TADEUSZ BARTKOWIAK 1 MARIAN JAKUBOWICZ
TRZYDZIESTA ROCZNICA POWSTANIA POLSKIEJ PARTII ROBOTNICZEJ
P OWST ANIE i działalność Polskiej Partii Robotniczej w Poznaniu i Wielkopolsce w latach 1942 -1948 stanowi przedmiot szczerego zainteresowania oraz wielu rozważań publicystycznych i dyskusji politycznych. Nie ulega wątpliwości, iż partia ta odegrała olbrzymią rolę w dziejach ruchu robotniczego i narodu polskiego, a sam fakt jej powstania w przełomowym dla kraju okresie historycznym stawiał przed nią szczególnie doniosłe zadania. Początek komunistycznej konspiracji w Wielkopolsce przypadł na trudne lata okupacji hitlerowskiej, na rok 1941. Wówczas to w Luboniu, w mieszkaniu Jana Mazurka, doszło do pierwszego zebrania organizacyjnego, na którym grono przedtem luźno kontaktujących się z sobą komunistów powołało do życia podziemną organizację pod nazwą Komunistyczna Partia Polski. Nazwa nawiązywała do szczytnych ideałów i tradycji rewolucyjnego ruchu robotniczego. W skład pierwszego kierownictwa organizacji weszli m. in.: Ludwik Andrzejewski, Jan Mazurek, Roman Pasikowski, Jakub Przybylski, Antoni Ratajczak i Andrzej Węcławek. Powstanie konspiracyjnej komórki komunistycznej stanowiło zarzewie dla ruchu rewolucyjnego Wielkopolski, z którego miały ukształtować się niebawem ogniwa organizacyjne Polskiej Partii Robotniczej.
Decydujący wpływ na rozwój form konspiracji komunistycznej wywarła jednakże dopiero wiadomość o powstaniu Polskiej Partii Robotniczej. Przeciekające z trudem do Wielkopolski, poprzez Łódź, wiadomości o powstaniu tam Obwodowego Komitetu Polskiej Partii Robotniczej potwierdził przybyły w połowie 1942 r. do Poznania Marcin Bakoś. Przywieziona przez niego literatura partyjna, instrukcje oraz program Polskiej Partii Robotniczej stały się punktem wyjściowym powołania do życia w Poznaniu komórek Polskiej Partii Robotniczej. Jesienią 1942 r., w mieszkaniu Jakuba Przybylskiego przy ul. Głogowskiej 185, odbyło się historyczne posiedzenie, na którym poznańska organizacja komunistyczna przybrała nazwę Polskiej Partii Robotniczej i podporządkowała się Komitetowi Obwodowemu w Łodzi.
Odtąd, dzięki wydajnej pomocy Komitetu Obwodowego w Łodzi, zwłaszcza dzięki takim bohaterskim łącznikom jak Leon Koczaski i Maria Krapp, wpływy poznańskich komunistów w Poznaniu i okolicy wydatnie wzrosły i ożywiła się działalność samej organizacji. Komórki partyjne funkcjonowały m. in. w Zakładach Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" (w okresie okupacji: Deutsche Waffen und MunitionsJabriken), gdzie działalność rozwijali m. in.: Jan Brygier , Wacław Malinowski, Adam Niedbaiski, Franciszek Nowak, Adam Piotrowski oraz Tadeusz i Wacław Weinertowie; w Zakładach Naprawy Taboru Kolejowego, a także w Buku, 
Tadeusz Bartkowiak,
Marian Jakubowicz
Chomęcicach, Dąbrówce, Dopiewie, Fabianowie, Luboniu, Mosinie, Plewiskach, Puszczykowie, Wiórku, Zakrzewie, Żabikowie i w innych miejscowościach powiatu poznańskiego. Zgodnie z założeniami strategii i taktyki, Polska Partia Robotnicza pracowała nad umocnieniem swej pozycji w społeczeństwie i systematycznie zwiększała udział w walce o zwycięstwo i o utrwalenie władzy ludowo-demokratycznej w Polsce. J ej czołowa rola polegała przede wszystkim na tym, że ogrom wysiłków włożyła w likwidację systemu okupacyjnego. Potrafiła stworzyć front narodowy; z tej dziedziny do ciekawszych epizodów w regionie poznańskim należały rozmowy prowadzone przez Franciszka N owaka z przedstawicielami Armii Krajowej na temat przeprowadzenia wspólnych akcji bojowych. Kontakt ten nie dał wprawdzie efektów, lecz Polska Partia Robotnicza rozbudowała oddział Gwardii Ludowej, którym dowodzili m. in.: Ignacy Duszczak, Ignacy Kurowski, Antoni Ratajczak, Władysław Tomczak. Oddział miał spełnić doniosłą rolę w powstaniu zbrojnym, planowanym przez kierownictwo Polskiej Partii Robotniczej na krótko przed zbliżaniem się frontu: chodziło o sparaliżowanie niemieckiej obrony i uratowanie miasta przed zniszczeniem.
W latach 1943 - 1944 główna uwaga Polskiej Partii Robotniczej skierowana była na przeprowadzanie akcji sabotażowych, głównie w zakładach przemysłu zbrojeniowego i w transporcie. W tym kierunku zmierzała zresztą działalność innych organizacji politycznych, uczestniczących we froncie narodowym. Nie zaniechano także pracy propagandowej; kolportowano prasę centralną i obwodowych instancji partyjnych. Na uwagę zasługuje redagowany przez Wandę Piwowarczyk i Romana Pasikowskiego "Głos Poznania".
W przeddzień wyzwolenia Wielkopolski spod okupacji hitlerowskiej, Polska Partia Robotnicza uległa prawie całkowitej likwidacji, a jej grupa kierownicza została w dniu 13 sierpnia 1944 r. rozstrzelana w obozie żabikowskim. Było ich jedenastu: Eugeniusz Augustyniak, Michał Bojczuk, Jakub Kaczmarek, Stefan Karpiak, Wacław Malinowski, Jan Mazurek, Roman Pasikowski, Jakub Przybylski, Tadeusz Weinert, Józef Zatorski i Jan Zgodziński. Około osiemdziesięciu innych członków tej partii zginęło w różnych więzieniach i obozach koncentracyjnych. Dzieło ich jednak przetrwało. Ich ofiarność i poświęcenie, odwaga i żarliwość ideowa, to ogromny wkład naszego regionu w walkę z okupantem niemieckim o wyzwolenie narodowe i społeczne. Bez ofiar tych ludzi oraz wysiłku organizacyjnego i ideologicznego dla rozwoju ruchu robotniczego nie ukształtowałaby się bowiem w tak szybkim tempie władza ludowa.
