W OBIEKTYWIE KAZIMIERZA PRZYCHODZKIEGO Latarnia uliczna na pi. Kolegiackim. W głąb i pałac Gorków KAMIŃSKI DZIELNICA WILDA W LATACH 1954-1970 P ODZIAŁ większych miast Ha dzielnice znalazł wyraz prawny w Ustawie z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej. W oparciu o delegację zawartą w tej U stawie, Rada Ministrów powzięła w dniu 17 marca lD51 r. Uchwałę Nr 195 zawierającą instrukcję w sprawie podziału oraz zakresu działania dzielnicowych rad narodowych i ich organów. Oba akty prawne stanowiły podstawę podziału administracyjnego Poznania. U chwałę o podziale powzięła w dniu 5 października 1954 r. Wojewódzka Rada Narodowa w Poznaniu na wniosek Miejskiej Rady Narodowej. Utworzone wówczas dzielnicowe rady narodowe, w tym również Dzielnicowa Rada Narodowa Wilda, miały charakter rad szczebla gromadzkiego, gdyż Poznań nie był wtedy jeszcze miastem wyłączonym z województwa. Podniesienie dzielnicowych rad narodowych w Poznaniu do rangi powiatowych rad narodowych nastąpiło z dniem l stycznia 1957 r. OBSZAR I POŁOŻENIE I RZEŹBA TERENU Wilda w obecnych granicach administracyjnych zajmuje obszar 1445 ha, co sta A nowi około 6,5% powierzchni Poznania. Jest więc w porównaniu do pozostałych najmniejszą pod względem terytorialnym dzielnicą miasta. Umiejscowiona jest na obszarze położonym w południowo-wschodniej części lewobrzeżnego Poznania. Od wschodu graniczy z dzielnicą Nowe Miasto, od południa z Luboniem, od zachodu z dzielnicą Grunwald, a od północy z dzielnicą StaTe Miasto. Granice dzielnicy przebiegają od mostu Marchlewskiego, wzdłuż Warty, aż do południowego skraju Lasku Dębieckiego, na zachodzie granica przecina ul. Dzierżyńskiego na wysokości strumyka Górczynka oraz tory linii kolejowej Poznań-Wrocław (aż do strumienia Junikowskiego), następnie skręca na północ, biegnie ul. Leszczyńską, Głazową, przecina Czechosłowacką i dochodzi do torów kolejowych linii Starołęka-Zbąszyń, biegnie na wschód do skrzyżowania z torami linii Poznań-Wrocław, skręca na północ do mostu Dworcowego i ul. Towarową i Marchlewskiego dochodzi do mostu Marchlewskiego. Krajobraz dzielnicy ukształtowany został w epoce lodowcowej w okresie czwartorzędu. Pod względem morfologicznym można wyróżnić trzy odrębne jednostki powstałe na skutek erozyjnej działalności Warty. Są to terasy: niski, tzw. zalewowy, środkowy i wysoki. Teren zalewowy jest terenem nienośnym i niezabudowanym. Większa część powierzchni zabudowanej znajduje się na terasach środkowym i wysokim. Są to terasy wykształcone w glinie morenowej, na której zalega cienka warstwa piaszczysto-żwirowa. Niekiedy (np. Świerczewo) warstwa ta osiąga znaczną miąższość. Sylwester Kamiński KLIMAT I SZATA ROŚLINNA Klimat Wildy charakteryzuje się chłodnym deszczowym latem i niezbyt chłodną zimą. Roczna suma opadów atmosferycznych kształtuje się poniżej średniej krajowej i wynosi ok. 500 mm. Jednak ze względu na wilgotne i chłodne podłoże doliny, w której większość obszaru dzielnicy jest położona, charakterystyczne 'dla Wildy jest zmniejszone nasłonecznienie i nagrzanie podłoża oraz inwersje termiczne. Można więc mówić o tym, iż dzielnica znajduje się w strefie miasta o wybitnie niekorzystnych warunkach klimatycznych. Duży wpływ na klimat dzielnicy ma szata roślinna. Stanowią ją głównie ogrody działkowe, parki i zieleńce oraz tereny sportowe o łącznej powierzchni 423,8 ha, co stanowi ok. 29% powierzchni dzielnicy. Z tego 265,9 ha zajmują lasy, 26,6 ha - parki, 37,2 ha - zieleńce i skwery, 94,1 ha - ogrody działkowe. Do ważniejszych terenów zielonych należą: park leśny na Dębcu (tzw. Dębina), obejmujący w zasadzie stary las łęgowy na naj niższej terasie Warty. Park ten obejmuje obszar 265,9 ha.; park na Łęgach Dębińskich, który powstał na łąkach nadrzecznych, zajmuje obszar 20,6 ha (park ten przeznaczony jest pod budowę "wesołego miasteczka"); Lasek Dębiecki o powierzchni 3,7 ha; park Lubuski o powierzchni 4,4 ha. CHARAKTER DZIELNICY, POŁOŻENIE I ANALIZA PRZESTRZENNA N ajstarsze wzmianki o osadnictwie na dzisiejszym obszarze Wildy zawarte są w przywileju lokacyjnym Poznania (1253), w którym wymienia się dwie wsie Wierzbice. Były one położone w okolicy dzisiejszej ul. Dzierżyńskiego, na odcinku od ul. Marchlewskiego do Rynku Wildeckiego. Do niedawna ślad jednej z nich przechowywała nazwa ulicy Wierzbięcice (obecnie ul. Gwardii Ludowej). W XV i XVI w. na gruntach Wierzbic istniał folwark patrycjuszowskiej rodziny Wildów. Stąd cała osada uzyskała w XVI w. nazwę Wilda. Folwark wildecki należał później do najbardziej zasobnych i dochodowych majątków miejskich (browar, karczma oraz wielkie sady). N azwa Dębieć występuje dopiero w XVIII w. i pochodzi zapewne od prastarej puszczy dębowej, której resztki zachowały się w dzisiejszej Dębinie. W drugiej połowie XIX w. zaczęły powstawać na Wildzie pierwsze zakłady przemysłowe, m. in. fabryka mebli, fabryka narzędzi rolniczych, młyn parowy oraz warsztaty kolejowe. Ich działalność wytwórcza wpłynęła na szybką lecz chaotyczną urbanizację. Na przełomie XIX i XX w. Wilda przekształciła się w samodzielny organizm miejski z rynkiem jako własnym centrum handlowym i innymi urządzeniami użyteczności publicznej. Budowane wtedy kamienice czynszowe silnie kontrastowały ze współczesną zabudową śródmieścia Poznania. Włączenie Wildy w obręb Poznania (1900) było formalnym potwierdzeniem przeobrażeń, jakie nastąpiły w dawnej wsi. W 1925 r. przyłączono do Poznania siedem gmin podmiejskich, a wśród nich Dębieć. W szybkim tempie Wilda stała się najbardziej uprzemysłowioną dzielnicą miasta i największym skupiskiem klasy robotniczej, bowiem tu od wielu lat czynne były fabryki Spółki Akcyjnej "H. Cegielski". Ze względu na charakter zagospodarowania dzielnicę można podzielić na trzy części: l. Wildę - obejmującą osiedle Wierzbięcice, Górną Wildę, Dolną Wildę i Malinów, charakteryzującą się zwartą wysoką zabudową czynszowych kamienic. W tej części dzielnicy koncentrują się niemal wszystkie większe zakłady przemysłowe. 