ZBIGNIEW POGORZELSKI
PRACA NAKŁADCZA W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM POZNANIA
W CAŁOKSZTAŁCIE produkcji przemysłowej w skali kraju czy też poszczególnych województw, praca nakładcza l ma charakter marginalny, jeżeli chodzi o wartość wytworzonych przez nią wyrobów. Inaczej natomiast przedstawia się sprawa, gdy na problem pracy nakładczej spojrzy się od strony roli i zadań, jakie ma do spełnienia ten rodzaj działalności produkcyjnej2. W aktualnej sytuacji gospodarczej kraju występują niejednokrotnie tendencje do naruszania koniecznej równowagi między dynamiką wzrostu dochodu ludności a dynamiką wzrostu produkcji artykułów rynkowych. Przeciwdziałając temu poprzez zwolnienie tempa wzrostu dochodów w wyniku zaostrzenia dyscypliny zatrudnienia i płac, należy równolegle znaleźć źródła przyspieszające dynamikę wzrostu dostaw towarów na potrzeby rynku. Jednym z takich źródeł jest właśnie produkcja nakładcza, która zapewnia wzrost produkcji rynkowej bez znaczniejszych nakładów inwestycyjnych. O randze problemu świadczy m. in. fakt wysunięcia go na IV Zjeździe i II Plenum Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, na których podkreślano potrzebę wykorzystania rezerw produkcyjnych, tkwiących w nie wykorzystanych prostych maszynach, surowcach lokalnych, wtórnych, odpadowych, w nie wykorzystanych umiejętnościach zawodowych oraz poprzez organizowanie nowych miejsc pracy przy minimalnych nakładach inwestycyjnych. Rozwój pracy nakładczej sprzyja znacznemu rozszerzeniu produkcji wyrobów bardziej pracochłonnych, wymagających w zasadzie pracy ręcznej i nieskomplikowanego oprzyrządowania. Dalej, istnieją duże możliwości przejęcia
1 W myśl postanowień U chwały Nr 191 Bady Ministrów z dnia 20 lipca 1965 r. w sprawie rozwoju w latach 1965 -1970 pracy nakładczej, wykonywanej na zlecenie jednostek gospodarki uspołecznionej; dotychczas stosowane terminy "chałupnictwo" względnie "chałupnik" zastąpione zostały nowymi określeniami "praca nakładcza" i "osoba trudniąca się pracą nakładczą" czyli "nakładca". 2 Zgodnie z Uchwałą Nr 191 Rady Ministrów z dnia 20 lipca 1965 r. w sprawie rozwoju w latach 1965 - 1970 pracy nakładczej, wykonywanej na zlecenie jednostek gospodarki uspołecznionej (Monitor Polski nr 46, poz. 255) przyjmuje się jako obowiązującą następującą definicję pracy nakładczej: Pracą nakładczą jest zarobkowe wykonywanie przez osoby fizyczne na zlecenie j na rachunek jednostki gospodarki uspołecznionej (nakładców) następujących czynności: l. wytwarzanie artykułów, przedmiotów lub ich części z materiałów powierzonych przez nakładcę; 2. wykańczanie, uszlachetnianie, naprawa i konserwacja artykułów, przedmiotów lub ich części oraz świadczenie innych usług". 
Zbigniew Pogorzelski
przez produkcję nakładczą w ramach współpracy kooperacyjnej części produkcji zakładów przemysłowych. Objęta tym może być produkcja elementów i gotowych wyrobów nie wymagających większych pomieszczeń produkcyjnych i kosztownych urządzeń. Praca nakładcza jest aktualnie również poważnym instrumentem regulacji rynku pracy, przy czym oprócz względów ekonomicznych występują przesłanki natury społecznej. Ekonomiczna strona tego zagadnienia polega na tym, że przesunięcie pewnych określonych zadań produkcyjnych ze sfery produkcji zwartej do produkcji nakładczej, zezwala zainteresowanemu przedsiębiorstwu przemysłowemu na bardziej racjonalne i efektywne gospodarowanie własną wykwalifikowaną kadrą pracowniczą. Natomiast społeczny aspekt pracy nakładczej polega na możliwości zatrudnienia znacznej liczby osób, które z wielu względów nie mogą pracować w fabrykach i innych zakładach pracy zwartej. Dotyczy to w pierwszym rzędzie kobiet obarczonych obowiązkami rodzinnymi, osób o niepełnej zdolności do pracy oraz rencistów. Widocznym dowodem wzrastającego znaczenia pracy nakładczej w kraju jest przeszło pięciokrotny (540,3%) wzrost jej wartości produkcji globalnej w latach 1960 -1969 przy analogicznym wzroście całej produkcji globalnej przemysłu uspołecznionego do 210%>. Oznacza to zarazem, że udział wytwórczości nakładczej w przemyśle uspołecznionym wzrósł z 0,4 w 1960 r. do 1,1*j« w 1969 r. Podobnie wysoką dynamikę wzrostu wykazuje w skali krajowej zatrudnienie w pracy nakładczej. W latach 1960 - 1969 wzrosło ono przeszło trzykrotnie (323,8%), podczas gdy zatrudnienie ogółem w przemyśle w tym samym okresie czasu zwiększyło się jedynie do 134,1*/». Wielkości bezwzględne przedstawia tabela 1.