W TRZYDZIEŚCI I,AT PÓŹNIEJ
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza przejęła najlepsze tradycje i najbardziej wypróbowane doświadczenia polskiego ruchu robotniczego; w oparciu o nie oraz twórcze stosowanie założeń metodologicznych marksizmu-leninizmu, Polska Zjednoczona Partia Robotnicza kieruje w nowych warunkach procesem budownictwa socjalistycznego w naszym kraju. VI Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w dniu 7 grudnia 1971 r. podjął specjalną uchwałę w sprawie uczczenia zasług Polskiej Partii Robotniczej i jej przywódców z okazji XXX rocznicy powstania partii. W uchwale czytamy m. in.: "Pod jej ideowym i politycznym przewodnictwem, klasa robotnicza i masy pracujące dokonały historycznego dzieła odbudowy Polski i zespolenia jej z socjalizmem,' zabezpieczenia jej teraźniejszości i przyszło
Delegacje zakładów pracy Poznania J powiatu poznańskiego składają Wlence pod pomnikiem ofiar terroru hitlerowskiego w dawnym obozie żabikowskim (13 VIII 1971)ści w internacjonalistycznym sojuszu ze Związkiem Radzieckim i siłami postępu, pokoju i socjalizmu. Wspominamy dziś dokonane z inspiracji i pod przewodnictwem Polskiej Partii Robotniczej historyczne dla utrwalenia władzy ludowej akty: nacjonalizację przemysłu, reformę rolną i zagospodarowanie ziem zachodnich, odbudowę kraju ze zniszczeń wojennych. Polska zmieniła swoje oblicze, przekształciła się w kraj o przodującym ustroju społeczno-gospodarczym, o ugruntowanej pozycji międzynarodowej. Historyczną zasługą Polskiej Partii Robotniczej jest doprowadzenie do końca dzieła zjednoczenia polskiego ruchu robotniczego i zespolenia go z leninizmem". W stolicy Wielkopolski uroczystości rocznicowe rozpoczęły się znacznie wcześniej.
W celu należytego przygotowania oraz przebiegu obchodów trzydziestolecia powstania Polskiej Partii Robotniczej, sekretariat Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej już w lipcu 1971 r. zatwierdził "Program obchodów w województwie poznańskim", w którym ustalono, iż "praca propagandowo-polityczna związana z przypadającą w styczniu 1972 r. XXX rocznicą powstania Polskiej Partii Robotniczej winna przyczynić się do: ukazania' kierowniczej roli Polskiej Partii Robotniczej i klasy robotniczej w walce o wyzwolenie narodowe i społeczne, organizację władzy ludowej oraz rozbudowę kraju i Wielkopolski; spopularyzowania w społeczeństwie słusznej polityki Polskiej Partii Robotniczej dotyczącej oparcia losów Polski o przyjaźń ze Związkiem Radzieckim i potęgę obozu socjalistycznego; upowszechnienia oraz pogłębienia zrozumienia w społeczeństwie tej 
Tadeusz Bartkowiak,
Marian Jakubowicz
Wystawę pt. "Polska Partia Robotnicza w Wielkopolsce" w Muzeum Historii Ruchu Robotniczego im. Marcina Kasprzaka zwiedzają m. in. I sekretarz Jerzy Zasada i sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Polskiej zjednoczonej Partii Robotniczej Jan Pawlak (na planie) Towarzyszy im dyrektor Muzeum - Zygmunt Paterezyk (2 XII 1911)prawdy, że losy Polski są nierozłącznie związane z socjalizmem, który wyprowadził nasz kraj z zacofania i zastoju gospodarczego oraz stwarza rozległe możliwości jego rozwoju i rozkwitu; umocnienia przekonania, iż kontynuacją idei Polskiej Partii Robotniczej może być jedynie wytrwała i wydajna praca nad pomnażaniem dorobku gospodarczego, kulturalnego i społecznego kraju; pogłębiania wśród młodzieży wiedzy o rewolucyjnych tradycjach, o walce zbrojnej przeciwko okupan - towi hitlerowskiemu i rodzimej reakcji, o ludziach Polskiej Partii Robotniczej, Armii i Gwardii Ludowej, żołnierzach Ludowego Wojska Polskiego, funkcjonariuszach Milicji Obywatelskiej i służby bezpieczeństwa, a także o idei socjalizmu, która przewodziła im na drodze do uzyskania niepodległości i umocnienia władzy ludowej w Polsce". Dla realizacji tych założeń (głównie w miesiącach od sierpnia 1971 do lutego 1972 r.) sprecyzowane zostały także zadania szczegółowe w dziedzinie propagandy masowej. W dniu 13 sierpnia 1971 r., w dwudziestą siódmą rocznicę śmierci działaczy 
podziemnej Polskiej Partii Robotniczej, zamordowanych w obozie zagłady w Żabikowie, społeczeństwo Poznania, Lubonia i powiatu poznańskiego uczciło ich pamięć uroczystością zorganizowaną na terenie dawnego obozu. Wzięli w niej udział m. in. członek Egzekutywy Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, przewodniczący Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej, były więzień Żabikowa - Franciszek N owak, przedstawiciele kierownictwa Komitetu Powiatowego i Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, miejskiej i terenowej organizacji partyjnej z Lubonia, Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, zakładów pracy i organizacji młodzieżowych. Po zagajeniu uroczystości przez sekretarza Komitetu Miejskiego w Luboniu - Edwarda Rutkowskiego, przemówienie wygłosił I sekretarz Komitetu Powiatowego - Mieczysław Długi. Mówiąc o aktach hitlerowskiego terroru wobec ludności polskiej, podkreślił rolę, jaką odegrała w walce z okupantem Polska Partia Robotnicza. N a zakończenie mówca stwierdził: "Ofiara krwi najlepszych synów ziemi poznańskiej nie poszła na marne. Będą dla nas i przyszłych pokoleń przykładem ciągle żywego patriotyzmu i proletariackiej odwagi, ukazywać będą młodzieży rewolucyjne tradycje walki z najeźdźcą hitlerowskim o narodowe i społeczne wyzwolenie kraju". N astępnie pod pomnikiem, kamieniem pamiątkowym i pod ścianą śmierci, przed którymi warty honorowe zaciągnęli żołnierze Wojska Polskiego, członkowie Związku Bojowników o Wolność i Demokrację i harcerze - przedstawiciele organizacji politycznych i społecznych, Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", młodzieży oraz zakładów pracy Lubonia, Stęszewa i Swarzędza złożyli wieńce i