ZENON WIATR POZNAŃSKIE TOWARZYSTWO WIOŚLARZY 1912-1972 TRYTON" " (szkic monograficzny) Bandera Poznańskiego Towarzystwa rzy "Tryton" osadzana na łodziach rejsów turystycznych Wiośla - w czasie RO ZWÓJ sportu wioślarskiego w Wielkopolsce zapoczątkowały zorganizowane w latach 1894 - 1900 przez władze zaboru kluby pruskie'. Były one nie tylko ośrodkami krzewienia kultury fizycznej, lecz także placówkami, przy pomocy których władze pruskie umacniały politykę germanizacyjną. Próbą przeciwstawienia się tym zakusom było zorganizowanie w Poznaniu polskiego klubu wioślarskiego. W październiku 1901 r. w siedzibie Towarzystwa Gimnastycznego ,ySokół" odbyło się zebranie organizacyjne. Zamiary udało się zrealizować dopiero w dniu 28 kwietnia 1904 r., kiedy to dzięki zabiegom powieściopisarza i publicysty Macieja Wierzbińskiego powstał w Poznaniu pierwszy polski klub wioślarski, który później przyjął nazwę "Klub Wioślarski z roku 1904". Pierwszym prezesem był hrabia Maciej Mielżyński. W klubie tym od początku istnienia działał Franciszek Budzyński, do którego obowiązków należała m. in. opieka nad najmłodszymi wioślarzami. Sprawował ją sumiennie, dbając o kondycję wioślarzy i właściwe przygotowanie do zawodów. Na tle metod szkolenia doszło do nieporozumień między zarządem Klubu a Budzyńskim, wskutek których musiał on opuścić Klub 2. 1 "Ruderklub Posemer Beamter" (1894) oraz "Posener Ruderverein Preussen" (1900), połączone później w jedno towarzystwo pod nazwą "Posener Ruderverein Germania". 2 "Niezwykle ambitny Budzyński w Klubie <<04» opiekował się rokującą piękne nadzieje czwórką młodych wioślarzy. Pewnego dnia jeden z działaczy Klubu chciał koniecznie wyjechać z pupilkami Budzyńskiego w charakterze sternika. Budzyński ostro przeciwstawił się temu zamiarowi. Doszło do ostrej kłótni, w czasie której Budzyński zamierzył się na swego adwersanta toporkiem. Efektem incydentu było usunięcie krewkiego opiekuna młodzieży z klubu", z. B o r a s, L. T r z e c i a k o w s ki: W dawnym Poznaniu. Poznań 1971, s. 319. Zenon Wiatr Franciszek Budzyński razem z Bogdanem Paulusem zwerbowali szesnastu członków i dnia 4 kwietnia 1912 r. w "czerwonym pokoju" Domu Przemysłowego przy placu Wolności 16 zawiązali klub wioślarski, który początkowo nosił nazwę Poznański Klub Wioślarski "Tryton", a w 1913 r. zmienił nazwę na Poznańskie Towarzystwo Wioślarzy " Tryton" . Prezesem towarzystwa został Franciszek Budzyński. Oprócz Budzyńskiego i Paulusa do członków-założycieli należeli: Tadeusz i Zdzisław Garsteccy, Wacław Hojnacki i Franciszek Pampuch. Prowizoryczną przystań znalazł "Tryton" po wydzierżawieniu kręgielni znajdującej się w pobliżu ówczesnych łazienek rzecznych Zaj dlera 3. Działalność "Trytona" zainaugurowana została otwarciem sezonu w 1912 r., podczas którego poświęcone zostały zakupione w Berlinie łodzie wioślarskie 4 . N a początek sezonu 1913 r. w szeregach "Trytonu" było już ponad stu członków, gdyż kierownictwo Towarzystwa skutecznie przeciwstawiało się modnej wówczas elitarności. Do Towarzystwa przyjmowani byli rzemieślnicy, czeladnicy i robotnicy. O żywej działalności "Trytona" świadczy zorganizowane w dniu 3 sierpnia 1913 r. korso kwiatowe propagujące sport