także miejsce spotkań naukowców, twórców, handlowców całego naszego kraju, Europy, świata".