wiązanki kwiatów. Podobna uroczystość odbyła się w tym samym dniu. na Cmentarzu Bohaterów na wzgórzach Cytadeli i przed pomnikiem Bojowników Polskiej Partii Robotniczej, gdzie zapłonął znicz, a żołnierze Wojska Polskiego zaciągnęli wartę honorową. Po odegraniu hymnu przez reprezentacyjną orkiestrę Dowództwa Wojsk Lotniczych, nastąpił moment składania wieńców i wiązanek kwiatów. Za delegacją Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej kroczyła grupa działaczy ruchu robotniczego, byłych działaczy Polskiej Partii Robotniczej. Wśród nich: Pelagia Kaczmarek, Andrzej Książkiewicz, Irena Płachtin i Jan Sztukowski. Wieńce złożyli również przedstawiciele Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego, Komitetów Frontu Jedności Narodu, b. żołnierze Powstania Wielkopolskiego 1918/1919, kombatanci II wojny światowej i b. więźniowie hitlerowskich obozów koncentracyjnych oraz liczne delegacje Związku Młodzieży Socjalistycznej. W celu zapewnienia prawidłowego przebiegu uroczystości rocznicowych, odbyły się we wrześniu 1971 r. narady sekretarzy propagandy komitetów powiatowych, miejskich i dzielnicowych Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, kierowników powiatowych ośrodków propagandy partyjnej, przedstawicieli organizacji społeczno-politycznych i kulturalno-oświatowych; na naradach omówiono wytyczne Sekretariatu Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w sprawie obchodów XXX-lecia Polskiej Partii Robotniczej oraz przedyskutowano zamierzenia planowane przez Komitet Wojewódzki i organizacje masowe. Terenowe instancje partyjne opracowały własne plany obchodów. Każda organizacja społeczna i młodzieżowa przygotowała również plan działalności. Społeczeństwo stolicy Wielkopolski miało okazję zapoznania się z pełniejszym obrazem dziejów Polskiej Partii Robotniczej. Muzeum Historii Ruchu Robotniczego im. Marcina Kasprzaka zorganizowało wystawę pn.: "Polska Partia Robotnicza 
Tadeusz Bartkowiak,
Marian Jakubowicz
(1942 -1948)", której otwarcie nastąpiło tuż przed rozpoczęciem obrad VI Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (2 XII 1971); tym samym podkreślano ciągłość rewolucyjnych tradycji i kontynuacji dzieła rozpoczętego przez jej wielką poprzedniczkę. Wystawa obejmowała dzieje Polskiej Partii Robotniczej w Wielkopolsce. Dla lepszej komunikatywności materiał ekspozycyjny podzielono na siedem grup tematycznych: Polska Partia Robotnicza w latach okupacji oraz jej rola w tworzeniu władzy ludowej. W innych grupach tematycznych uwypuklono rolę Polskiej Partii Robotniczej jako kierowniczej siły w realizacji reform społeczno-gospodarczych i jej walkę o pozyskanie mas pracujących. W jeszcze innych: rozwój i działalność partii, m. in. w walce o jednolity front klasy robotniczej i o zjednoczenie polskiego ruchu robotniczego. Wystawę zamykał rozdział poświęcony Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej - czołowej sile narodu w budowie socjalizmu. Na wystawie zgromadzono 571 pamiątek, z których zdecydowaną większość stanowiły oryginały pochodzące ze zbiorów własnych Muzeum, a częściowo także z archiwum Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
Otwarcie wystawy odbyło się z udziałem I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Jerzego Zasady, sekretarza Komitetu Wojewódzkiego Jana Pawlaka, przewodniczącego Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej Franciszka N owaka oraz licznie zgromadzonych działaczy ruchu robotniczego. Obecny był konsul generalny Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich w Poznaniu Nikołaj Tałyzin. Po powitaniu zebranych przez dyrektora Muzeum Zygmunta Paterczyka, goście zwiedzili ekspozycje. Wystawa czynna była do dnia 15 kwietnia 1972 r. Interesująca wystawa plakatu politycznego i rzeźb, związanych z XXX rocznicą powstania Polskiej Partii Robotniczej, otwarta została w dniu 3 grudnia 1971 r. w Pałacu Kultury. Z inicjatywy tej placówki oraz Muzeum Plakatu w Wilanowie, społeczeństwo Poznania w dniach do 15 grudnia 1971 r. miało okazję obejrzenia dzieł sztuki ukazujących historię i działalność Polskiej Partii Robotniczej. Walory artystyczne oraz wymowa eksponatów łączących się m. in. z Referendum Lipcowym, Świętem 22 Lipca i l Maja oraz z VI Zjazdem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, stworzyły syntetyczny obraz osiągnięć partii, która w ogniu walki i za drutami obozów koncentracyjnych potrafiła poderwać naród polski przeciwko okupantowi hitlerowskiemu. Ekspozycję uzupełniły najlepsze plakaty historyczne oraz rzeźby poznańskich artystów-plastyków. Zarząd Okręgu Związku Bojowników o Wolność i Demokrację zorganizował w dniu 10 grudnia 1971 r. w sali Izby Rzemieślniczej seminarium dla aktywu. Przed seminarium uczestnikom wręczono referat prof. dra Stanisława Kubiaka pt. PPR - partią walki i czynu, który stanowił podstawę do ożywionej dyskusji i wymiany poglądów na temat kształtowania się partii na terenie m. Poznania i województwa oraz programu realizowanego przez jej członków - głównie w latach okupacji hitlerowskiej. Pałac Kultury zorganizował w dniu 15 grudnia 1971 r. uroczysty koncert z okazji rocznicy powstania Polskiej Partii Robotniczej pn. "A kolor jego jest czerwony", dedykowany zasłużonym działaczom ruchu robotniczego. W programie (według scenariusza i w reżyserii Anny Durczewskiej) wystąpili recytatorzy: Waldemar Leisner, Adam Lewandowski, Stanisław Masadyński, Jacek Pater, Grzegorz Wons oraz zespoły: Chóry Dziewczęcy "Skowronki" i męski . ,Arion", Zespół Pieśni i Tańca "Wielkopolska", kapela dudziarzy, soliści zespołu estradowego, młodzieżowa grupa instrumentalno-wokalna "Kwant" i orkiestra rozrywkowa.  katu politycznego l rzeźb, otwarte] w Pałacu Kultury w dinlu 3 grudnia 1971 Sf.