wioślarski 5 . "Tryton" poszukiwał także nowych form pracy, organizując m. in. regaty długodystansowe. Wprowadzone zostały emblematy Towarzystwa oraz obowiązujące stroje. Godłem "Trytona" była biała flaga z czerwoną szachownicą w górnym lewym narożniku, której przedłużeniem były dwa czerwone pasy biegnące w bok i w dół. W prawym wolnym polu znajdowała się data ,,1912" przedzielona literą "T". Wioślarze wypływali w białych kostiumach i czapkach z literą "T". Istniały również mundury galowe: białe na okres lata, a granatowe - zimy. Na czapkach galowych noszono emblemat przedstawiający herb Poznania na tle kotwicy i skrzyżowanych wioseł, nad herbem znajdowała się flaga "Trytona", całość osadzona na srebrnej owalnej promienistej tarczy. W roku 1914 zakupiono dwie dalsze łodzie wiosłowe "ósemki", które otrzymały nazwy: " P atria" oraz "Czaczary"6. 3 Później zainteresowano się działką przylegającą do "Klubu Wioślarskiego z roku 1904", na której kupiec Goldenring prowadził handel drewnem. Po wyjeździe Goldenringa z Poznania teren ten dzierżawiło ówczesne pruskie Gimnazjum im. Fryderyka Wilhelma. Urządzając przystań wioślarską, "Tryton" w porozumieniu z dyrekcją gimnazjum przejął w dzierżawę połowę terenu. * "Obok Klubu Wioślarskiego istniejącego już osiem lat, założono w Poznaniu drugie podobne towarzystwo, którego prezesem jest Franciszek Budzyński. Posiada ono już trzy łodzie: dwie czwórki «Tryton» i «San» oraz dwójkę «Jaskółkę». Wczoraj odbyło się poświęcenie łodzi i szałasu mad brzegiem Warty. Po przemówieniu prezesa Budzyńskiego - chrztu dokonały panie Nowacka, Pankau oraz Nekwin. Następnie łodziami przyozdobionymi zielenią wyjechano do Starołęki, a w powrocie zdjęć dokonał p. Nogajewski. Wieczorem zgromadziło się całe Towarzystwo u p. Krausza w «Hotelu Francuskim». «Tryton» wysyła delegację do Krakowa na regaty, które odbędą się w niedzielę dnia 8 września". Uroczystość Klubu Wioślarskiego "Tryton". "Kurier Poznański" nr 194, 27 VIII 1912 r. s "Dekoracja łodzi poszczególnych była tak piękna i barwna, że słusznie pozyskało Towarzystwo «Tryton» ogólne uznanie wśród publiczności poznańskiej. A publiczności tej rzesza cała wyległa mad Wartę, by podziwiać sprawność wioślarzy. Występ «Trytona» unaocznił nam żywotność tego młodego Towarzystwa wioślarskiego, które z inicjatywy Franciszka Budzyńskiego, obecnego prezesa, i Bogdana Paulusa założone przed rokiem dziś już liczy 150 członków. Ten szybki rozwój «Trytona» świadczy wymownie o tym. że Poznań docenia wpływ i znaczenie sportu wioślarskiego". Korso kwiatowe. "Echo" mr 4, 15 VIII 1913, s. 67-69. s "Istniejące niespełna dwa lata Towarzystwo Wioślarzy «Tryton» okazuje wiele żywotności, wskutek czego liczba członków wzrosła do około 200. «Tryton» posiada własną posiadłość za Bramą Dębińską przy ul. Rzecznej 3 [...] jako jedyny z klubów wioślarskich w Poznaniu posiada dwie «ośmiowiosłówki»". Otwarcie sezonu wioślarskiego. "Dziennik Poznański" nr 102, 1914 r. Towarzystwo Wioślarry " Tryton" Franciszek Budzyński - założyciel Poznańskiego Towarzystwa Wioślarzy "Klub Wioślarski z 1904 roku" oraz Poznańskie Towarzystwo Wioślarskie "Tryton" w roku 1914 dokonały podsumowania swych osiągnięć. Przy tej