2. Dębieć - charakteryzujący się luźną wysoką zabudową bloków nowoczesnego osiedla mieszkaniowego z szeregiem zakładów typu usługowego (mleczarnia, piekarnia) . 3. Swierczewo -. obejmujące osiedla domków jedno- i dwurodzinnych luźno rozrzuconych na rozległych piaszczystych terenach. Dzielnica pod względem administracyjnym podzielona jest od dnia l stycznia 1968 r. na sześć rejonów Komitetów Osiedlowych: l. Wierzbięcice, 2. Górna Wilda, 3. Dolna Wilda, 4. Malinów, 5. Dębieć, 6. Swierczewo. Podział dzielnicy na Komitety Osiedlowe miał bardzo istotne znaczenie dla dalszego rozwoju Wildy. Dzięki temu kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców wciągniętych zostało do współgospodarzenia dzielnicą przez samorządy mieszkańców. Przyznając samorządom szereg uprawnień i większą samodzielność, uczyniono krok naprzód w rozwoju demokracji socjalistycznej. ROZWÓJ GOSPODARCZY Odbudowa zniszczonego w 1945 r. przemysłu dzielnicy następowała stosunkowo szybko. W dość krótkim czasie przystąpiono do produkcji w dwóch największych zakładach przemysłowych dzielnicy: Zakładach Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" i Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego. W 1970 r. przemysł dzielnicy zatrudniał ok. 46 200 pracowników i zajmował obszar 91 ha, a tereny zajęte pod bazy transportu i komunikacji - 235 ha. Stanowi to około 22 % powierzchni całej dzielnicy. Ogółem czynnych było dwadzieścia siedem przedsiębiorstw, w tym trzynaście produkcyjno-przemysłowych, pięć transportowo-usługowych i trzy handlowo-usługowe oraz pięć spółdzielni pracy. Do największych przedsiębiorstw przemysłowych dzielnicy należą: l. Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", największy zakład przemysłowy Poznania, zatrudniający ponad 20 000 pracowników. Są one głównym producentem taboru kolejowego w kraju, a jednocześnie jednym z czołowych eksporterów. Od 1958 r. produkują silniki okrętowe. W latach 1945 - 1970 wyprodukowano w Zakładach 1751 parowozów, 377 silników okrętowych, 8238 wagonów osobowych, 22 908 obrabiarek. 2. Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego im. II Armii Wojska Polskiego, specjalizujące się w naprawie taboru spalinowo-elektrycznego dla Polskich Kolei Państwowych. Są jednym z największych zakładów tego typu w Polsce. Zatrudniają ok. 5800 pracowników. 3. Wielkopolskie Zakłady Mechanizacji Budownictwa "ZREMB" są dostawcą agregatów i konstrukcji metalowych dla budownictwa. Zatrudniają ok. 1700 pracowników; 4. Poznańskie Zakłady Napraw Samochodowych specjalizują się w remontach kapitalnych samochodów osobowych i produkcji urządzeń mechanizacji i obsługi samochodów. Zatrudniają ok. 800 pracowników. Wśród wielu zmian, jakie nastąpiły w dzielnicy, szczególnie charakterystyczne są zmiany w strukturze demograficznej. Wildę zamieszkiwało w 1970 r. 17,2% mieszkańców miasta. W latach 1945 - 1970 ludność miasta wzrosła o 75%, proces zaludnienia dzielnicy natomiast kształtował się odmiennie. W latach 1945 -1967 następował wzrost liczby ludności osiągając w 1967 r. 82 200 mieszkańców. W latach Sylwester Kamiński Tabela l POWIERZCHNIA DZIELNICY WILDA Lp. Rodzaj zagospodarowania % l Przemysł, magazyny 6 2 Mieszkalnictwo 18 3 U sługi 6 4 Komunikacja 16 5 Zieleń 29 6 Tereny ogrodniczo-rolne 5 7 Wody 3 8 Tereny inne 17 I 100 1967 - 1970 liczba ludności nie wzrastała. Przyczyną tego zjawiska jest wyczerpanie wolnych terenów budowlanych. W związku z tym zanotowano stopniowy odpływ ludności do innych dzielnic, głównie do nowych osiedli mieszkaniowych "Rataje" i "Winogrady" (tabela l). Liczba mieszkańców na dzień 31 grudnia 1970 r. wynosiła 80178, w tym 41517 kobiet (tabela 2). BUDOWNICTWO Szczególną uwagę poświęcano złagodzeniu sytuacji mieszkaniowej ludzi pracy. Powojenne budownictwo mieszkaniowe w Poznaniu rozpoczęło się właśnie na Wildzie. Było to uzasadnione przede wszystkim tym, że w latach 1919 - 1939 zaniedbano budowanie mieszkań i urządzeń socjalnych. Poza nielicznymi domami bogatych mieszczan, warunki mieszkaniowe na Wildzie były fatalne. Bezpośrednio po wyzwoleniu, w 1945 r., w dzielnicy istniały wolne obszary, na które wkroczyły najwcześniej w mieście przedsiębiorstwa budowlane. Poprawa warunków mieszkaniowych, zwłaszcza w ostatnim dziesięcioleciu, może być uznana za poważne osiągnięcie socjalne dzielnicy. Trwająca od 1945 r. intensywna budowa domów mieszkalnych dostarczyła dzielnicy szereg osiedli oraz uporządkowanych zespołów mieszkaniowych. Najważniejsze z nich to osiedla: Dębieć, Kosińskiego, Dolna Wilda, Szczepana-Łozowa, Hetmańska, Swierczewo (tabela 3). W 1948 