ZATRUDNIENIE KOBIET W GOSPODARCE USPOŁECZNIONEJ I W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM KRAJU ORAZ WYDZIELONYCH W LATACH 1960-1970
Tabela 1 WOJEWÓDZKICH MIAST
Liczba zatrudnionych 'w tysiącach osób* Dynamika 1960 1965 1970 w procentach U dział Udział U dział 1970 : 1960 Lp. Wyszczególnienie w zatrud- w zatrud- w zatrudOgółem w tym nie ni u Ogółem w tym nieniu Ogółem w tym nieniu kobiety ogółem kobiety ogółem kobiety ogółem Zatrudnienie w pro- w pro- w pro- w tym centach centach centach Ogółem kobiety l 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Ogółem gospodarka uspołeczniona l Polska 7117,8 2343,6 32,9 8786,0 3138,7 35,7 10 106,6 3966,5 39,2 142,0 169,2 2 Warszawa 566,3 228,4 40,3 699, l 303,2 43,4 727,4 310,3 42,7 128,4 135,9 3 Kraków 219,4 76,3 34,8 277,3 101,6 36,6 315,6 127,0 40,2 143,8 166,4 4 Łódź 328,6 152,2 46,3 371,1 178,0 48,0 406,5 198,5 48,8 123,7 130,4 5 Poznań 176,5 58,8 33,3 221,8 81,6 36,8 248,0 102,5 41,3 140,5 174,3 6 Wrocław 172,3 63,0 36,6 220,2 90,2 41,0 259,7 116,2 44,7 150,7 184,4 7 województwo poznańskie 360,8 107,3 29,7 451,7 141,4 31,3 520,5 181,7 34,9 144,3 169,3 Przemysł uspołeczniony l Polska 3044,7 920,4 30,2 3761,4 1182,6 31,4 4388,5 1544,7 35,2 144)];" 167,8 2 Warszawa 170,2 60,7 35,7 221,5 80,1 36,2 241, O 93,0 38,6 141,6 153,2 3 Kraków 85,7 ' 28,0 32,7 103,6 33,8 32,7 120,4 42,7 35,5 140,5 152,5 4 Łódź 197,4 100,4 50,9 213,9 108,8 50,9 225, l 115,3 51,2 114,0 114,8 5 Poznań 76,0 22,7 29,9 92,6 28,6 30,9 99,2 34,4 34,7 130,5 151,5 6 Wrocław 67,9 22,3 32,8 88,8 31,0 34,9 103,4 38,7 37,4 152,3 173,5 7 województwo poznańskie 128,0 37,5 29,3 169,4 49,8 29,4 206,2 66,4 32,2 161,1 177,7
* Stan na dzień 31 XII łącznie z uczniami.
Źródła: Główny Urząd Statystyczny: Zatrudnienie w gospodarce uspołecznionej 1960 i 1965 r.; ..Rocznik Statystyczny 1971"; "Rocznik Statystjki Przemysłu 1971"; ,Mały Rocznik Statystyczny 1972".

UDZIAŁ I STRUKTURA ZATRUDNIENIA KOBIET WEDŁUG DZIAŁÓW USPOŁECZNIONEJ GOSPODARKI NARODOWEJ W POZNANIU W LATACH 1950-1970 (.BEZ UCZNIÓW) (Stan na dzień 31 XII)
U dział kobiet w ogólnej liczbie Struktura zatrudnienia Działy gospodarki zatrudnionych kobiet Lp. narodowej 1950* 1957 1960 1965 1970 1950* 1957 1960 1965 1970 w odsetkach w procentach l 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 l Ogółem 37,2 33,4 I 33,5 37,0 41,7 100,0 100, O 100, O 100,0 100,0 2 Przemysł 34,6 31, l 29,9 30,3 35, l 36, l 42, l 38,7 37, l 32,5 3 Budownictwo 16,6 12,3 12,8 15,9 20,8 3,7 3,9 4,7 4,8 6,7 4 Rolnictwo 41,9 30,2 31,3 28,4 38,4 2,9 0,1 0,3 0,5 1,3 5 Leśnictwo 33,9 30, l 29, l 43,6 38,3 0,2 0,2 O, l 0,2 0,2 6 Transport i łączność 16,7 16,1 16,5 20,7 23,5 4,0 5,0 4,9 5,3 5,3 7 Obrót towarowy 47,7 54,0 57,2 64,1 67,5 18,7 18,5 19,2 19,0 16,8 8 Gospodarka komunalna i mieszkaniowa 30,8 30,7 26,9 32,8 36, l 3,1 3,8 3,5 4,5 4,7 9 Oświata, nauka i kultura 49,6 I 52,6 ł 58,5 7,9 \ 18,1 13,5 10 Ochrona zdrowia, opieka społeczna \ 58,0 66,2 I 19,4 i 21,2 .