okazji opublikowane zostały sprawozdania, zawierające m. in. dane statystyczne. Liczby przewiosłowanych kilometrów w latach 1912 i 1913 były następujące: "Klub 04" ósmy rok istnienia 1912 - 20 815 km 1913 - 39 940 km " Tryton" pierwszy rok istnienia 2945 km 33 569 km Szałas "Trytona" na dwie łodzie zbudowany w roku 1912. Trzeci od lewej: Franciszek Budzyński Zenon Wiatr Stanica Poznańskiego Towarzystwa Wioślarzy "Tryton" z roku 1927 Członkowie "Trytona" Antoni Płoszyński i Maksymilian Wachowiak przewiosłowali w roku 1914 po dwa tysiące kilometrów, a dalszych ośmiu wioślarzy po tysiącu kilometrów. Lata pierwszej wojny światowej (1914 -1918) nie zahamowały wprawdzie życia sportowego Towarzystwa, ale osłabło ono znacznie w porównaniu z latami 1912- 1914. Rozwijano działalność społeczną i patriotyczną. W 1915 r. Franciszek Budzyński napisał rozprawę pt. Wioślarstwo, która ukazała się na łamach "Dziennika Poznańskiego"7. Była to pierwsza polska publikacja na temat wioślarstwa. W 1916 r. staraniem zarządu wydano drukiem "Ustawę Towarzystwa Wioślarzy Tryton". Publikacja ta zawierała statut Towarzystwa oraz przepisy porządkowe, które regulowały m. in. życie sportowe na przystani i na wodzie. Na ostatniej stronie publikacji wydrukowany został hymn "Trytona", który ułożył Kazimierz Pendowski. Dnia 26 listopada 1917 r. "Tryton" urządził w salach "Bazaru" uroczystość nazwaną Obchodem Kościuszkowskim. Była ona manifestacją polskich uczuć patriotycznych 8 . , "Dziennik Poznański" nr 69, 24 III 1916 r. , "w niedzielą 26 listopada 1917 roku odbyła się jedna z najwspanialszych uroczystości urządzanych ku czci Naczelnika w Poznaniu. Swietne dekoracje były dziełem malarza Wróblewskiego i rzeźbiarza Haupta. Pan Wróblewski narysował plakat artystyczny, którego odbitki rozprowadzono na sali, na cele funduszu kościuszkowskiego i zostaną jako pamiątka dla uczestników. W pośrodku estrady wznosił się. posąg Kościuszki, dzieło rzeźbiarza Haupta, członka Towarzystwa «Tryton». Otoczony był on biało-czerwonym tłem z orłami piastowskimi na bokach. Odczyt wygłosił redaktor Czesław Kędzierski - prolog Wilkanowicza recytował artysta dramatyczny Frankowski. Całość wywarła korzystne wrażenie świadczące dobrze o aspiracjach «Trytona»". Obchód Kościuszkowski. "Kurier Poznański" nr 147, 28 listopada 1917 r. Apel członków Poznańskiego Towarzystwa Wioślarzy przed własną stanicą z okazji jubileuszu piętnastolecia (1927) W 1918 r. na zakończenie sezonu wioślarskiego "Tryton" zorganizował wewnętrzne regaty na Warcie, w których startowało pięćdziesięciu dwóch wioślarzy na dwunastu łodziach. W ostatnich dniach 1918 r., kiedy Wielkopolska chwytała za broń. członkowie Towarzystwa spiskowali przeciwko Prusakom. N a przystani "Trytona" Marian Duszyński oraz Czesław Sporakowski przechowywali karabiny, które użyto w chwili wybuchu Powstania. Większość wioślarzy walczyła w szeregach oddziałów powstańczych. Pod koniec roku 1919 "trytoniści" współdziałali w utworzeniu Polskiego Związku Towarzystw Wioślarskich 9 , a członek "Trytona" Maksymilian Stiirmer wszedł iv skład pierwszego zarządu, któremu prezesował Józef Radwan z Kalisza. W latach 1919 - 1929 prezesem zarządu Towarzystwa Wioślarskiego "Tryton" był Maksymilian Stiirmer. Był to okres pełnego rozwoju Towarzystwa. Czesław Spo Uroczystość piętnastolecia Poznańskiego Towarzystwa Wioślarzy "Tryton". Defilada łodzis Polski Związek Towarzystw Wioślarskich powstał w Poznaniu w dniu 6 grudnia 1919 r. larz Poznańskiego Towarzystwa Wioślarzy " Tryto n" Alojzy Wlodarezak zwyciężył w biegu jedynek półwyścigowych (1928) Mistrzowska ósemka Poznańskiego Towarzystwa Wioślarzy "Tryto n" (1927) Z regat międzyklubowych na Warcie. Członek Poznańskiego Towarzystwa Wioślarzy Roman Kostka zdobył mistrzostwo Poznania na rok 1928/29 w biegu jedynek TowarzYstwo Wioślarzy " Tryton"rakowski oraz Marian Duszyński zdobyli tytuły Mistrzów Polski w jedynkach na rok 1920, a w roku 1923 wioślarze "Trytona" zdobyli mistrzostwo Polski w ósemkach i czwórkach. W 1924 r. oddana została do użytku nowa przystań wioślarska z basenem do zimowych treningów oraz z mieszkaniem przystaniowego. Liczba członków na dzień 31 grudnia 1924 r. doszła do trzystu osób. W 1927 r. "Tryton" obchodził piętnastolecie istnienia. Podczas uroczystej akademii godność członków honorowych otrzymali: prezydent miasta Cyryl Ratajski oraz prezes Polskiego Związku Towarzystw Wioślarskich Józef Radwan. W latach 1923 -1929 "Tryton" był organizatorem Święta Wianków na Warcie. Dochód uzyskiwany z tych imprez umożliwił zarządowi zakup sprzętu wioślarskiego: jedynki, dwójki, czwórki i ósemki wyścigowej. W 1928 r. zarząd wydał drukiem statueO, regulamin porządkowy, przepisy treningowe oraz regulamin klasyfikacyjny regat oparty o wytyczne Polskiego Związku Towarzystw Wioślarskich. W 1930 r. zarząd Towarzystwa stanowili: Franciszek Budzyński (prezes), Wacław Mrozikiewicz (sekretarz) i Leonard Kobyliński (skarbnik). Wznowiono publikowanie sprawozdań z działalności 1ł . W latach światowego kryzysu gospodarczego i panującego bezrobocia "trytoniści" rozwijali turystykę wodną. Np. w 1934 r. Roman Rogalski ustanowił rekord indywidualny, gdyż przewiosłował 3046 km. Organizowano dłuższe zbiorowe spływy np. Wartą w górę rzeki do Kruszwicy przez Konin i Ślesin. Feliks Kraszewski oraz 1 Julian Gregorowicz uczestniczyli w międzynarodowym "Spływie dookoła Berlina" (1934). Polacy stanowili największą i najlepiej zorganizowaną grupę sześćdziesięciu czterech wioślarzy. W latach 1935 - 1936 liczba członków Towarzystwa spadła do 107. Dla ożywienia działalności wobec zbliżającego się jubileuszu dwudziestopięciolecia, zarząd zorganizował regaty wewnętrzne. Do tej akcji włączyło się wielu zasłużonych seniorów, którzy nawet brali udział w regatach jako sternicy, m. in. Franciszek Budzyński, Zdzisław Bytnerowicz, Leon Chudziński, Józef Grzybek i Roman Englert. Z okazji dwudziestopięciolecia wybity został medal pamiątkowy, którym nagrodzono zwycięskie załogi (1937). Dnia 25 kwietnia 1937 r., podczas otwarcia sezonu, na udekorowanej przystani przemówienie do braci wioślarskiej wszystkich poznańskich klubów wygłosił Zdzisław Bytnerowicz, a flagę na maszt na znak otwarcia sezonu wciągnął wicewojewoda Artur Maruszewski. W październiku 1937 r. odbyło się uroczyste zamknięcie sezonu wioślarskiego, przy tej okazji odbyły się jubileuszowe regaty. N a szczególne podkreślenie zasługuje zwycięstwo czwórki oldboyów "Trytona" (Marceli Radzimski, Jerzy Przystanowski, Alojzy Przydryga, Bogdan Zniński) pod sterem Józefa Grzybka nad elitą wioślarstwa poznańskiego. W roku jubileuszowym zarząd Towarzystwa stanowili: Zdzisław Bytnerowicz (prezes), Roman Englert (wiceprezes administracyjny), Alojzy Przydryga (wiceprezes techniczny), Leon Bartz (sekretarz), Bronisław Pawlak (skarbnik), Witalis Leporowski (I naczelnik). 