r. rozpoczęto budowę pierwszego w Poznaniu po wyzwoleniu osiedla mieszkaniowego na Dębcu (60 bloków mieszkalnych - 2700 mieszkań). Było ono przewidziane głównie dla pracowników Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski". Osiedle to zamieszkiwało na koniec 1971 r. ok. 12 000 mieszkańców. Następnym etapem było rozpoczęcie w 1950 r. zabudowy wolnych terenów budowlanych po zniszczonych w czasie walk o Poznań budynkach w obrębie ulic Kosińskiego - Dzierżyńskiego. W 1963 r. Robotnicza Spółdzielnia Mieszkaniowa przy Zakładach Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" rozpoczęła budowę osiedla mieszkaniowego Szczepana-Łozowa (18 bloków - 1121 mieszkań). Budowę osiedla ukoń- " czono w 1970 r. W latach 1965 -1970 Poznańska Spółdzielnia Mieszkaniowa oddała do użytku STAN ORAZ RUCH LUDNOŚCI W LATACH 1954-1970w tym Zmiany w sto- przy1::y li Migracja Rok Razem sunku do roku z terenu mężczyźni kobiety ubiegłego z innych miast ze WSl Poznania 1954 66 399 31637 34 762 - 572 444 2324 1955 67 805 32 314 34 419 + 1406 458 394 2116 1956 68 583 32 695 35 888 -778 628 512 1967 1957 69 056 32 865 36 191 -473 748 586 1785 1958 68 878 32 719 36159 -178 428 376 1590 1959 67 605 31867 35 738 + 1273 523 385 2451 1960 71053 33 891 37 162 + 3448 624 485 3205 1961 72 903 34 795 38 108 + 1850 820 950 2200 1962 74117 35 385 38 732 + 1214 570 430 3017 1963 74766 35 689 39 077 + 649 482 526 2074 1964 75 825 36168 39 657 + 1059 528 476. 2842 1965 76 688 36 592 40 096 + 863 826 878 2600 1966 77 560 37 008 40 552 + 872 1082 472 1872 1967 78 575 37 495 41080 + 1015 1302 873 3870 1968 77 573 36 724 4 O 849 -1002 823 427 2472 1969 77 551 36 655 4 O 896 -22 932 325 2124 1970 79 082 37 599 41483 -1531 320 285 1127 Sylwester Kamiński Tabela 3 PRZYROST IZB MIESZKALNYCH W LATACH 1955 - 1965 Liczba Powierzchnia Lp. Inwestor użytkowa m 2 mieszkań izb l Rada Narodowa 5160 15 480 232 200 2 Spółdzielczość 480 1240 18 600 3 Budownictwo indywidualne 726 2 904 70 500 Razem: 6366 19 624 233 300 Tabela 4 PRZYROST IZB MIESZKALNYCH W LATACH 1966-1970 Liczba Powierzchnia Lp. Inwestor użytkowa w m 2 mieszkań izb l Spółdzielczość mieszkaniowa 1322 2574 29 827 2 Budownictwo indywidualne 272 1188 2 850 Razem: 1594 3762 32 677mieszkańców dzielnicy przy ul. Dolna Wilda sześć budynków o 257 mieszkaniach. Specyficzny rodzaj budownictwa prezentuje osiedle mieszkaniowe na Swierczewie. Wybudowano tam w latach 1946 -1970 ok. 3150 domków jednorodzinnych (w tym 550 będących własnością Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" - tabela 4). SZKOLNICTWO W dzielnicy mieszczą się m. in.: jedna wyższa uczelnia, czternaście szkół średnich, czternaście szkół podstawowych i osiemnaście przedszkoli. W budynkach dawnej Szkoły Budowy Maszyn przy pi. Curie-Skłodowskiej mleSCl się Politechnika Poznańska. Powstała ona w 1955 r. w wyniku przemianowania istniejącej od 1945 r. Szkoły Inżynierskiej. W dzielnicy mieści się rektorat, Wydział Elektryczny oraz część warsztatów. Pozostałe placówki znajdują się w dzielnicach Nowe Miasto i Stare Miasto. Politechnika Poznańska posiada 5 Wydziałów: Budowy Maszyn Roboczych i Pojazdów, Elektryczny, Budownictwa Lądowego, Mechaniczno- Technologiczny i Chemiczny. Sieć szkół średnich w dzielnicy tworzą: l. V Liceum Ogólnokształcące im. Marii Koszutskiej (ul. M. Koszutskiej 10); 2. Liceum Ogólnokształcące dla Pracujących (ul. M. Koszutskiej 10); 3. Liceum Pedagogiczne Wychowawczyń Przedszkoli (ul. Różana 17); 4. Technikum Poligraficzno- Księgarskie (ul. Różana 17); 5. Technikum Mechaniczne Nr l (ul. Dzierżyńskiego 352); 6. Technikum Mechaniczne Nr 2 (ul. Tabela 5 SZKOŁY PODSTAWOWE W LATACH SZKOLNYCH 195411955 - 197011971 Liczba Liczba Rok szkolny szkół uczniów Rok szkolny szkół uczniów 1954/55 10 7 302 1962/63 14 10138 1955/56 11 7 986 1963/64 15 10112 1956/57 12 8 867 1964/65 15 10 049 1957/58 12 9 277 1965/66 15 9 834 1958/59 12 9 447 1966/67 15 9 767 1959/60 12 9 632 1967/68 14 1 10197 1960/61 12 9 947 1968/69 14 10 443 1961/62 14 10 105 1969/70 14 10 225 1970/71 13 9 179 Tabela 6 PLACÓWKI PRZEDSZKOLNE W LATACH 1954-1970 Liczba Liczba Rok Rok placówek dzieci placówek dzieci 1954 8 764 1963 11 1125 1955 8 810 1964 11 1260 1956 9 790 1965 11 1270 1957 10 890 1966 11 1359 1958 10 878 1967 15 1361 1959 10 865 1968 16 1560 1960 12 974 1969 20 1736 1961 12 1011 1970 20 1714 1962 12 1032 Tabela 7 WYDATKI NA REMONTY KAPITALNE SZKÓŁ W LATACH 1958 - 1970 (w tysiącach złotych) Rok Kwota Rok Kwota 1958 850 1965 1916 1959 1130 1966 1700 1960 1700 1967 1324 1961 1830 1968 2990 1962 2033 1969 2660 1963 2681 1970 1872 1964 2058 4 Kronika Miasta Poznania Sylwester Kamiński Świerkowa 8/10); 7. Technikum Mechaniczno- Elektryczne dla Pracujących (ul. Dzierżyńskiego 352); 8. Zasadnicza Szkoła Mechaniczna (ul. Świerkowa 8/10); 9. Zasadnicza Szkoła Zawodowa Poligraficzno- Księgarska (ul. Różana 17); 10. Zasadnicza Szkoła Zawodowa Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego (ul. Przemysłowa 46); 11. Zasadnicza Szkoła Przyzakładowa Państwowej Komunikacji Samochodowej (ul. Traugutta 1/9); 12. Zasadnicza Szkoła Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej (ul. Dzierżyńskiego 98); 13. Technikum Przyzakładowe Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski"; 14. Zasadnicza Szkoła