i kultura fizyczna 66,0 J 74,9 l 80,0 6,8 J J 10,4 11 Administracja publiczna i instytu - cje wymiaru sprawiedliwości 35,6 37,6 50,8 49,7 4,6 3,3 2, l 2, l 12 Instytucje finansowe i ubezpiecze- , 39,8 . 11,4 niowe 48,0 55,9 64,3 68,7 1*1 2,0 1,8 1,6 13 Organizacje polityczne i społeczne - 39,5 49,9 1,3 14 Pozostałe 73,9 34,3 39,5 36,0 59,2 5,2 2,6 3,9 3,5 3,6
* Narodowy Spit Powszechny Z dnia 3 XII 1950 r. Dane obejmują całą gospodarkę narodową (uspołecznioną i nieuspołecznioną).
Źródła: "Rocznik Statystyczny m. Poznania 1951 - 1959", s. 143 - 151; "Rocznik Statystyczny m. Poznania i województwa poznańskiego 1963/1964", s. 46- 53; "Rocznik Statystyczny Wielkopolski 1966'*, s. 56-67; Urząd Statystyczny w Poznaniu: Stan i ruch zatrudnionych 1969 i 1970.

Zbigniew
Pogorzelskidowej. W pierwszej grupie, którą stanowią przemysł, obrót towarowy oraz oświata, nauka i kultura łącznie z ochroną zdrowia itp. mieści się 70 - 80% zatrudnionych kobiet w okresie omawianych dwudziestu lat. Dalsze 20 - 30% kobiet znalazło się w pozostałych działach gospodarki narodowej. Równocześnie widać pewną tendencję wzrostową w zatrudnieniu kobiet grupy drugiej, wyrażającą się w latach 1957 - 1970 przyrostem udziału w strukturze o ok. 5,5%. Znacznie natomiast zmniejszył się udział przemysłu w strukturze zatrudnienia kobiet - z 42,Wo w 1957 r. do 32,5% w 1970 r.( czyli o 9,6%. Inaczej jednak przedstawia się obraz zatrudnienia kobiet w poszczególnych działach gospodarki narodowej. Do najbardziej sfeminizowanych należą działy: ochrony zdrowia, opieki społecznej i kultury fizycznej w 80%; instytucji finansowych i ubezpieczeniowych w 68,7%; obrotu towarowego - w 67,5% oraz oświaty, nauki i kultury w 58,5%. We wszystkich działach gospodarki narodowej udział zatrudnionych kobiet wykazuje tendencje do wzrostu, który globalnie z 33,4% w 1957 r. zwiększył się do 41,7% czyli o 8,3%. Trzeba jednak podkreślić, że najniższy przyrost udziału kobiet w zatrudnieniu "ogółem" - 4% zaobserwować można w latach 1957 - 1970 tylko w przemyśle.