10 Zarejestrowano w Sądzie Powiatowym w Poznaniu pod pozycją 10 w dniu II IX 1928 r. 11 Sprawozdanie za lata 1930-1931 zawierało m. in.: Słowo wstępne napisane przez Leona Chudzińskiego; artykuł z historii wioślarstwa napisany przez Franciszka Budzyńskiego; Sprawozdanie sekretarza; Sprawozdanie wydziału technicznego omawiające osiągnięcia sportowe i szkoleniowe; Spis taboru i przyrządów wioślarskich; Tabelaryczne zestawienie udziału. w regatach w sezonie 1931; Bilans Towarzystwa; Wykaz członków. Zenon Wiatr Eugeniusz Kubiak zasłużony mistrz sportu Tragiczne lata II wojny światowej (1939 - 1945) przerwały działalność "Trytona". Hitlerowcy nie oszczędzili także przystani "Trytona", pozostawili tam zgliszcza, a sprzęt zrabowano. Ocalała natomiast przystań Klubu Sportowego "Polonia". Garstka ludzi wiernych "Trytonowi" rozpoczęła w roku 1945 działalność od podstaw. Zaliczyć od nich należy: Stefana Bagińskiego, Czesława Boruszaka, Zdzisława Bytnerowicza, Leona i. Walerego Chudzińskich, Władysława Drzewieckiego, Romana Englerta, Józefa i Teodora Grzybków, Zygmunta Komornickiego, Tadeusza Koszewskiego, Janusza Krokowskiego, Romana Przepiorę, Adama Śniatałę, Bogdana Żnińskiego . N a pierwszym zebraniu, które odbyło się w dniu l marca 1946 r. w piwnicy restauracji "Ratuszowej" przy Starym Rynku, ukonstytuował się zarząd, na czele którego stanął Zdzisław Bytnerowicz. Działalność zapoczątkowana została dobrowolnymi składkami pieniężnymi. Zarząd za najpilniejszą sprawę uważał odbudowę przystani. Sekretariat Towarzystwa działał w prywatnym mieszkaniu Janusza Krokowskiego przy ul. Czerwonej Armii 5 m. 10. Za pierwsze złotówki zebrane wśród członków zakupiono jedną łódź "czwórkę" oraz 10 000 sztuk cegieł. Takie były początki działalności "trytonistów" w Polsce Ludowej. Pierwszy udział załogi "Trytona" w propagandowych regatach miał miejsce w dniu 6 czerwca 1948 r. Czwórka startowała w składzie: Henryk Kabat, Henryk Ratajczak, Zygmunt Kowalski, Stanisław Boruszak, sternik Adam Sniatała. W dniu 9 czerwca 1948 r. odbyło się pierwsze plenarne zebranie w wybudowanym z dobrowolnych składek członkowskich szałasie wyposażonym w jednostronny basen wioślarski na czwórkę, przechowalnię łodzi, salkę do zebrań oraz szatnię. Maksymilian Wachowiak ufundował trzynasto metrowy maszt, a Roman Przepiorą i Bogdan Zniński - umeblowanie. Instalację elektryczną założył Marian Ludwiczak. W dniu 26 października 1948 r. na walnym zebraniu, wobec rezygnacji Zdzisława Bytnerowicza, powierzono obowiązki prezesa Adamowi Sniatale. Nowy zarząd przy Fotografia dyplomu do Odznaki Honorowej Miasta Poznania (1962)mmmmm mmml mm 50 LEM mmmwimitmmłi 'IONPRZ\SIWJ mtśmw Tf5fVTO N * * w « POZNANtU mmMĘmmmwĄ \ MIAS1A POZNANIA 1m mm w K81 EWEWO SPORTU fflf&jUBKESO I