Porównanie odpowiednich wielkości i tempa rozwoju produkcji nakładczej w przemyśle uspołecznionym pięciu wojewódzkich miast wydzielonych pozwoli na pełniejszą ocenę roli pracy nakładczej w gospodarce uspołecznionej Poznania oraz dalszych możliwości rozwojowych.
Rozwój pracy nakładczej w Poznaniu w latach 1960 - 1969 wykazuje największą dynamikę spośród pozostałych wojewódzkich miast wydzielonych (tabela 2).
Jak to wynika z tabeli 2, dynamika produkcji globalnej w Poznaniu, wytworzonej systemem nakładczym, wzrosła w ciągu ośmiu lat (1961 -1969) do 852,4% i jest o ponad połowę wyższą niż średnia krajowego wzrostu, a dwukrotnie większa niż w pozostałych miastach wydzielonych (z wyjątkiem Wrocławia). Podobnie kształtują się wielkości wzrostu zatrudnienia przy pracy nakładczej (tabela 3), które w porównaniu z 1960 r. (100%» zwiększyło się przeszło pięciokrotnie (531,9%). Równocześnie zwiększył się udział produkcji nakładczej w skali kraju z 2,3*]]> w 1960 r. do 3,6% w 1969 r., podczas gdy pozostałe miasta wykazują tendencje zniżkowe. Biorąc jednak pod uwagę procent udziału produkcji nakładczej, względnie zatrudnionych przy pracy nakładczej, w odpowiednich wielkościach "ogółem" całego przemysłu uspołecznionego, zauważyć można słabsze tempo wzrostu systemu nakładczego w ramach przemysłu uspołecznionego. I tak np. udział ten w skali kraju zwiększył się z 0,4% w 1960 r. do 1,1% w 1969 r., a w Po
Tabela 1
PRACA NAKŁADCZA W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM POLSKI W LATACH 1960-1969
Jednost- 1960 1965 1969 VVyszczególrrierrie ka miary /0 % % Produkcja globalna miliony ogółem złotych 484 519,8 100, O 730453,6 100, O 1 017 546,6 100, O w tym: praca nakładcza 2 058,2 0,4 6 025,3 0,8 11 119,6 1,1 Zatrudnienie ogółem* osoby 2 937 537 100, O 3 447 604 100, O 3 976 498 100, O w tym: nakładcy >>> 46 509 1,6 107 068 3,1 150 618 3,8
* Zatrudnienie "ogółem" - łącznie z nakładcami.
Źródło: "Rocznik Statystyczny Przemysłu", 1970 r.

znaniu z 0,4% do 1,7"/0. Odnośne wielkości porównawcze między pięcioma wojewódzkimi miastami wydzielonymi zawierają tabele 4 i 5. Przedstawiona w sposób porównawczy dynamika wzrostu pracy nakładczej w przemyśle uspołecznionym Poznania na tle wielkości krajowych i pozostałych wojewódzkich miast wydzielonych pozwala na stwierdzenie istnienia znacznych możliwości rozwojowych tego systemu produkcyjnego. Dotyczy to zwłaszcza ujawnienia pewnych rezerw siły roboczej, która w odpowiedni sposób zorganizowana może stanowić źródło znacznego potencjału produkcyjnego. Produkcja systemem nakładczym w Poznaniu jest zasadniczo wynikiem działalności drobnej wytwórczości. Organizowaniem pracy nakładczej zaj
Tabela 2
DYNAMIKA I STRUKTURA PRODUKCJI NAKŁADCZEJ W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM W WOJEWÓDZKICH MIASTACH WYDZIELONYCH W LATACH 1960-1969
VVyszczególrrierrie
Produkc a globalna (metoda zakładowa) 1960 1965 1969 1960 = 100 % 1960 - 100 % 1960=100
/0
Polska
100, O
100, O
292,7
100, O 16,4 9,8 8,2 3,4 2,6
540,3
100, O
VVarszawa Kraków Łódź Poznań VVrocław
100, O 100, O 100, O 100, O 100, O
17,8 11,9 9,3 2,3 2,3
269,5 241,7 259,6 418,4 324,8
384,5 343, O 319,8 852,4 555,4
14,1 7,6 5,5 3,6 2,4
Źródło: "Rocznik Statystyczny Przemysłu", 1970 r.