W porównaniu z innymi wojewódzkimi miastami wydzielonymi, udział kobiet pracujących w przemyśle uspołecznionym Poznania jest stale najniższy (tabela l). Jakkolwiek w okresie dziesięciolecia (1960 -1970) liczba kobiet zatrudnionych w przemyśle zwiększyła się o ponad 50% (11 700 osób), to jednak dynamika wzrostu była i tak niższa od pozostałych miast. Odsetek kobiet pracujących w przemyśle uspołecznionym Poznania jest permanentnie niższy od średniej krajowej, która dla 1970 r. wynosiła - 35,2%, a dla Poznania - 34,7%. W tym samym okresie czasu (1960 -1970) województwo poznańskie wykazało znacznie wyższą dynamikę przyrostu zatrudnienia kobiet w uspołecznionym przemyśle - 177,1% (o 28 900 osób). Według danych Narodowego Spisu Powszechnego z 3 XII 1950 r. w Poznaniu zatrudnionych było w przemyśle - 18 476 kobiet, które w całkowitym zatrudnieniu przemysłowym partycypowały w 34,6%4. Przyjmując jednak dla celów porównawczych rok 1952, rejestrujemy wzrost zatrudnionych kobiet w przemyśle z 20 488 osób do 32141 w 1970 r. Wzrostu o 157% w okresie lat 1952 - 1970 nie można uważać za wysoki na tle bardziej dynamicznej aktywności zawodowej kobiet w przemyśle całego kraju czy też innych wojewódzkich miast wydzielonych. Interesujące jest porównanie struktury gałęziowej kobiet pracujących w przemyśle uspołecznionym Poznania z analogiczną strukturą całego zatrudnienia w tym przemyśle. J ak widać z zestawienia porównawczego (tabela 3), struktura zatrudnienia kobiet w przemyśle tylko w ogólnym zarysie pokrywa się ze strukturą całego zatrudnienia przemysłowego. W jednym i drugim przypadku występują te same gałęzie przemysłu przy zróżnicowaniu czwartej (przemysł metalowy - przemysł odzieżowy). Natomiast zupełnie inna jest kolejność zajmowanych miejsc. W zatrudnieniu "ogółem" uwidacznia się stabilizacja tej kolejności przy dominancie przemysłu maszynowego i konstrukcji metalowych (22,3% i 20,8%). Poza tym występuje tu wyższa koncentracja zatrudnienia w wymienionych czterech głównych gałęziach (w 1965 r. - 64,9%; w 1970 - 63,2%). Inaczej przedstawia się kolejność gałęzi w zatrudnieniu kobiet. Na pierwszym miejscu znajdował się przemysł spożywczy (19,3% i 17,4%), przemysł odzieżowy przesunął się z drugiego miejsca (12,5%) w 1965 r. na czwarte (10,6%) w 1970 r., a przemysł środków transportu z miejsca trzeciego na drugie. Ponadto koncen
'"RocznIk Statystyczny m. Poznania 1951 - 1959", s. 143 -151.

Tabela 3
STRUKTURA ZATRUDNIENIA KOBIET NA TLE ZATRUDNIENIA "OGóŁEM" W USPOŁECZNIONYM PRZEMYŚLE POZNANIA W LATACH 1965 I 1970 Lp. CJałęzie przenaysłu zatrudnienie struktura zatrudnienie struktura w tysiącach w procen- w tysiącach w procenosób tach osób tach l 2 3 4 5 6 Zatrudnienie " ogółem" l Razem 83,3 100,0 90,6 100,0 w tym: 2. 05 - przemysł maszynowy i konstrukcji metalowych 18,6 22,3 , 18,8 20,8 3 07 - przemysł środków transportu 13,7 16,4 15,4 17,0 4 08 - przemysł metalowy 11,6 14,0 12,1 13,0 5 20 - przemysł spożywczy 10,2 12,2 10,9 12,1 6 pozostałe gałęzie przemysłu 29,2 35,1 42,8 36,8 Zatrudnienie kobiet 7 Razem 27,2 100,0 32,1 100,0 w tym: 8 20 - przemysł spożywczy 5,2 19,3 5,6 17,4 9 05 - przemysł maszynowy i konstrukcji metalowych 3,2 11,6 3,7 11,6 10 07 - przemysł środków transportu 2,8 10,3' 3,6 10,8 11 18 - przemysł odzieżowy 3,4 12,5 3,4 10,6 12 pozostałe gałęzie przemysłu 12,6 26,3 15,8 49,6
Źródła: Spis przemyslowy 1965 r.; "Rocznik Statystyczny ill. Poznania 1971"; "Rocznik Statystyczny Województwa Poznańskiego 1971"; "Rocznik Statystyczny Głównego Urzędu Statystycznego 1971".