Przyzakładowa Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski"; 15 Szkoła Podoficerów Pożarnictwa (ul. Czechosłowacka 26); 16. Kolejowa Szkoła Pielęgniarstwa (ul. Czajcza). · N a sieć szkół podstawowych składa się trzynaście szkół podstawowych i jedna szkoła specjalna oraz Szkoła w Klinice Ortopedycznej. Charakterystyczne dla dzielnicy jest to, że w 1958 r dzielnica należała do mających najgorsze warunki nauczania w szkolnictwie podstawowym w kraju. Zagęszczenie na jedną izbę lekcyjną wynosiło 101,8 uczniów. Obecnie na jedną izbę lekcyjną przypada 36 uczniów. Dziesięć szkół mieści się w nowych budynkach wybudowanych w latach 1950 -1970. W dzielnicy zbudowano pierwszą w Poznaniu szkołę - pomnik Tysiąclecia Państwa Polskiego z pieniędzy Społecznego Funduszu Budowy Szkół i Internatów. Jest to Szkoła Podstawowa Nr 39 przy ul. Jerzego. W szkołach podstawowych pracowało na dzień 31 grudnia 1971 r. - 350 nauczycieli. Rozwój szkolnictwa podstawowego przedstawia tabela 5. Według stanu na dzień 31 grudnia 1970 r. czynnych było dwadzieścia placówek przedszkolnych, w których opieką objętych było 1714 dzieci. Rozwój placówek przedszkolnych przedstawiają tabele 6 i 7. N KULTURA / SPORT I WYPOCZYNEK Liczba zawodowych placówek kulturalnych działających w dzielnicy ogranicza się do trzech kin: "Wilda" (812 miejsc), "Tęcza" (130) i "Osiedle" (72). W związku z tym poważna rola w upowszechnianiu działalności kulturalnej przypada zakładowym domom kultury, klubom i świetlicom. Ożywioną działalność w tym zakre Tabela 8 BUDŻET REFERATU KULTURY W LATACH 1962 - /970 (w tysiącach zlotych) Rok Kredyty Dofinansowanie Razem Wykonanie 1962 84 180 264 259 1963 130 90 220 193 1964 130 - 130 112 1965 130 - 130 123 1966 130 102 232 222 1967 130 185 315 309 1968 130 186 316 306 1969 130 180 310 283 1970 130 125 255 235 Tabela 9 ROZWÓJ SPARTAKIAD W LATACH 1962 - 1970 Liczba Liczba zespołów uczestniczących Rok w systenaatycznych rozgrywkach osobostartów zespołowych 1962 45 000 1963 52 000 1964 60 000 1965 80 000 1966 81000 1967 92 000 1968 472 1969 496 1970 549sie prowadzą Dom Kultury Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" oraz kluby: Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego, Państwowej Komunikacji Samochodowej "Łowiczanka", Poznańskiej Spółdzielni Spożywców "Społem", Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" oraz Młodzieżowy Klub Kultury i Sportu. Ważną rolę w życiu kulturalno-oświatowym dzielnicy odgrywają świetlice. W 1970 r. czynnych było czternaście tego typu placówek (głównie wewnątrzzakładowych i komitetów blokowych). Prowadziły one wartościową działalność wychowawczą i rozrywkową. Ponadto w dzielnicy czynnych było pięć placówek Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Edwarda Raczyńskiego, które - poza merytoryczną działalnością, aktywnie włączały się m in. do organizowania wystaw, prelekcji i spotkań autorskich. Zasadniczym czynnikiem warunkującym rozwój kultury, szczególnie w świetli Tabela 10 DOTACJE NA CELE SPORTOWO-TURYSTYCZNE W LATACH 1962- 1970 (w tysiącach złotych) Rok Kredyty Dofinansowanie Razem Wykonanie 1962 140 40 180 180 1963 260 40 300 300 1964 260 35 295 245 1965 270 45 315 311 1966 270 50 320 320 1967 300 20 320 303 1968 300 80 380 375 1969 300 60 360 359 1970 330 .25 355 346 4« Sylwester Kamiński cach i na terenach rekreacyjnych, jest budżet Referatu Kultury Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej (tabela 8). Sport znajduje się w centrum uwagi władz dzielnicy przede wszystkim z tego względu, że działają tu dwa największe poznańskie kluBy sportowe: "Warta" i "Lech", skupiające łącznie dziewiętnaście sekcji wyczynowych. Ponadto działają trzy kluby wioślarskie: "Tryton", "Polonia" i "KW-04". Działalność sportową ułatwiają obiekty i boiska sportowe. Są to przede wszystkimt największe w Poznaniu stadiony: Klubu Sportowego "Warta" im. 22 Lipca (64 000 miejsc) i ul. Rolnej (10 000), Klubu Sportowego "Lech" (20 000), Poznańskie Ośrodki Sportu, Turystyki i Wypoczynku (baseny kąpielowe, sale gimnastyczne). Oprócz tego w dzielnicy znajduje się piętnaście boisk do siatkówki, dwanaście boisk do koszykówki, osiemnaście boisk do piłki ręcznej, trzy korty tenisowe, osiemnaście sal gimnastycznych, trzy przystanie żeglarskie. Sportem masowym zajmują się dwa ogniska Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej "Zetemesowiec" i "Dębina". "Zetemesowiec" powstał przy Zarządzie Dzielnicowym Związku Młodzieży Socjalistycznej i swoją działalnością obejmuje większość zakładów przemysłowych, a także szkoły średnie i zawodowe. Natomiast "Dębina" przy Spółdzielni Mieszkaniowej Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" działa wśród mieszkańców osiedla Dębieć. Ogniska organizują liczne imprezy sportowe, turystyczne i akcje czynnego wypoczynku dla osób starszych i dzieci. Od 1962 r. mieszkańcy dzielnicy biorą czynny udział w organizowanych spartakiadach (tabela 9). We współzawodnictwie spartakiadowym Dzielnicowy Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki zajmował w 1962 r. w województwie poznańskim - V miejsce, w J.964 - I miejsce, w 1966 - II miejsce, w 1967 - II miejsce, w 1969 - II miejsce (w I Wielkopolskich Igrzyskach Młodzieży), w 1970 r. - I miejsce (w II Wielkopolskich Igrzyskach Młodzieży). Dużą popularnością