Zbigniew Pogorzelski
Tabela 3
DYNAMIKA I STRUKTURA ZATRUDNIENIA PRZY PRACY NAKŁADCZEJ W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM W WOJEWÓDZKICH MIASTACH WYDZIELONYCH W LATACH 1960-1969
Zatrudnienie (przeciętne w roku) Wyszczególnienie 1960 1965 1969 1960 = 100 % I 1960=100 0/ 1960 = 100 /0 I lU Polska 100, O 100, O 230,2 100, O 323,8 100, O Warszawa 100, O 19,3 165,3 13,9 - 171,8 10,2 Kraków 100, O 10,6 211,9 9,7 235,0 7,7 Łódź 100, O 6,6 293,0 8,5 293,7 6,0 Poznań 100, O 2,4 287,7 3,0 531,9 3,9 Wrocław 100, O 2,7 237,2 2,8 260,7 2,2
Źródło: "Rocznik Statystyczny Przemyślu", 1970 r.
mują się: Poznańskie Zjednoczenie Przedsiębiorstw Państwowego Przemysłu Terenoweg0 3 , Wojewódzki Związek Spółdzielni Pracy, Okręgowy Związek Spółdzielni Inwalidów, spółdzielnie zrzeszone w krajowych związkach branżowych oraz Poznańska Spółdzielnia Spożywców. W 1969 r. produkcja nakładcza (w cenach porównywalnych) zrealizowana została w wysokości 399,8 min zł. W porównaniu z 1965 r. wzrosła ona do 203,9%, a przyjmując za podstawę 1960 r. - osiągnęła dynamikę powyżej 852%. Należy przy tym zaznaczyć, że wartość produkcji wszystkich wymienionych pionów drobnej wytwórczości stanowiła w 1960 r. - 3,9%, w 1965 r. - 10,1% a w 1969 r. - 15%> wartości ich produkcji "ogółem". Wytwórczość nakładcza w latach 1961 - 1969 w Poznaniu wykazuje w pierwszym etapie swojego rozwoju (1961 - 1965) dość znaczną rozpiętość pod względem dynamiki wzrostu w poszczególnych pionach drobnej wytwórczości. Obecny etap liczony od 1966 r. ma już charakter bardziej ustabilizowany. Strukturę produkcji globalnej w zakładach zwartych i w pracy nakładczej wymienionych pionów pokazuje tabela 6. Ponad połowa wartości produkcji nakładczej wytworzona została w 1969 r. przez spółdzielczość pracy. Na drugim miejscu znajduje się spółdzielczość inwalidzka (17,8%), a na trzecim - państwowy przemysł terenowy (15,r/o). Natomiast spółdzielnie zrzeszone w krajowych związkach branżowych zwiększyły już w okresie czterech lat 1966 - 1969 swoją produkcję nakładczą przeszło trzykrotnie. Wyjątkiem pod tym względem okazała się Poznańska Spółdzielnia Spożywców, która zmniejszyła w 1969 r. swoją i tak niewysoką produkcję nakładczą. Struktura gałęziowa wytwórczości nakładczej przedstawiona została w tabeli 7s Poznańskie Zjednoczenie Przedsiębiorstw Państwowego Przemysłu Terenowego uchwałą Prezydium Rady Narodowej m. Poznania znajduje się z dniem 1 lipca 1970 r. w likwidacji, a podległe mu przedsiębiorstwa zostały przekazane do innych jednostek gospodarczych. 