\tracja zatrudnienia kobiet w przemyśle uspołecznionym jest niższa i w 1965 r. wynosiła · 53,7%, a w 1970 r. zmniejszyła się do 50,4% w czterech omawianych gałęziach. W strukturze gałęziowej kobiet zatrudnionych w przemyśle uspołecznionym Poznania (tabela 4) zwiększyło się w latach 1965 -1970 znaczenie takich gałęzi jak przemysł paliw, przemysł elektrotechniczny, środków transportu, chemiczny i in. Równocześnie znacznie zmniejszył się udział przemysłu odzieżowego i przemysłu spożywczego. Porównanie analogicznych struktur Poznania, województwa poznańskiego i całego kraju, pozwala na odnotowanie szeregu różnic polegających na innej kolejności i gradacji procentowej poszczególnych gałęzi przemysłowych. W kraju na pierwsze 
Zbigniew Pogorzelski
Tabela 4
STRUKTURA GAŁĘZIOWA KOBIET ZATRUDNIONYCH W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM M. POZNANIA W LATACH 1965 I 1970 (BEZ UCZNIÓW) (Stan na dzień 31 XII)
Polska Poznań Województwo poznańskie Lp. Gałęzie przemysłu struktura w procentach 1965 1970 1965 1970 1965 1970 l 2 3 4 5 6 7 8 l Ogółem 100, O 100, O 100, O 100, O 100, O 100, O 2 Wytwarzanie energii elektrycznej i cieplnej l)]; 1,0 1,2 1,4 0,6 1,0 3 Przemysł paliw 3,9 3,8 0,4 1,2 1,1 1,1 4 Hutnictwo żelaza 2,2 2,5 0,0 0,1 - 0,1 5 Hutnictwo metali nieżelaznych 0,6 0,7 - - - 0,3 6 Przemysł: maszynowy i konstrukcji metalowych 5,3 5,8 11,6 11,6 3,3 5,3 7 elektrotechni - czny 5,7 6,4 4,1 6,2 3,2 4,0 8 środków transportu 4,1 5,3 10,3 10,8 2,9 3,8 9 metalowy 5,5 . 5,7 9,2 9,3 3,2 5,9 10 chemiczny 5,4 6,0 8,1 10,3 2,8 3,3 11 gumowy 1,4 1,3 2,5 2,1 0,5 0,6 12 materiałów budowlanych 3,4 3,1 1,2 1,1 2,9 2,9 13 szklarski 1,6 1,6 2,0 1,3 2,4 2,2 14 porcelanowo- fajansowy 0,9 0,9 - - 3,2 3,0 15 drzewny 4,4 4,3 3,1 2,9 8,2 9,6 16 papierniczy 1,8 1,8 2,8 2,6 1,3 1,1 17 poligraficzny 1,8 1,6 4,7 4,2 1,3 1,0 18 włókienniczy 21,9 19,7 1,7 1,8 15,1 12,8 19 odzieżowy 9,4 9,1 12,5 10,6 17,6 15,5 20 skórzano obuwniczy 4,6 5,2 3,4 3,1 2,0 2,7 21 spożywczy 13,4 12,7 19,3 17,4 26,1 21,6 22 solny 0,0 0,0 - - 0,3 0,4 23 Inne gałęzie przemysłu 1,6 1,5 1,9 2,0 2,0 1,8
Źródła: Spis przemysłowy 1965; "Rocznik Statystyczny ill. Poznania 1971"; "Rocznik Statystyczny Woj. Poznańskiego 1971"; "Rocznik Statystyczny Głównego Urzędu Statystycznego 1971".