w dzielnicy cieszy się sport kolarski. Odzwierciedleniem tego były różnego rodzaju wyścigi i imprezy organizowane przez Dzielnicowy Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki. Na imprezach tych stawiali swe pierwsze kroki późniejsi reprezentanci kraju, m. in.: Lech Kluj, Marian Kegel, Zenon Czechowski. Ruchem turystycznym zajmują się Koła Polskiego Towarzystwa Turystyczno- Krajoznawczego przy Oddziale Towarzystwa w Zakładach Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" oraz osiemnaście kół zakładowych. Oddział przy Zakładach Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" posiada zasobną bazę sprzętu turystycznego, wysoko kwalifikowany personel oraz dysponuje ośrodkiem noclegowym w Jeziorach k. Poznania dla osiemdziesięciu osób. Należy podkreślić rolę Komendy Hufca Związku Harcerstwa Polskiego, Komitetów Blokowych oraz Ogrodu Jordanowskiego im. Alfreda Bema w dziele popularyzacji kultury fizycznej i czynnego wypoczynku, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży. Prowadzenie tak szerokiej działalności w dziedzinie kultury fizycznej i turystyki jest możliwe dzięki budżetowi Dzielnicowego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki oraz dotacjom z nadwyżek budżetowych (tabela 10). SŁUŻBA ZDROWIA Całokształt zadań związanych z ochroną zdrowia ludności i warunkami sanitar - no- higienicznymi podlega kompetencji Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej od dnia l marca 1957 r. Otwarta opieka zdrowotna zorganizowana jest na zasadzierejonizacji. W 1970 r. na jeden rejon ogólny przypadało ok. 4000 mieszkańców, a na rejon pediatryczny ok. 1600 dzieci. Opieka zdrowotna sprawowana była w osiemnastu ogólnych rejonach lekarskich przez sześć poradni ogólnych, a w jedenastu rejonach pediatrycznych przez cztery poradnie dziecięce. Niezależnie od tego opiekę lekarską sprawowały trzy poradnie kobiece i pięć gabinetów zabiegowych. W dziedzinie opieki stomatologicznej czynne były 4 poradnie stomatologiczne. Trzeba tu też podkreślić, że po wielu zabiegach i staraniach w 1970 r. dzielnicowa służba zdrowia dysponowała prawie wszystkimi poradniami specjalistycznymi, a więc okulistycznymi, reumatologiczną, kardiologiczną, neurologiczną, chirurgiczną, laryngologiczną, dermatologiczną, ortopedyczną, przeciwgruźliczą, przeciwalkoholową i urologiczną. Opiekę lekarską nad dziećmi sprawowano w osiemnastu szkolnych gabinetach lekarskich w szkołach wildeckich. Również dla rozwoju opieki zdrowotnej istotnym jest istnienie pięciu przychodni przemysłowych międzyzakładowych sprawujących opiekę nad pracownikami większych zakładów pracy dzielnicy (Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego, Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", Polskich Kolei Państwowych, Państwowej Komunikacji Samochodowej). Ogółem Dzielnicowy Zarząd Służby Zdrowia zatrudnia w zakładach lecznictwa otwartego 104 lekarzy medycyny, 45 lekarzy dentystów oraz 366 osób personelu średniego. W dzielnicy znajdują się dwa szpitale: l. Klinika Ortopedyczna Akademii Medycznej wraz z ośrodkiem rehabilitacyjnym; 2. Szpital Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" z dwoma oddziałami wewnętrznym i chirurgicznym. W dzielnicy istnieją trzy żłobki, które sprawują opiekę nad 314 dziećmi. Dzielnicowy Zarząd Służby Zdrowia i Opieki Społecznej sprawuje opiekę nad inwalidami. Władze dzielnicy zwracały na tę działalność szczególną uwagę. Świadczą o tym sumy wydatkowane na ten cel z budżetu w latach 1968 - 1970 (w 1968 r. - l 942 000, 1969 r. - l 887 000, 1970 r. - l 984 000 zł). Opiekę nad podopiecznymi, których było w 1968 r. - 1117, 1969 r. - 823 a w 1970 r. - 707 sprawowało 39 opiekunów społecznych. PRZEMYSŁ TERENOWY, USŁUGI, HANDEL Sieć handlowo-usługowa dzielnicy była w latach 1945 -1959 niewystarczająca. Placówki grupowały się głównie wokół Rynku Wildeckiego oraz ulic: Dzierżyńskiego i Gwardii Ludowej. Prawie zupełnie nie było placówek handlowych na peryferiach dzielnicy: Dębieć i Swierczewo. Jeszcze gorzej przedstawiała się sytuacja w zakresie gastronomii. Dzielnica posiadała dwie małe restauracje "Metalowiec" i "Wildecka", dwa bary mleczne, jedną kawiarenkę i bar kawowy (razem 330 miejsc). W latach 1961 - 1970 zbudowano w dzielnicy szereg nowych obiektów handlowo-usługowych. Większość z nich powstała w rejonach peryferyjnych. Zmodernizowano szereg placówek poprzez łączenie sąsiadujących ze sobą sklepów, unowocześniono wnętrza, zwiększono powierzchnię wystawową. W dziedzinie usług m. in. wybudowano na Dębcu zakład piekarniczy, oddano do użytku nowoczesną mleczarnię przy ul. Dzierżyńskiego, rozbudowano piekarnię przy ul. Różanej. W tym samym okresie nastąpił wzrost liczby zakładów rzemieślniczych o 117 Sylwester Kamiński a placówek handlowych o 89 sklepów. N a szczególne podkreślenie zasługuje zbudowanie i uruchomienie nowoczesnych pawilonów handlowych na Swierczewie i Dębcu. Według stanu na dzień 31 grudnia 1970 r. w dzielnicy czynnych było 224 sklepów i 149 kiosków handlowych oraz 430 zakładów usługowych. Nastąpił także poważny rozwój sieci gastronomicznej, która na koniec 1970 r. obejmowała trzy restauracje, pięć barów gastronomicznych, cztery bary mleczne, dwie kawiarnie oraz pięć barów kawowych (łącznie 1690 miejsc). DROGI, ZIELEŃCE, OŚWIETLENIE