Tabela 4
UDZIAŁ PRODUKCJI NAKŁADCZEJ W PRODUKCJI GLOBALNEJ PRZEMYSŁU USPOŁECZNIONEGO WOJEWÓDZKICH MIAST WYDZIELONYCH
Wyszczególnienie a) w milionach zło- Produkcja nakładcza (metoda zakładowa) tych b) procent produkcji globalnej prze- 1960 1965 1969 mysłu uspołecznIonego a I b a I b a b Polska 2 058,2 0,4 6 025,3 0,8 11 119,6 1,1 Warszawa 365,6 1,4 985,4 2,1 1 405,6 2,1 Kraków 244,8 1,3 591,7 2,0 839,7 2,2 Łódź 191,0 0,6 495,7 1,3 610,9 1,3 Poznań 46,9 0,4 196,1 1,2 399,8 1,7 Wrocław 48,1 0,4 156,3 0,8 267,2 1,0
Źródło: "Rocznik Statystyczny Przemysłu", 1970 r.

Bardzo poważnie wzrosła rola przemysłu elektromaszynowego, drzewno-papierniczego i grupy pozostałych gałęzi przemysłu. Daje się równocześnie zauważyć znaczny i systematyczny spadek udziału przemysłu lekkiego w pracy nakładczej. Dotyczy to zwłaszcza przemysłu włókienniczego i odzieżowego Analizując z kolei wielkość zatrudnionych przy pracy nakładczej w przemyśle uspołecznionym, stwierdzić należy również znaczny przyrost liczby nakładców, sięgający w latach 1961 - 1969 wysokości 532%. w statystycznym uję
Tabela 5
UDZIAŁ ZATRUDNIONYCH PRZY PRACY NAKŁADCZEJ W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM WOJEWÓDZKICH MIAST WYDZIELONYCH
Wyszczególnienie a) osoby Zatrudnienie (przeciętne) b) procent zatrudnienia (bez ucz- 1960 1965 1969 niów) w przemyśle uspołecznionym . a b a b a b Polska 46 509 1,6 107 068 3,1 150 618 3,8 Warszawa 8 977 5,4 14 838 7,2 15 425 6,5 Kraków 4922 5,9 10 429 10,8 11 567 10,2 Łódź 3 091 1,6 9 057 4,4 9 079 4,1 Poznań 1 110 1,5 3 193 3,8 5 904 6,0 Wrocław 1273 1,9 3020 3,8 3 318 3,2
Źródło: "Rocznik Statystyczny Przemyślu", 1970 r.

PRODUKCJA GLOBALNA I PRODUKCJA NAKŁADCZA W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM POZNANIA W LATACH 1960 - 1969 (W MILIONACH ZŁOTYCH)
Produkcja globalna w cenach porównywalnych (metoda zakładowa) Dynamika wzrostu w % Lp. Wyszczególnienie 1965 1969 1960 0/ 1965 % 1969 /0 i960 /0 1965 1 I 2 3 4 5 , 6 7 8 9 10 Produkcja globalna ogółem 11550,5 100,0 16 717,6 100,0 23 347,7 100,0 144,7 139,7 w tym: l przemysł państwowy planowany centralnie 9 468,9 82,0 14 370,0 86,0 20 094,2 86,1 151,8 139,8 2 przemysł państwowy planowany terenowo 570,5 4,9 848,6 5,0 868,8 3,7 148,7 152,3 3 przemysł spółdzielczy planowany centralnie 975,4 8,4 446,7 2,7 701,3 3,0 45,8 157,0 4 przemysł spółdzielczy planowany terenowo 535,7 4,7 1 052,3 6,3 1 683,4 7,2 196,4 160, O w tym: 5 produkcja nakładcza 46,9 100,0 196,1 100,0 399,8 100,0 418,1 203,9 w tym: 6 PoznańskieZjednoczone Przedsiębiorstwo Przemysłu Teren. 2,0 4,2 27,2 13,9 60,2 15,1 1 360,0 221,3 7 Wojewódzki Związek Spółdzielni Pracy 30,5 65,1 115,3 58,8 218,9 54,7 378,0 1S9,9 8 Okręgowy Związek Spółdzielni Inwalidów 10,1 21,5 32,2 16,4 71,0 17,8 318,9 220,5 9 Poznańska Spółdzielnia Spożywców 4,9 2,5 3,7 0,9 75,5 10 Krajowe Związki Branżowe 4,3 9,2 16,5 8,4 46,0 11,5 383,8 278,8
Źródła: J. Chojnacki; Stan i kierunki pracy nakładczej w mieście Poznaniu; "Rocznik Statystyczny Przemysłu", 1970 r.; "Rocznik Statystyczny m. Poznania" 1970 r.; Materiały informacyjne Wydziału Przemysłu Rady Narodowej m. Poznania.