Fotokopia okładki okolicznościowego wydawnictwa Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (projekt Zbigniewa Kaji) 
Tadeusz Bartkowiak,
Marian Jakubowicz
Do uroczystych obchodów rocznicy włączył się aktywnie Związek Młodzieży Socjalistycznej. Poza licznymi imprezami przygotowanymi przez koła i zarządy dzielnicowe, Zarząd Wojewódzki zorganizował w dniach 15 i 16 grudnia 1971 r. ogólnopolską sesję naukową dla członków centralnego zespołu lektorskiego i lektorów zarządów wojewódzkich. W sesji wziął udział m. in. sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Jan Pawlak. Referat wstępny pt. Polska Partia Robotnicza w walce o narodowe wyzwolenie wygłosił dr Władysław Waźniewski. Pozostałe referaty obejmowały działalność Związku Walki Młodych na rzecz zjednoczenia ruchu młodzieżowego i działalność Związku Młodzieży Wiejskiej w Wielkopolsce. Referaty stały się podstawą do ożywionej dyskusji, która wzbogaciła wiedzę z dziedziny historii wielkopolskiego ruchu młodzieżowego. Dwudniowa dyskusja, tocząca się podczas sesji w Pałacu Kultury, potwierdziła konieczność kontynuowania prac badawczych i popularnonaukowych nad zagadnieniami stanowiącymi punkt zainteresowań młodzieży - członków Związku Młodzieży Socjalistycznej. Biorąc pod uwagę zapotrzebowanie społeczne oraz zainteresowanie społeczeństwa poznańskiego historią Polskiej Partii Robotniczej, Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wydał na początku stycznia 1972 r. bogato ilustrowaną zdjęciami archiwalnymi "jednodniówkę". W dziewięciu artykułach autorzy zawarli całokształt informacji o życiu i walce najlepszych synów ludu poznańskiego, czołowych działaczy Polskiej Partii Robotniczej. W artykule wstępnym zatytułowanym W XXX rocznicę Polskiej Partii Robotniczej, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Jerzy Zasada napisał: "Mija trzydzieści lat od daty powstania Polskiej Partii Robotniczej, partii, która zapisała się w dziejach naszego narodu wielkimi zgłoskami wiekopomnych idei, która położyła fundamenty ustrojowe i polityczne pod współczesne państwo polskie [...] Słuszną okazała się jej nieustępliwa walka o nowe granice zachodnie Polski, o wyzwolenie narodowe i społeczne, o odrodzenie Polski na nowych demokratycznych zasadach, w oparciu o sojusz i pomoc Związku Radzieckiego [...] Dzisiaj, z perspektywy trzydziestu lat, mówimy o tych sprawach spokojnie, prawie bez emocji, a przecież zarówno wspomnienia żyjących działaczy Polskiej Partii Robotniczej, jak i zachowane dokumenty dowodzą, że tworzeniu samej partii, a później obejmowaniu przez nią władzy towarzyszyły chwile trudne, okoliczności dramatyczne, pełne napięcia i zmagań z licznymi przeciwnościami [...] Pamiętając o tym sięgajmy po dobre tradycje pracy i działania przodujących peperowców, którzy nie szczędzili trudu i ofiar dla zbudowania Polski Ludowej. "Takich wzorów nam trzeba, bowiem VI Zjazd Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej tylko wytyczył kierunki i cele, pozostawiając nam, Polakom, ich osiągnięcia i urzeczywistnienie. Nikt nam tych celów nie przybliży, nikt nas w tym nie wyręczy. Musimy to zrobić sami, tak jak tego uczy przykład konsekwentnego działania Polskiej Partii Robotniczej". W dniu 3 stycznia 1972 r. w Klubie Międzynarodowej Prasy i Książki otwarta została wystawa obrazująca dorobek V Konkursu im. Jana Wronieckiego na grafikę i rysunek, który poszerzony został przez organizatorów: Zarząd Oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków, Wydział Kultury Prezydium Rady Narodowej m. Poznania oraz redakcję "Gazety Poznańskiej" o tematykę trzydziestolecia Polskiej Partii Robotniczej. W otwarciu ekspozycji wzięli udział m. in. przedstawiciele Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i Prezydium Rady Narodowej m. Poznania. Otwarcia wystawy dokonał kierownik Wydziału Kultury Janusz Dembski. Nagrodzone zostały rysunki Zbigniewa W. Nawrockiego Praca oraz Meldunek i Grzegorza Marszałka Dzień, w którym aresztowano M. Nowotkę oraz 
Składanie wieńców przed pomnikiem Polskiej P aro Robotniczej na wzgórzu dawnej Cytadeli (4 I 1912)
43- aresztowanie P. Findera. W dziale grafiki: Grzegorza Rybarczyka Praca i walka (również medal w dziale grafiki], Leszka Kosteckiego Zabikowo i Alojzego Piątkowskiego Ekran. Po zamknięciu wystawy, w dniu 19 stycznia 1972 r., została ona skierowana do Gniezna, Kalisza i Piły. Trzydziestą rocznicą powstania Polskiej Partii Robotniczej i pamięć jej bojowników uczczono w dniu 4 stycznia 1972 r. złożeniem wieńców u stóp pjmnika Bojowników Polskiej Partii Robotniczej na wzgórzacn dawnej Cytadeli, przed obeliskiem przy Zakładach Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", na -ere.iie dawnego obozu, zagłady w Żabikowie, przed tablicami pamiątkowymi: przy ul. Głogowskiej 185 i przy gmachu Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej Grunwald przy ul. Matejki (dawna siedziba Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Partii Robotniczej), przed obeliskiem pamiątkowym Milicji Obywatelskiej przy ul Grunwaldzkiej, przed pomnikiem Marcina Kasprzaka oraz w Szkole Podstawowej Nr 22 im. Marcelego Nowotki. Wieńce i wiązanki kwiatów złożono także we vszystkich innych szkołach, których patronami są działacze Polskiej Partii Robotnicej i ruchu robotniczego. Pod pomnikiem na Cytadeli wieńce złożyły delegacje KOtitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Komitetu Dzieln-'owego Stare Miasto, Wojewódzkiego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego, Wojewódzkiego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, Wojewódzkie? Komitetu Frontu Jedności Narodu, Prezydiów Wojewódzkiej i Powiatowej Rdy Narodowej oraz Zarządu Wojewódzkiego Związku Młodzieży Socjalistycznej.