mIejSCe wysunęły się zdecydowanie przemysły: włókienniczy, spożywczy 1 odzieżowy, a w województwie poznańskim: spożywczy., odzieżowy, włókienniczy 1 drzewny. Jedynie przemysły odzieżowy i spożywczy mają charakter wiodący i to przy znacznych różnicach procentowego udziału. Nie ulega wątpliwości, że struktura gałęzio"wa zatrudnienia kobiet w przemyśle jest w pewnym stopniu uzależniona od struktury całego zatrudnienia przemysłowego. W pierwszym rzędzie jest ona jednak rezultatem zróżnicowanej dynamiki wzrostu zatrudnienia kobiet w poszczególnych gałęziach przemysłu Poznania (tabela 5). Spośród dziewiętnastu gałęzi wystąpił spadek zatrudnienia kobiet jedynie w przemyśle gumowym (99,1%) i w przemyśle szklarskim (80,4%). W pozostałych gałęziach udział kobiet w latach 1965 - 1970 rośnie w granicach od 100,8% (przemysł odzieżowy) do 323,3% (przemysł paliw). Przeciętna wzrostu kształtowała się na poziomie 118,1% i była niższa od przeciętnej krajowej o 6,3% i od przeciętnej województwa poznańskiego o 11,7%. W porównaniu z krajem, tylko przemysł poligraficzny oraz "inne" przemysły wykazywały podobną dynamikę wzrostu zatrudnienia kobiet w pięcioleciu 1965 -1970. We wszystkich "'pozostałych przypadkach miało miejsce zróżnicowane tempo wzrostu i to w stopniu dość znacznym od 6,2% do 38,4%, nie licząc przemysłu paliw jako nietypowego w tej dziedzinie. To samo dotyczy porównania z województwem poznańskim, z którym jakkolwiek zbieżną dynamikę daje się zauważyć w większej liczbie gałęzi (przemysły: chemiczny, papierniczy, spożywczy, inne), to jednak dysproporcje w pozostałych gałęziach są znacznie wyższe i sięgają 117,3% różnicy, jak to ma miejsce w przypadku przemysłu metalowego. Jeżeli jednak analizą porównawczą obejmie się stopień feminizacji poszczególnych gałęzi przemysłu uspołecznionego w Poznaniu, w województwie poznańskim i w kraju, to z jednej strony można wyodrębnić szereg gałęzi o zbliżonym zatrudnieniu kobiet, np. w przemysłach: maszynowym i konstrukcji metalowych, elektrotechnicznym, środków transportu, szklarskim, poligraficznym, włókienniczym i odzieżowym, z drugiej - w przypadku przemysłów: chemicznego i gumowego oraz papierniczego zauważyć można znaczne różnice. W porównaniu z województwem poznańskim, feminizacja przemysłu Poznania w poszczególnych gałęziach jest znacznie wyższa, jak np. w przemysłach: wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej, środkach transportu, chemicznym, włókienniczym, spożywczym i in. W przemyśle uspołecznionym Poznania przyrost udziału kobiet w zatrudnieniu ogółem poszczególnych gałęzi wahał się w omawianych pięcioleciach w granicach 0,3% w przemyśle papierniczym do 7,9% w przemyśle elektrotechnicznym i 18,3% w przemyśle paliw. W Poznaniu znajduje się wiele przedsiębiorstw przemysłowych, w których liczba zatrudnionych kobiet przekroczyła 30, 40 i 50% całego stanu zatrudnienia. Ograniczając się do większych przedsiębiorstw przemysłu państwowego planowanego centralnie można wymienić te, w których zatrudnieniu "ogółem" w 1970 r. więcej niż 50% stanowiły kobiety. Należą do nich: 5 l. Fabryka Kosmetyków "Pollena- Lechia" 2. Poznańskie Zakłady Farmaceutyczne "Polfa" 3. Zakłady Przemysłu Odzieżowego "Modena" 4. Poznańskie Zakłady Obuwia 5.' Wielkopolsko- Lubuskie Zakłady Przemysłu Cukierniczego "Goplana" 6. Poznańskie Zakłady Koncentratów Spożywczych "Amino" 7. Poznańskie Zakłady Przemysłu Spirytusowego
.>
E Materiały statystyczne Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego Poznania.

3»
70,2%.
69,9% 77,0% 68,5% 70,0°/« 65, l % 53,C%