Tabela 7
STRUKTURA GAŁĘZIOWA PRODUKCJI NAKŁADCZEJ W LATACH 1960-1969
Procent dynamiki 1960 1965 1969 wzrostu Lp. Grupa gałęzi przemysłu 1965 1969 w odsetkach i960 1965 1 Przemysł nakładczy ogółem 100,0 100,0 , 100,0 480,8 216,2 w tym: 2 elektromaszynowy 4,9 9,2 13,1 826,3 335,0 3 chemiczny 17,6 19,3 17,2 548,5 184,7 4 mineralny 0,3 0,8 - 1600,0 - 5 drzewno - pa pierniczy 3,9 7,6 7,6 973,3 207,5 6 1 e kki 69,9 52,7 42,2 377,0 166,5 7 pozostałe gałęzie 3,4 10,4 19,9 1554,0 396,1 przemysłu
Źródło: J. Chojnacki: Stan i kierunki rozwoju pracy nakładczej w mieście Poznaniu; Materiały informacyjne Wydziału Przemysłu Prezydium Rady Narodowej m. Poznania.
ciu kształtowanie się zatrudnienia przy pracy nakładczej przedstawione zostało w tabeli 8. Wynika z niej, że w 1960 r. liczba zatrudnionych przy pracy nakładczej stanowiła ok. 1,1"/0 liczby zatrudnionych "ogółem" w wymienionym przemyśle uspołecznionym, a w 1969 r. wynosiła już prawie 6,6% zatrudnienia "ogółem". Następnie stwierdzić można o wiele wyższą dynamikę wzrostu zatrudnienia przy pracy nakładczej aniżeli w zatrudnieniu "ogółem". W pięciolatce 1966 - 1970 najbardziej dynamicznie rozwijało się zatrudnienie przy pracy nakładczej w spółdzielniach zgrupowanych w Wojewódzkim Związku Spółdzielni Pracy natomiast w pięciolatce 1961 - 1965 pierwsze miejsce pod tym względem przypadło państwowemu przemysłowi terenowemu. Jednak najwięcej zatrudnionych w nakładztwie znajdowało się w spółdzielczości pracy - 47,3% i w spółdzielniach inwalidzkich - 17,6% wszystkich zatrudnionych przy pracy nakładczej. Według informacji zebranych przez Wydział Przemysłu Prezydium Rady Narodowej m. Poznania 4, wydajność pracy w nakładztwie, mierzona wartością pracy nakładczej na jednego zatrudnionego przy tej pracy, wynosiła w drobnej wytwórczości "ogółem" w 1969 r. - 79 200 zł i w porównaniu z 1966 r. wzrosła o 5900 zł. Równocześnie fundusz płac pracowników zatrudnionych bezpośrednio w nakładztwie w drobnej wytwórczości Poznania wyniósł w 1969 r. - 77 036 000 zł i w stosunku do 1966 r. zwiększył się o 38 558 000 zł, czyli o 200%. Mimo tak wysoko kształtującego się wzrostu funduszu płac, nie można mówić o zbyt wysokim wzroście średnich płac rocz
4 Wydział Przemysłu Prezydium Bady Narodowej m. Poznania: Analiza pracy nakładczej drobnej wytwórczości m. Poznania za lata 1966 - 1969.  ZATRUDNIENIE OGóŁEM I ZATRUDNIENIE PRZY PRACY NAKŁADCZEJ W PRZEMYŚLE USPOŁECZNIONYM POZNANIA W LATACH 1960-1969
Zatrudnienie (przeciętne roczne) Procentowa dynamika wzrostu * Wyszczególnienie 1960 1965 1969 1965 1969 osoby 0/ osoby % osoby /0 i960 1965 n l 2 /3 4 5 6 7 8 9 Zatrudnienie ogółem 1 71971 100,0 83 267 100,0 89 462 100,0 115,7 107,4 w tym: przemysł państwowy planowany centralnie 58 017 80,6 67 445 81,0 73 538 82,2 116,3 109,0 przemysł państwowy planowany terenowo 4 581 "6 4 5 587 6,7 4 579 5,1 122,0 82,0 , przemysł spółdzielczy planowany centralnie 2 269 3,2. 3 036 3,6 2 537 2,8 133,8 83,6 przemysł spółdzielczy planowany terenowo 7 104 9,8 7 199 8,7 8 808 9,9 101,3 122,3 w tym: produkcja nakładcza l 110 100,0 3 193 100,0 5 904 100,0 287,7 184,9 Pozn. Zjedn. Przed. Przem. Teren. 15 1,4 933 29,9 l 576 26,7 6 220,0 168,9 Wojewódzki Związek Spółdzielni Pracy 571 51,4 l 219 38,2 2 795 47,3 213,5 229,3 Okręgowy Związek Spółdzielni Inwalidów 335 30,2 762 23,9 1038 17,6 227,5 136,2 Poznańska Spółdzielnia Spożywców - - 90 2,8 71 1,2 - 78,9 Krajowe Związki Branżowe 189 17,0 189 5,9 424 7,2 100,0 224,3l bez zatrudnionych przy pracy nakładczej Źródła: J. Chojnacki: Stan i kierunki pracy nakladczej w mieście Poznaniu; "Rocznik Statystyczny Przemysłu", 1970.; "Rocznik Statystyczny miasta Poznania" 1970 r.; Materiały informacyjne Wydziału Przemysłu Prezydium Rady Narodowej m. Poznania.