Kulminacyjnym punktem poznańskich uroczystości był dzAń 6 stycznia 1972 r.

Tadeusz Bartkowiak,
Marian Jakubowicz
W godzinac» przedpołudniowych w siedzibie Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej odbyło się spotkanie grupy zasłużonych działaczy Polskiej Partii Robotniczej, na które przybył członek Biura Politycznego, sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Edward Babiuch oraz członkowie Egzekutywy Komitetu Wojewódzkiego z I sekretarzem Jerzym Zasadą.
Podczas spotkanib odbyła się uroczysta dekoracja wysokimi odznaczeniami państwowymi ponad stu działaczy Polskiej Partii Robotniczej. Do odznaczonych w serdecznych słowach zwiódł się Edward Babiuch. "Trzydzieści lat temu - powiedział sekretarz Komitetu Ctntralnego - w najbardziej trudnych, najbardziej tragicznych chwilach naszego narodu, kiedy egzystencja Polaków stała pod znakiem zapytania, narodziła się Polska Partia Robotnicza. Wysuwając hasło walki zbrojnej w swoim programie, myślała nie tylko o tamtych dniach, ale i o tych, które nastąpią po odzyskaniu upragnionej niepodległości. Historia potwierdziła słuszność jej programu. Programu opartego na realizmie politycznym, na ścisłym sojuszu ze Związkiem Radzieckim". Na zakończenie w imieniu odznaczonych zabrał głos przewodniczący Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej Franciszek N owak. Wyraził on satysfakcję z tak wysokiej oceny trudu i walki poznańskich peperowców. "Chciałem zapewnić podkreślił Franciszek N owak - że tak jak wtedy każdy z nas działał na swoim odcinku - z myślą o programie Partii - tak będzie czynił nadal. I wówczas, i teraz - cel jest dla nas prosty i zrozumiały". W godzinach przedpołudniowych Edward Babiuch wraz z kierownictwem wojewódzkiej organizacji partyjnej złożył wieniec pod pomnikiem Bojowników Polskiej Partii Robotniczej. Tego samego dnia, w hali nr 20 Międzynarodowych Targów Poznańskich odbył się uroczysty koncert, zorganizowany przez Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W wypełnionej po brzegi hali, po wkroczeniu na podium sztandarów partyjnych, I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Jerzy Zasada powitał członka Biura Politycznego, sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Edwarda Babiucha, weteranów i działaczy Polskiej Partii Robotniczej oraz przedstawicieli największych zakładów produkcyjnych.
Omawiając obszernie historię powstania i działalności Polskiej Partii Robotniczej Jerzy Zasada powiedział m. in.: "Gdy przez pryzmat upływu lat spoglądamy dzisiaj na dzieje Polskiej Partii Robotniczej, widzimy, że na dorobek tej partii złożyły się, bohaterski trud, niezłomny wysiłek i bezgraniczne poświęcenie tysięcy jej członków i działaczy. Dumą napawa nas fakt, że wspaniała działalność Polskiej Partii Robotniczej wypełniła również po brzegi karty dziejów Wielkopolski. Któż nie pamięta, jaką poważną rolę w Wielkopolsce, w dniach historycznego przełomu, odegrała Polska Partia Robotnicza. Wzięła ona na siebie inicjatywę kierownictwa całokształtem przedsięwzięć nad budową sprawnego aparatu państwowego, inspirowała utworzenie organów administracji ogólnej i porządku publicznego, przystąpiła poprzez swoich aktywistów do uruchomienia przedsiębiorstw, handlu, komunikacji i zaopatrzenia oraz podjęła się doprowadzenia do świadomości społeczeństwa idei Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego [,..] Zwracamy się do Was, peperowcy, o kontynuację rozpoczętego dzieła! Dla nas, dla dwustutysięcznej rzeszy członków Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Wielkopolsce, Wasza zaangażowana postawa stanowi wzór, natchnienie do urzeczywistnienia doniosłych uchwał VI Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Kształćmy więc - wszyscy członkowie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej 
Członek Biura Politycznego, sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Edward Babiuch składa gratulacje Franciszkowi Nowakowi, udekorowanemu Orderem Sztandaru Pracy I ki. (6 I 1972)
- w sobie hart i samozaparcie w walce i pracy nad wcielaniem w życie linii partii, tak jak to czynili peperowcy". Po przemówieniu Jerzego Zasady nastąpiła bogata część artystyczna, w której wzięły udział chóry poznańskie, orkiestra symfoniczna Filharmonii Poznańskiej i aktorzy Teatru Polskiego. Interesujący montaż słowno-muzyczny Alojzego Łuczaka w reżyserii Piotra Sowińskiego, scenografii Jana Berdyszaka i Zbigniewa Kaji, operował wieloma środkami wyrazu: słowem, muzyką, śpiewem, kamerą filmową i dokumentalnymi zapisami dźwiękowymi. Pozwoliły one w sposób bardzo sugestywny odświeżyć w pamięci przełomowe etapy w dziejach narodu. W miesiącach styczniu, lutym i marcu 1972 r. z inicjatywy Komisji Historycznej Wojewódzkiego Komitetu Współpracy Organizacji Młodzieżowych, w sali Tradycji Ruchu Młodzieżowego Pałacu Kultury, eksponowana była wystawa pn. ,,30 lat PPR - młodzież zawsze z partią" . Na czterdziestu dwóch planszach przedstawiono działalność Polskiej Partii Robotniczej od chwili jej powstania aż do momentu zjednoczenia polskiego ruchu robotniczego. Wystawę zwiedziło 14 935 osób, przeprowadzono siedemdziesiąt pięć lekcji wychowania obywatelskiego na tematy związane z działalnością Polskiej Partii Robotniczej oraz zorganizowano osiemdziesiąt siedem spotkań z byłymi działaczami Związku Walki Młodych, Polskiej Partii Robotniczej i Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej oraz wyświetlono pięćdziesiąt dziewięć filmów krótkometrażowych, związanych z tematyką wystawy. W tym samym okresie, w dniu 8 stycznia 1972 r., delegacje Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej złożyły wieńce i wiązanki kwiatów na terenie obozu w Żabikowie, pod pomnikiem Bojowników Polskiej Partii Robot Bobotmczej Edward Babiuch dekoruje zasłużonych działaczy partyjnych. Od lewej stojąJozef Andrzejewski i Stanisław Zapeński (6 I 1972)
Gratulacje odznaczonym składa członek Biura Politycznego, sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Edward Babiuch. Po prawej na .planiesekretarze Komitetu Wojewódzkiego: Jerzy Zasada, Władysław Slebo-da i Jan Pawlak (B I 1972)  dzynarodowych Targów Poznańskich. Uroczysty koncert z okazji XXX-Iecla Polskiej Partii Robotniczej. Przemawia I sekretarz Komitetu W ojewódzkiego Polskiej Zjednoczone] Partii Robotniczej Jerzy zasada (6 I 1972)
3 * H - l H )J, - - H!!!!!!!!!!!»!!! I
W uroczystym koncercie z okazji XXX-iecia Polskiej Partu Robotniczej wzięli udział przedstawiciele najwyższych władz partyjnych. N a zdjęciu od prawej: i sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Jerzy Zasada, członek Biura Politycznego, sekretarz Komitetu Centralnego Edward Babiuch, przewodniczący Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej Franciszek N owak i sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Jan Pawlak (6 I 1972)
.pTf
-ł1 i1f. 