Układ komunikacyjny dzielnicy obejmuje 30,8 ha ulic ruchu normalnego oraz 109,8 ha ulic ruchu wolnego. Wilda jako dzielnica o dużych natężeniach ruchu przerzutowego ludności powiązana jest z miastem przestarzałym układem komunikacyjnym. Poważne utrudnienia komunikacyjne występują zwłaszcza w godzinach szczytu. Dlatego też w latach 1954 -1970 położono duży nacisk na modernizację ulic i budowę nowych ciągów ulicznych. Istotne znaczenie miała budowa i modernizacja ulic Bema i Czechosłowackiej, Dolna Wilda na odcinku od Dzierżyńskiego do Chłapowskiego, "przebicie" ulicy Roboczej do Przemysłowej. Roboty te odciążyły ulicę Dzierżyńskiego i pozwoliły m. in. na skierowanie strumienia ruchu w kierunku Dębca w ul. Bema. Rozpoczęto też inwestycje, które rozwiążą trudności komunikacyjne nie tylko dzielnicy. Do nich należy rozpoczęta w 1966 r. budowa Trasy Hetmańskiej, która połączy Łazarz z Nową Dzielnicą Mieszkaniową "Rataje". W 1954 r. dzielnica posiadała najmniejszą liczbę punktów świetlnych w stosunku do długości ulic. Jeszcze w 1965 r. przeważało oświetlenie żarowe i gazowe. W 1968 r. zlikwidowano zupełnie oświetlenie gazowe. Od tego czasu modernizuje się oświetlenie żarowe zastępując je oświetleniem rtęciowym. Stały wzrost punktów świetlnych i wydatki przeznaczone na ich modernizację obrazuje tabela 12. Natomiast wydatki na drogi publiczne - tabela 11. Tabela 11 WYDATKI NA DROGI PUBLICZNE W LATACH 1961 - 1970 Wydatki Zakres robót w m 2 Wydatki Zakres robót w m 2 Rok Rok (w tys. zł) jezdnie I chodniki (w tys. zł) jezdnie chodniki 1961 1400 13 200 4 230 1966 1844 18 500 12 000 1962 1550 14 800 5 850 1967 2078 26 500 10 700 1963 1840 19 700 7 500 1968 2132 29 800 11900 1964 1850 20 600 7 900 1969 2435 21 165 12 875 1965 2000 19 000 7 600 1970 2291 29 951 9 049 Tabela 12 WYDATKI NA OŚWIETLENIE W LATACH 1961 - 1970 (w tysiącach złotych) Rok Wydatki Liczba punktów Rok Liczba punktów świetlnych Wydatki świetlnych 1961 1966 1528 1910 1962 1535 1680 1967 1597 2030 1963 1141 1710 1968 1847 2100 1964 1403 1760 1969 1948 2150 1965 1513 1820 1970 1744 2200 REMONTY KAPITALNE Jednym z poważniejszych problemów dzielnicy były remonty budynków mieszkalnych. Dzielnica posiada z okresu międzywojennego wielkie czynszowe budynki pozbawione podstawowych wygód. Prawie wszystkie wymagają remontu. Jak wielki jest to problem, wystarczy wspomnieć, że na 3118 budynków mieszkalnych 1700 to budynki stare, których stan zużycia technicznego należy przyjąć w granicach 50%. Nakłady na remonty z roku na rok wzrastały. Ogółem w latach 1961 - 1970 przeprowadzono remont 476 budynków. Główny nacisk w czasie remontów położono na prace odgrzybieniowe, naprawę dachów, rynien, wymianę instalacji elektrycznej i wodociągowej. Zwrócono też uwagę na modernizację mieszkań wyposażając je w brakujące urządzenia sanitarne lub też przebudowując na samodzielne (w wypadku gdy dotychczasowe zamieszkuje parę rodzin) . CZYNY SPOŁECZNE Dzięki nawiązaniu ścisłej więzi władz z mieszkańcami dzielnicy, stworzono sprzyjające warunki dla rozwoju inicjatywy społecznej. Wyrazem tego była wiodąca w mieście rola dzielnicy w rozmiarach wykonywanych prac społecznie użytecznych. W 1961 r. wartość czynów oszacowano na l 800 000 zł, a w 1970 r. na l 832 200 zł. Propozycje czynów społecznych pochodziły od mieszkańców i stanowiły rodzaj zamówienia społecznego. Do najważniejszych obiektów wykonanych w latach 1961 -1970 w ramach prac społecznie użytecznych zaliczyć należy: budowę parku i "wesołego miasteczka" na Łęgach Dębińskich. Prace rozpoczęto w 1963 r. O wielkości prac świadczy wykonanie robót ziemnych o kubaturze blisko 50 000 m 3 . Położono 79 000 m? asfaltowej nawierzchni, założono 88 247 m 2 trawników, zasadzono 650 sztuk drzew i 2500 krzewów. Na Osiedlu Swierczewo przystąpiono w 1963 r. do zakładania chodników. Ułożono je na piętnastu ulicach o łącznej długości 12 299 mb. Na tym samym osiedlu w 1965 r. rozpoczęto układanie instalacji wodociągowej. Ułożono ją w trzydziestu sześciu ulicach o długości około 7000 mb. Mieszkańcy Świerczewa położyli w czynie społecznym 8860 mb. kanału sanitarnego. Wybudowano w czynie społecznym w latach 1965 - 1966 salę gimnastyczną przy Sylwester Kamiński Tabela 13 CZYNY SPOŁECZNE W LATACH 1961 -1970 Wartość czynów społecznych Wartość czynów społecznych Rok na jednego mieszkańca (w tys. zł) (w złotych) 1961 1800 24,7 1962 4 707 63,5 1963 15 235 203,7 1964 21674 285,9 1965 13 333 173,8 1966 20 027 258, l 1967 15 157 192,9 1968 14 764 190,3 1969 13 645 175,9 1970 18 322 236, l Technikum Mechanicznym Nr 2, oddano do użytku dwadzieścia sześć placów gier i zabaw dla dzieci o powierzchni 53 720 m\ dziewięć świetlic komitetów blokowych, trzydzieści osiem zieleńców o powierzchni ok. 50 000 m 2 . Praktyka lat 1961 -1970 wykazała, że czyny społeczne - to nie papierowe deklaracje, ale poważna, systematyczna praca. Świadczą o tym dane zawarte w tabeli 13. WŁADZE DZIELNICY, ICH STRUKTURA ORAZ DZIAŁALNOŚĆ W grudniu 1954 r. mieszkańcy Wildy wybrali stuosobową Dzielnicową Radę N arodową. W skład jej Prezydium w latach 1954 -1958 wchodzili: Edward Biliński (przewodniczący), Salomeą Walkowiak (zastępca), Edward Cybiński (sekretarz), Sylwester Kamiński, Jerzy Muszyński, Jan Paplaczyk, Aleksander Siedlecki (członkowie) . Jednostki