nych jeżeli się przyjmie, że w 1966 r. średnia płaca na jednego zatrudnionego w nakładztwie wynosiła 12 368 zł, a w 1969 r. - 15 203 zł, co dało 122°/» wzrostu. W przypadku pracy nakładczej nie można bez zastrzeżeń, przyjmować tych samych metod obliczania i porównywania dynamiki produkcji i zatrudnienia, wydajności pracy i średniej płacy, jak to się czyni przy analizie wyników produkcji zwartej, gdyż w obu systemach specyfika pracy jest odmienna i wskazane byłoby stosowanie nieco innych kryteriów oceny. Zatrzymując się nieco dłużej przy zagadnieniu produkowanych asortymentów IW ramach pracy nakładczej, najwłaściwsze będzie omówienie łącznie z charakterystyką poszczególnych pionów 5 . Wojewódzki Związek Spółdzielczości Pracy. Posiada zdecydowaną przewagę w pracy nakładczej zarówno pod względem wyników produkcyjnych, jak i wielkości zatrudnienia. Prawie 20% produkcji globalnej "ogółem" pochodzi z pracy systemem nakładczym. Największy udział produkcji nakładczej w cenach porównywalnych wykazywał w 1969 r. przemysł lekki - 30%, z przewagą przemysłu odzieżowego (20,2*/«); dalej przemysł chemiczny - 20% i papierniczy - 12,3%. W spółdzielczości pracy produkcję systemem nakładczym wykonuje trzydzieści jeden spółdzielni o bardzo zróżnicowanym asortymencie, jak na przykład: ozdoby choinkowe, uszczelki, szycie torebek gospodarczych, montaż haczyków, zgrzewanie* woreczków opakowaniowych z folii z nadrukiem, opakowania galanteryjne dla przemysłu kosmetycznego, farmaceutycznego, cukierniczego. Poważniejszą pozycję stanowią następnie artykuły papiernicze i kartoniarskie, klejenie torebek, malowanie pocztówek, zgrzewanie igelitu. W zakresie wyrobów metalowych spółdzielnie produkują aluminiowe naczynia kuchenne (zabawki), nakrętki, zabawki metalowe, wykonują toczenie pokryw i dławików do pomp, oprawki do zapalniczek itp. W ramach przemysłu lekkiego systemem nakładczym spółdzielczość pracy produkuje ubiory damskie, męskie i dziecięce, wytwarza bieliznę, obuwie tekstylne i skórzane, galanterię skórzaną itp. Jako przykład właściwej dynamiki rozwojowej pracy nakładczej w spółdzielczości pracy służyć może Spółdzielnia Pracy "Perfekta". Spółdzielnia ta powstała w 1961 r. początkowo jako Zrzeszenie Chałupników i Wytwórców Domowych, przekształciła się w 1968 r. w spółdzielnię pracy, opierającą swoją działalność wytwórczą na systemie nakładczym. Wśród rozległego asortymentu jej produkcji wymienić należy: produkcję kamieni krzesiwowych do zapalniczek oraz opakowań do tych kamieni, których Spółdzielnia "Perfekta" jest jedynym producentem w kraju. Dalej wytwarza się względnie montuje nast. wyroby: lusterka, maski dekoracyjne, siatki gospodarcze i na włosy, parasolki, zapalniczki, abażury, akcesoria samochodowe, wyroby z gipsu, ochraniacze metalowe do obcasów, zabawki. Swoje plany produkcyjne Spółdzielnia "Perfekta" stale poważnie przekracza. Już w pierwszym roku istnienia (1961) Spółdzielnia uzyskała wartość produkcji nakładczej w wysokości 8 400 000 zł; w 1965 r. wartość ta wzrosła do 13 500 000 zł (161,7%), a W 1969 r. osiągnęła
» Materiały informacyjne Wydziału Przemysłu Rady Narodowej m. Poznania; Wojewódzkiego Związku Spółdzielni Pracy; Okręgowego Związku Spółdzielni Inwalidów.