Tadeusz Bartkowiak,
Marian Jakubowiczniczej i Pomnikiem Bohaterów na wzgórzach Cytadeli, realizując tym samym apel VI Zjazdu Partii o oddanie hołdu pomordowanym przez okupanta hitlerowskiego działaczom Polskiej Partii Robotniczej. Ważnym wydarzeniem, kończącym w zasadzie centralne, poznańskie uroczystości XXX-lecia Polskiej Partii Robotniczej - była sesja naukowa, zorganizowana w dniu 27 stycznia 1972 r. z inicjatywy Wojewódzkiego Ośrodka Propagandy Partyjnej. Sesji przewodniczył sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Jan Pawlak, jej obrady zagaił I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Jerzy Zasada. W obradach uczestniczyli zasłużeni działacze ruchu robotniczego z Poznania i Wielkopolski, naukowcy i aktyw partyjny wyższych uczelni, sekretarze i aktyw propagandowy komitetów powiatowych, a także przedstawiciele instytutów naukowych, Muzeum Historii Ruchu Robotniczego, Biblioteki Wojewódzkiej oraz organizacji młodzieżowych i społecznych. Pierwszy referat wygłosił prof. dr Stanisław Kubiak, dyrektor Biblioteki Głównej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, który omówił temat: Powstanie i działalność PPR w Wielkopolsce w latach 1942 - 1946. Z kolei prof. dr Jerzy Ochmański z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza przedstawił referat pt. Rozwój koncepcji politycznych PPR w latach 1942 - 1948. Zebrani otrzymali również tekst referatu przygotowanego na sesje: przez prorektora Wyższej Szkoły N a uk Społecznych przy Komitecie Centralnym, prof. dra Antoniego Czubińskiego pt. Walka PPR o wyzwolenie społeczne i narodowe. Po ożywionej dyskusji, w której wzięli udział m. in.- Tadeusz Becela, Wiktoria Hetmańska, Jan Brygier, Franciszek Lozowski, Zygmunt Ruhenke i Konstanty Murawski, zabrał głos sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Jan Pawlak, który zachęcił zarówno świadków wydarzeń, jak i historyków do kontynuowania badań i do gromadzenia materiałów, mogących stano - ić punkt wyjścia do opracowania historii partii od momentu jej powstania aż do czasów dzisiejszych. Publikacja zawierająca' materiały z sesji ukazała się nakładem poznańskiego oddziału Państwowego Wydawnictwa Naukowego.
Poza tym wydania ciekawszych pozycji podjęło się Wydawnictwo Poznańskie.
N akładem tej oficyny ukazały się książki: Wielkopolanie o roku 1945 (wspomnienia pod redakcją Mieczysława Skąpskiego ) oraz Związek Walki Młodych w Wielkopolsce (wspomnienia pod redakcją Józefa Krzywani i Stanisława Sierpowskiego), ostatnio ukazał się wybór wspomnień działaczy robotniczych Wielkopolski z lat 1914 - 1945 pt. Kartki robotniczYch wspomnień (pod redakcją Antoniego Czubińskiego i Mariana Olszewskiego). W okresie obchodów rocznicy zostały wybite dwa medale pamiątkowe według projektów Ryszarda Skupina i Józefa Stasińskiego, które w sposób sugestywny przedstawiają historyczne znaczenie powstania Polskiej Partii Robotniczej. N a uwagę zasługuje trzyczęściowy poradnik repertuarowo- metodyczny, wydany w styczniu 1972 r. przez Ośrodek Metodyczny poznańskiego Pałacu Kultury. Bogaty wybór materiałów literackich o tematyce politycznej, dokonany pod kątem obchodów trzydziestolecia powstania Polskiej Partii Robotniczej, usystematyzowany został przez autorów według logicznego ciągu zagadnień. Scenariusze wieczoru klubowego pt. Rozprawa przY drzwiach zamkniętych i imprezy klubowej pt. Takie były początki oraz estrady literackiej pt. Dzień stworzenia pozwalają ponadto na szeroką popularyzację tematyki w środowisku wiejskich i małomiasteczkowych domów kultury, jak również wśród amatorskich zespołów artystycznych. W ramach obchodów szereg imprez zorganizowały komitety dzielnicowe, powiatowe i zakładowe Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. M. in. odbyły się spotkania egzekutyw z działaczami ruchu robotniczego, zebrania plenarne, kon
Plakat wystawy w Siali Tradycji Ruchu Młodzieżowego w Pałacu Kulturycerty itp. Uroczysta wieczornica odbyła się np. w Zakładach Przemysłu Metalowego "H. Cegielski". N a spotkaniach wręczono zasłużonym działaczom pamiątkowe dyplomy i plakietki oraz odznaki (np. Komitetu Dzielnicowego Grunwald i Komitetu Zakładowego przy Poznańskiej Fabryce Maszyn Żniwnych). W miejscach upamiętnionych walką i działalnością Polskiej Partii Robotniczej, Związku Walki Młodych i Gwardii Ludowej odsłonięte zostały tablice lub kamienie pamiątkowe. Szereg szkół, drużyn harcerskich oraz ulic i placów w województwie otrzymało imiona bojowników Polskiej Partii Robotniczej, Związku Walki Młodych, Gwardii Ludowej lub funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej.