organizacyjne Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej pierwszej kadencji stanowiły Wydziały: Finansowy, Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, Przemysłu i Handlu, Organizacyjno- Prawny oraz referaty: Ogólno-Gospodarezy i Kulturalno- Socjalny, który w 1958 r. zajmował się również sprawami opieki społecznej. W 1956 r. powstały Wydział Spraw Wewnętrznych i Urząd Stanu Cywilnego, a w 1957 r. utworzono Wydział Spraw Lokalowych. Na terenie dzielnicy działały już wówczas trzy jednostki podporządkowane Prezydium: Dzielnicowy Zarząd Budynków Mieszkalnych, Przychodnia Obwodowa oraz Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna. W marcu 1956 r. przewodniczący Prezydium Edward Biliński powołany został na zastępcę przewodniczącego Prezydium Rady Narodowej m. Poznania. N a jego miejsce przewodniczącym wybrany został Edward Cybiński. Stanowisko sekretarza Prezydium nie było obsadzone do dnia 30 sierpnia 1956 r. Z dniem l września 1956 r. sekretarzem Prezydium wybrany został Zbigniew Krawczyk. W pierwszej kadencji, mimo wielu trudności organizacyjnych, Rada Narodowa w coraz większym stopniu stawała się gospodarzem terenu. Tematyka seSJI 1 posiedzeń Prezydium wskazuje na to, iż głównym celem pracy w tym czasie było ugruntowanie władzy w dzielnicy. W dniu 2 lutego 1958 r. odbyły się kolejne wybory do Rad Narodowych. Dzielnicowa Rada Narodowa rozpoczynając działalność w nowej kadencji liczyła sześćdziesięciu radnych, a jej Prezydium stanowili: Edward Biliński (przewodniczący), Salomeą Walkowiak (zastępca), Jerzy Goździk (sekretarz), Franciszek Muszyński, Teofil Stróżyk i Stanisław Strzelewicz (członkowie). W czerwcu 1959 r. Edward Biliński odwołany został ze stanowiska przewodniczącego. N owym przewodniczącym wybrany został we wrześniu 1959 r. Sylwester Kamiński. Na pierwszej sesji w nowej kadencji podjęto uchwałę w sprawie powołania dziewięciu stałych Komisji Rady: Finansów, Budżetu i Planu, Administracji i Porządku Publicznego, Rolnictwa, Przemysłu i Handlu, Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, Oświaty i Kultury, Zdrowia, Pracy i Pomocy Społecznej. Rozszerzenie kompetencji znalazło odzwierciedlenie w pracy Dzielnicowej Rady Narodowej. Przede wszystkim nastąpiły zmiany w jednostkach organizacyjnych Prezydium. W miejsce Referatu Ogólno-Gospodarczego utworzono Wydział Budżetowo- Gospodarczy. W 1959 r. utworzono Referat do Spraw Gospodarki Placówek Oświatowo- Wychowawczych, a w 1960 r. powołano Referat Rolnictwa i Leśnictwa wspólny dla dzielnic Wilda i Grunwald. Ponadto powołano dzielnicową służbę zdrowia. Wybory do Rady Narodowej na lata 1961 - 1965 odbyły się w dniu 17 kwietnia 1961 r. W skład Prezydium Rady weszli: Sylwester Kamiński (przewodniczący), Adam Nieszporek (zastępca), Jerzy Goździk (sekretarz) oraz Sabina Bednarek, Stanisław Strzelewicz i Kazimierz Wieczorowski (członkowie). Powołano dziesięć Komisji stałych. Zamiast działających oddzielnie Komisji Zdrowia oraz Pracy i Pomocy Społecznej utworzono jedną Komisję Zdrowia, Pracy i Pomocy Społecznej. Poza tym powołano Komisję Mandatową. Widoczne zmiany nastąpiły w jednostkach organizacyjnych Prezydium. W miejsce Referatu do Spraw Gospodarki Placówek Oświatowo-Wychowawczych utworzono Wydział Oświaty i Kultury (1962), a wcześniej jeszcze powstał Wydział Zdrowia i Opieki Społecznej .(1961). Utworzono także Dzielnicowy Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki (1962). W roku następnym powołano Oddział Budownictwa, Urbanistyki i Architektury oraz utworzono Dzielnicowe Przedsiębiorstwa Remontowo- Budowlane (1963). W latach 1961 - 1965 istotna zmiana o charakterze ustawodawczym wiąże się z dokonanym w grudniu 1963 r. przedłużeniem kadencji Rad Narodowych do czterech lat. Z punktu widzenia systemu wyborczego oznaczało to praktyczne przejęcie zasady odbywania równoczesnych wyborów do całego systemu organów przedstawicielskich. Podstawowe problemy dzielnicy w latach 1961 -1965 rozpatrywała Rada na dwudziestu sześciu sesjach. Do najważniejszych tematów rozpatrywanych na sesjach zaliczyć należy: poprawę sytuacji mieszkaniowej, podniesienie stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego, rozwój placówek kulturalno-oświatowych i służby zdrowia. Zasadniczym przejawem zwiększenia roli czynnika społecznego w mechanizmie działania Rady był wzrost aktywności Komisji. Przyczyniła się do tego w poważnym stopniu nowelizacja ustawy o Radach Narodowych z 1963 r., w wyniku której Komisjom przyznano uprawnienia do wydawania wiążących opinii i zaleceń terenowym organom administracji. W tym czasie Rada Narodowa zajmowała się głównie zagadnieniami gospodarki komunalnej i oświaty. W kadencji 1965 -1969 Prezydium pracowało w składzie: Sylwester Kamiński Tabela 14 DOCHODY DZIELNICY WILDA W LATACH 1955 - 1970 (w tysiącach złotych)w tym Rok Ogółem Dochody Podatki Podatki U działy Dotacje Pozostałe z gospodarki z gospodarki i opłaty w podatku od z budżetu uspołecznionej nieuspołecznionej od ludności wynagrodzeń miasta l 2 3 4 5 6 7 8 1955 5 153 30 5 5 039 79 1956 9 560 38 5 852 l 589 2 081 1957 16 742 13 8 773 5 753 615 1588 1958 23 809 27 10 605 6 402 3 241 3 634 1959 28 888 6 419 9 493 6 018 3 318 3 640 1960 33 551 7 412 12 043 5 154 1352 7 590 1961 49 621 7 861 18 408 5 106 10 953 7 