Zbigniew Pogorzelskiprodukcję nakładczą wartości 28 400 000 zł, co w porównaniu z 1961 r. równało się 340% wzrostu. Równocześnie zwiększyła się bardzo wydatnie liczba zatrudnionych nakładców. Ze 146 w 1961 r. do 672 w 1969 r., czyli osiągnęła zwyżkę 460,3%. Szybszy wzrost liczby zatrudnionych aniżeli wartości produkcji miał wpływ na tendencję zniżkową wydajności pracy z 72100 zł w 1961 r. do 44 400 zł w 1969 r. Spółdzielczość pracy stosuje do produkcji nakładczej szereg różnych surowców wtórnych i odpadowych, jak na przykład: odpady drewna do produkcji wieszaków, opraw do papieru toaletowego, uchwytów do narzędzi i zabawek; p1eksi do produkcji breloczków; odpady polistyrenu do produkcji nakrętek; odpady skóry i dermy do produkcji pasków do zegarków, plandek, woreczków, pokrowców; odpady filcu do produkcji obuwia domowego; odpady tektury i papieru do drobnych opakowań; odpady futrzarskie do produkcji czapek. W 1969 r. 93% ogólnej liczby zatrudnionych w nakładztwie spółdzielczości pracy stanowiły kobiety. Przeciętne płace w systemie nakładczym w spółdzielczości pracy kształtowały się w 1969 r. na poziomie 16 776 zł rocznie, co w porównaniu z 1966 r. stanowiło wzrost o 17,2%. Średnia płaca miesięczna w niektórych gałęziach przemysłu w 1969 r. wykazywała dość znaczną rozpiętość np.: przemysł skórzany - 921 zł; metalowy - 1317 zł; odzieżowy - 1295 zł; papierniczy - 1411 zł; włókienniczy - 1470 zł; chemiczny - 1797 zł.
Dla podwyższenia kwalifikacji zawodowych Wojewódzki Związek Spółdzielni Pracy przeszkolił w 1969 r. około trzystu osób w pracy nakładczej. Okręgowy Związek Spółdzielni Inwalidów zajmował w 1969 r. drugie miejsce po Wojewódzkim Związku Spółdzielni Pracy. Udział produkcji nakładczej w wartości produkcji globalnej "ogółem" wynosił w 1966 r. 18,5%, a w 1969 r. - 19,9% czyli około piątą część produkcji "ogółem". W wytwórczości nakładczej spółdzielczości inwalidzkiej największy udział w 1969 r. miał przemysł metalowy - 28°/», chemiczny - 27,5% i odzieżowy - 19*/<<. Rozwój pracy nakładczej wystąpił w przemyśle chemicznym, elektrotechnicznym oraz innych gałęziach przemysłu (szczotki i siatki gospodarcze). W przemyśle elektrotechnicznym została wprowadzona od 1968 r. praca nakładcza w ramach kooperacji, a mianowicie nawijanie i wykańczanie cewek. Ponadto podjęto produkcję koszyczków do kół rowerowych i gradowanie wyrobów termoutwardzalnych. Udział kobiet w zatrudnieniu systemem nakładczym wynosił w 1969 r. - 61,5%, co było związane z większym zatrudnieniem inwalidów mężczyzn.