Wiele uwagi poświęcono przygotowaniu akcji odczytów lektorskich, które wygłaszali lektorzy Komitetu Wojewódzkiego i Komitetów Powiatowych. Dla ludności wsi, osiedli i wybranych środowisk w miastach odczyty wygłaszali lektorzy Frontu Jedności Narodu, Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej i Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Ośrodki Propagandy Partyjnej i Komitety Frontu Jedności Narodu wykazały wiele twórczej inicjatywy w propagowaniu idei i walki Polskiej Partii Robotniczej.
N aj szerszą formą zapoznawania członków partii z treściami rocznicy były otwarte zebrania partyjne w miesiącach styczniu i lutym 1972 r. oraz spotkania z działaczami ruchu robotniczego; takich spotkań w Poznaniu odbyło się ponad czterysta. Charakteryzowały się one wysoką frekwencją, atmosferą dużego zainteresowania dorobkiem Polskiej P art ii Robotniczej oraz uznania dla peperowców za ich walkę i pracę. W licznych organizacjach partyjnych, szczególnie zakładowych, te zebra
2* 
Tadeusz Bartkowiak,
Marian Jakubowicznia łączono z omowleniem zadań partyjnych, wynikających z uchwał VI Zjazdu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
Poczynania dzielnicowych i powiatowych organizacji młodzieżowych - prowadzone w różnorodnych formach - objęły młodzież wszystkich niemal środowisk i grup społecznych. Aktyw i członkowie organizacji zdobyli szerszą wiedzę o pracy i walce Polskiej Partii Robotniczej; poznali jej tradycje. Była to udana lekcja politycznego wychowania młodego pokolenia. Młodzież harcerska, członkowie Związku Młodzieży Socjalistycznej, Związku t Młodzieży Wiejskiej, Koła Młodzieży Wojskowej spotkali się z b. członkami Polskiej Partii Robotniczej, organizując wieczory wspomnień, ankiety biograficzne, uzupełniając historyczne materiały w izbach pamiątek. Niektóre akademie i wieczornice, szczególnie w powiatach, organizowane były z zastosowaniem nowoczesnych form propagandy, jak np. widowiska typu światło-dźwięk. Spotkania były jednocześnie okazją do podjęcia doraźnej lub stałej pomocy dla działaczy będących w podeszłym wieku. Program obchodów trzydziestolecia powstania Polskiej Partii Robotniczej, przebieg i ciepła atmosfera towarzyszące zebraniom i uroczystościom, liczny i aktywny udział młodzieży w obchodach, przyjęte zostały przez byłych członków Polskiej Partii Robotniczej i społeczeństwo Poznania i Wielkopolski bardzo pozytywnie i serdecznie. Szczególnie pozytywnie podkreślano serdeczny stosunek kierownictwa wojewódzkiej instancji partyjnej do zasług ludzi Polskiej Partii Robotniczej, co znalazło wyraz w licznych listach do instancji partyjnych wszystkich szczebli i w wypowiedziach na łamach prasy.
ANEKS LISTA UDEKOROWANYCH ODZNACZENIAMI PAŃSTWOWYMI Z OKAZJI XXX ROCZNICY POLSKIEJ PARTII ROBOTNICZEJ (6 stycznia 1972 r.)
OBDEREM SZTANDARU PRACY i KLASY: Franciszek Nowak - działacz ruchu robotniczego, przewodniczący Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej, Stanisław Zapeński - działacz ruchu robotniczego, przewodniczący Komisji do spraw Działaczy Ruchu Robotniczego. ORDEREM SZTANDARU PRACY li KLASY: Wacław Weinert - współzałożyciel podziemnej grupy Komunistycznej Partii Polski, były więzień obozu koncentracyjnego w Mauthausen. Po wyzwoleniu działacz partyjny KRZYŻEM KOMANDORSKIM ORDERU ODRODZENIA POLSKI: Wiktoria Hetmańska - działaczka ruchu robotniczego, aktywistka Komitetu Dzielnicowego Grunwald, Wanda Piwowarczyk - była działaczka Polskiej Partii Robotniczej, współredaktor "Głosu Poznania". Lektor języków obcych na Politechnice Poznańskiej.
KRZYŻEM OFICERSKIM ORDERU ODRODZENIA POLSKI: Emanuel Bartnicki - rencista z Leszna, Wacław Bernard - pracownik Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego z Ostrowa Wlkp., Tadeusz Czwojdrak - pracownik naukowy Wyższej Szkoły Rolniczej, Lucjan Dehmel - starszy mistrz w Zakładach Przemysłu Gumowego "Stomil", Ludwik Horała - rencista, Marian Łyszczak - robotnik Gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska" w Opatówku pow. Kalisz, Izydor Pięterek - rencista, Marian Hubert - kierownik produkcji w Hucie Szkła Antoninek, Jan Prędki - pracownik naukowy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Bernard 
Skóra - pracownik Komitetu Powiatowego w Poznaniu, Jan Sztukowski - rencista, aktywny działacz partyjny, Jan Wiechrzyński - rolnik w Umieniu pow. Koło, Stanisław Wilk - rencista, Józef Wronka - rolnik w Biskupicach pow. Ostrzeszów. KRZYŻEM KAWALERSKIM ORDERU ODRODZENIA POLSKI: Józef Andrzejczak - brygadzista Państwowego Gospodarstwa Rolnego Bodzewko pow. Gostyń, Stanisław Bakalarski - instruktor Komitetu Powiatowego w Nowym Tomyślu, Jerzy Bartkowiak - pracownik Komitetu Wojewódzkiego, Jan Bączyk - oborowy Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej Dębieć Nowy pow. Kościan, Stefania Błachowska - rencistka, Mieczysława Cholewczyńska - pracownica Komitetu Wojewódzkiego, Stanisław Dawidziak - ślusarz w Cukrowni Gosławice, Izabella Długa - pracownica Komitetu Dzielnicowego Nowe Miasto, Kazimierz Dubiński - pracownik Komitetu Powiatowego w Środzie, Zygmunt Gieras - rencista, Elżbieta Głowacka - pracownica Komitetu Dzielnicowego Stare Miasto, Stanisław Głów - kierownik Hotelu Miejskiego w Wągrowcu, Stefan Gniła - robotnik Państwowego Gospodarstwa Rolnego Siemionka pow. Kępno, Witold Grajek - pracownik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu, Jadwiga Grewling - przewodnicząca Rady