293 1962 87 691 17 126 18 070 5 023 1355 35 679 10 438 1963 93 875 23 232 22 725 8 993 5 443 33 482 1964 95 284 21256 26105 9 667 15 816 22 440 1965 94 591 22 591 22 976 25 140 8 350 36 101 1966 106 648 22 020 27 766 27 766 41032 994 3 854 1967 117 780 21745 29 777 42 461 13 873 6 517 3 407 1968 128 286 24 166 33 809 43 590 20 811 824 5 086 1969 126 076 20 215 34 211 44 512 15 440 6 356 5 342 1970 132 665 22 389 32 182 46 538 23 730 4 804 3 022 WYDATKI DZIELNICY WILDA W LATACH 1955-1970 (w tysiącach złotych)w tym: Gospodarka komu- Pozostała Rok Ogółem Zdrowie i opieka spo- działalność Oświata i kultura nalna i mieszka- Administracja łeczna nlowa 1955 5 153 1675 630 1200 295 1748 1956 9 063 1647 3 700 3 200 516 - 1957 16 353 4 785 5 700 5 000 868 - 1958 2 381 5 270 7 700 7 715 1225 - 1959 2 888 6 900 12 5 O O 8 062 1426 - 1960 33 551 8 420 12 483 10 521 2101 26 1961 43 047 15 313 13 373 12 244 2007 110 1962 87 691 30 128 34131 18 913 2653 1866 1963 89 609 3 O 348 37 058 17 006 2969 2228 1964 92 641 31565 37 309 2 O 546 2962 259 1965 91684 32 828 36 789 18 323 3326 418 1966 103 842 38 736 43 357 15 492 3672 2585 1967 113 326 43 547 45 707 18 306 3687 2079 1968 123 566 46 594 50 241 21333 4349 1049 1969 124 266 48 721 5 O 681 19 914 3924 1026 1970 13 O 893 50 717 52 194 22 043 4113 1826 Sylwester Kamiński (przewodniczący), Adam Nieszporek (zastępca), Jerzy Goździk (sekretarz), Stanisław Strzelewicz, Marian Szczepaniak i Kazimierz Wieczorowski (członkowie). W jednostkach organizacyjnych Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej oraz w jednostkach podporządkowanych Radzie nastąpiły dalsze zmiany świadczące o wzroście kompetencji Rady. Rejon Służby Drogowej przemianowano na Dzielnicowy Rejon Dróg i Zieleni (1965), a w grudniu 1966 r. dokonano przemianowania Oddziału Budownictwa, Urbanistyki i Architektury na Wydział Budownictwa, Urbanistyki i Architektury. W dziedzinie służby zdrowia i opieki społecznej nastąpiło całkowite ujednolicenie działalności na podstawie U chwały z dnia 31 grudnia 1966 r. powołującej Dzielnicowy Zarząd Służby Zdrowia i Opieki Społecznej, likwidującej tym samym istniejący dotąd Wydział Zdrowia i Opieki Społecznej. Przedmiotem obrad sesji były podstawowe sprawy i problemy dzielnicy: problematyka rozbudowy osiedla Swierczewo, rozwój placówek handlowo-usługowych na osiedlu Dębieć, poprawa układu komunikacyjnego dzielnicy, modernizacja i poprawa stylu pracy służby zdrowia. Również bardzo istotne były sprawy rozwoju i umacniania samorządu mieszkańców. Przedstawiając kierunki wzmacniania pozycji Rady w omawianej kadencji trzeba stwierdzić, że wraz ze zwiększeniem samodzielności działania Rady następował proces podniesienia rangi jej jako społecznego organizatora życia. Wybory do Rad Narodowych piątej kadencji odbyły się w dniu 30 maja 1969 r. Rada na pierwszym posiedzeniu wybrała Prezydium w składzie: Sylwester Kamiński (przewodniczący), Andrzej Czajka (zastępca), Piotr Męcwaldowski (sekretarz) oraz Edward Stachowiak, Stanisław Strzelewicz i Kazimierz Wieczorowski (członkowie) . W jednostkach organizacyjnych Prezydium oraz w jednostkach podporządkowanych Radzie nie nastąpiły żadne zmiany. Świadczy to, że w obecnej kadencji Dzielnicowa Rada Narodowa otrzymała już wszystkie należne jej kompetencje i stała się prawdziwym gospodarzem podległego terenu. W bieżącej kadencji znacznie ożywiła się działalność społecznych czynników Rady a więc - Sesji, Komisji, spotkań z wyborcami. Sesje nabrały charakteru bardziej roboczego. Komisje Rady więcej uwagi poświęciły kontroli pracy aparatu administracyjnego i z większą stanowczością egzekwują realizację wniosków i postulatów, wynikających z programu wyborczego. Podstawą działalności finansowo-gospodarczej Prezydium Dzielnicowej Rady N arodowej był jej budżet. Z analizy budżetowej wynika, że na przestrzeni czternastu lat środki na realizację zadań wzrosły blisko dwudziestokrotnie (tabela 14). Podstawowe źródła dochodów budżetowych stanowiły wpłaty z tytułu podatków i opłat od gospodarki nieuspołecznionej, wpłaty gospodarki uspołecznionej oraz dotacje budżetowe. N ajwiększą część środków budżetowych przeznaczano na oświatę i wychowanie oraz ochronę zdrowia i opiekę społeczną (tabela 15). Wiele zmieniło się w ciągu ćwierćwiecza w dzielnicy wildeckiej, a dotychczasowe wyniki realizacji przedsięwzięć Rady nie zawiodły nadziei ich mieszkańców . Należy z zadowoleniem stwierdzić, że dotychczasowe osiągnięcia szczególnie w zakresie zaspokojenia potrzeb socjalno-bytowych mieszkańców zawdzięcza się w poważnym stopniu inicjatywie organizacji społecznych, skupionych we Froncie Jedności Narodu, załóg pracy i instytucji. Dotychczasowy dorobek gospodarczy, społeczno-polityczny i kulturalny, osiągnięcia minionych kadencji Rady stworzyły dobrą podstawę dla wykonania nowych stojących zadań. Program wyborczy Frontu Jedności N arodu na lata 1969 -1973 oraz Plan Pięcioletni na lata 1971 -1975 jest zarazem programem działania Dzielnicowej Rady Narodowej. Program ten wzbogacony o liczne wnioski i postulaty wyborców jest platformą dalszego wszechstronnego rozwoju dzielnicy. -.Vi .. ' i £&. . ]l *.. l ...............f..JI. A _ ......... .5.., ..........-iU >... Z TEKI JANUSZA KOHPALA N ad Rusałką w pełni sezonu . . . . . . . *" jM2 :11