Zakładowej w Poznańskich Zakładach Przemysłu Odzieżowego "Modena", Stanisław Hanc - sekretarz Komitetu Powiatowego Piła- Trzcianka, Jan Hoffmann - sekretarz Komitetu Powiatowego w Wągrowcu, Krystyna Kaczmarek - pracownica Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego "Delta" w Kaliszu, Stanisław Kaczmarek - pracownik Komitetu Powiatowego w Obornikach, Stanisław Kaczmarek - pracownik Komitetu Powiatowego w Gnieźnie, Edward Kantecki - pracownik Komitetu Powiatowego w Wągrowcu, Michał Karbowiak - pracownik Komitetu Powiatowego w Szamotułach, Zenon Karpiński - dziennikarz, pracownik "Gazety Poznańskiej", Ignacy Katerlak - pracownik Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w Poznaniu, Antoni Klorkowski - pracownik Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Pile, Tadeusz Kluga - kierownik Wydziału w Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Słupcy, Franciszek Kotoński - robotnik Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Poznaniu, Tadeusz Kozłowski - sekretarz Komitetu Powiatowego w Śremie, Józef Krasowiak - robotnik Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", Florian Kujawiński - pracownik Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej, Bogumiła Maćkowiak - pracownica Komitetu Wojewódzkiego, Irena Maciejewska - pracownica Zakładów Przemysłu Odzieżowego "Polanex" w Gnieźnie, Teresa Majas - pracownica Komitetu Powiatowego w Lesznie, Edmund Małecki - I sekretarz Komitetu Powiatowego w Krotoszynie, Kazimierz Mańkowski - robotnik Huty Szkła w Ujściu, Edward Mizuro - pracownik Wielkopolsko-L ubuskich Zakładów Przemysłu Cukierniczego "Rywal" w Lesznie, Leon Moder - I sekretarz Komitetu Zakładowego Poznańskich Zakładów Nawozów Fosforowych w Luboniu, Józef Mrówka - kierownik placu budowy w Przedsiębiorstwie Budownictwa Rolniczego Oborniki, Józef Nowicki - pracownik Komitetu Powiatowego w Obornikach, Mieczysław Okuiski - pracownik Komitetu Powiatowego we Wrześni, Stanisław Pasiak - I sekretarz Komitetu Powiatowego w Ostrzeszowie, Tadeusz Perz - konstruktor z Jarocińskiej Fabryki Obrabiarek, Bogumiła Płótniak - pracownica Komitetu Zakładowego Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", Tomasz Podębski - rolnik w Kociołkach pow. Kalisz, Władysław Poprawa - pracownik Komitetu Powiatowego w Krotoszynie, Franciszek Pospieski - murarz Zakładów Mechanicznych "Pomet" , Cecylia Powiecka - pracownica Komitetu Powiatowego w Lesznie, Józef Pukowicz - rencista, Jan Rusinek - chlewmistrz kombinatu spółdzielczego w Błuszewku pow. Szamotuły, Józef Samól - pracownik 
Tadeusz Bartkowiak,
Marian Jakubowicz
Komitetu Powiatowego w Rawiczu, Zygmunt Siurek - pracownik Komitetu Powiatowego w Chodzieży, Jan Skiba - pracownik Komitetu Powiatowego w Krotoszynie, Jadwiga Smektała - pracownica Komitetu Powiatowego w Ostrowie Wlkp., Stanisław Spławski - brygadzista Odlewni Żeliwa w Drawskim Młynie, Zygmunt Sternal - wiceprezes Wojewódzkiego Zakładu Doskonalenia Zawodowego, Janina Stróżyk - pracownica Komitetu Dzielnicowego Stare Miasto, Henryk Sworek - pracownik Komitetu Dzielnicowego Nowe Miasto, Michał Świerczewski - prezes Spółdzielni Pracy Robót Drogowo- Budowlanych w Poznaniu, Stanislaw Wcześniak - magazynier Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego w Ostrowie Wlkp., Józefa Wiater - pracownica Komitetu Powiatowego w Nowym Tomyślu, Zdzisław Wroniak · - pracownik naukowy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
ZŁOTYM KRZYŻEM ZASŁUGI: Helena Bączkowska - kierownik hali maszyn w Fabryce Obrabiarek Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", Franciszek Białkowski · - chlewmistrz Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w Śnieciskach pow. Środa, Józef Dratkowski - ślusarz Fabryki Aparatury Przemysłu Spożywczego w Pleszewie, Aldona Dudziewicz · - pracownica Komitetu Dzielnicowego Wilda, Jadwiga Franciszkowska - pracownica Komitetu Dzielnicowego Jeżyce, Halina Gutt - pracownica Komitetu Wojewódzkiego, Ludmiła Gorzan - pracownica Komitetu Wojewódzkiego, Kazimierz Gorzejewski - ślusarz wagonowni Polskich Kolei Państwowych w Poznaniu, Albin Habowski - I sekretarz Komitetu Miejskiego w Mosinie, Edmund Jakubowski - pracownik Komitetu Powiatowego w Środzie, Jan Jerzyński · - brygadzista Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Kwilczu pow.
Międzychód, Stefan Konopiński .......... dziennikarz, współpracownik "Trybuny Ludu", Czesław Koziorowski - pracownik Komitetu Powiatowego w Wągrowcu, Jan Kozłowski -. robotnik z Fabryki Wagonów Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", Zofia Kukuiska - tkaczka Zakładów Przemysłu Jedwabniczego w Turku, Tadeusz Kukawski - pracownik Komitetu Powiatowego w Poznaniu, Henryk Meller - pracownik Komitetu Powiatowego w Wągrowcu, Helena Nowak - pracownica Komitetu Wojewódzkiego, Adam Pilch-Pilchowicz · - kierownik Wydziału w Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Jarocinie, Janina Piniecka - pracownica Komitetu Wojewódzkiego, Mieczysław Skrzypczak - robotnik Wolsztyńskiego Ośrodka Przemysłu Meblarskiego w Wolsztynie, Henryk Smoczyński - dyrektor Okręgowego Urzędu T elekomunikacji Międzymiastowej, Mieczysław S ternaIski - pracownik Komitetu Wojewódzkiego, Kazimierz Strzelczak - magazynier Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Michorzewie pow. Nowy Tomyśl, Bolesław Wodnik - kowal Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Nosalach pow. Kępno.