Przeciętne płace w tym pionie wykazują w latach 1966 -1969 tendencję zwyżkową, mianowicie z 8170 zł w 1966 r. wzrosły do 12 161 zł w 1969 r. (148,8%). Prowadzi się szkolenie pracowników do pracy nakładczej w ramach funduszów przeznaczonych na rehabilitację inwalidów. W 1969 r. akcją szkoleniową objętych było stu pięćdziesięciu ośmiu nakładców w takich pracach, jak: szycie rękawic, nawijanie, drobna galanteria metalowa i inne. Poznańskie Zjednoczenie Przedsiębiorstw Państwowego Przemysłu Terenowego znalazło się w 1969 r. na trzecim miejscu pod względem wartości pro
dukcji nakładczej (tabela 6). Praca nakładcza skoncentrowana była w przemyśle metalowym, odzieżowym i skórzano-obuwniczym. Na dwanaście przedsiębiorstw, cztery przedsiębiorstwa prowadziły u siebie dodatkowo pracę systemem nakładczym. W przemyśle metalowym produkowano w systemie pracy nakładczej galanterię metalową, w przemyśle odzieżowym - odzież i spodenki gimnastyczne, w przemyśle skórzanym - piłki sportowe. Średnia płaca miesięczna w 1969 r. wynosiła 993 zł, przy czym najwyżej kształtowała się w przemyśle metalowym - 1782 zł, w przemyśle skórzanym - 1162 zł, a naj niższa była w przemyśle odzieżowym - 873 zł.
Krajowe Związki Branżowe. Spółdzielnie zgrupowane w Krajowych Związkach Branżowych wykazują stałą tendencję zwyżkową w rozszerzaniu systemu pracy nakładczej. W Planach Pięcioletnich 1961 -1965 i 1966 - 1970 (tabela 6), przedmiotem produkcji nakładczej tych spółdzielni były m. in.: w przemyśle metalowym; wykańczanie biżuterii, naprawa wilgotnościomierzy, wykańczanie lusterek samochodowych; szklarskim: szlifowanie cylinderków do strzykawek lekarskich i wydmuchiwanie szkła laboratoryjnego; w drzewnym: produkcja mebli stylowych; we włókienniczym: produkcja kilimów; w skórzanym: poszycia na futra i podbijanie futer; w innych gałęziach przemysłu: parasolki i opakowania z folii. Przeciętna płaca roczna za pracę nakładczą należy do najwyższych ze wszystkich pionów i w 1969 r. wynosiła 18 097 zł. Średnie płace miesięczne w 1969 r. w spółdzielniach należących do krajowych związków branżowych posiadają dość poważną skalę rozpiętości od 1100 zł do 2378 zł; w tym najniższe są od 326 zł do 1205 zł, a najwyższe od 1623 zł do 4061 zł. Ma to miejsce w spółdzielniach przemysłu artystycznego zrzeszonych w Centrali Przemysłu Ludowego i Artystycznego i wynika z konieczności angażowania nakładców o wysokich kwalifikacjach i uzdolnieniach artystycznych. Przykładowo biorąc, Wielkopolska Spółdzielnia Przemysłu Ludowego i Artystycznego produkuje systemem nakładczym kilimy na eksport. Dwie grupy nakładców zatrudnionych przy tej produkcji zarabiają: prządki od 600 zł do 1500 zł, tkaczki od 1200 zł do 2900 zł. Spółdzielnia "Rzeźba i Stolarstwo Artystyczne" zatrudnia nakładców wytwarzających stylowe meble wzorowane na eksponatach muzeów wielkopolskich. Meble te są sprzedawane zarówno w kraju, jak i zagranicą. Średnia płaca w 1969 r. wynosiła tu 2378 zł (w tym najniższa 326 zł), a najwyższa 4061 zł. Poznańska Spółdzielnia SpożYwców.
nikłej pracy nakładczej, prowadzonej nie w przemyśle odzieżowym oraz w ży dla nietypowych. Spółdzielnia nie produkcyjnej systemem nakładczym. Omówienie rozwoju wytwórczości nakładczej w przemyśle uspołecznionym Poznania w latach 1961 -1969 pozwala na sformułowanie pewnych wniosków odnośnie do kierunków rozwojowych tego systemu produkcji. 1. Produkcja nakładcza winna obejmować wielką liczbę drobiazgów o nieskomplikowanej konstrukcji, szereg artykułów pierwszej potrzeby, o których wartości decyduje w pierwszym rzędzie inwencja, indywidualny gust i szyb
Jest pionem spółdzielczym o bardzo w ramach działalności handlowej jedyprodukcji bielizny pościelowej i odzieprzewiduje dalszego rozwoju tej formy 
Zbigniew Pogorzelskikie wykonanie. Ponadto wytwarzanie artykułów pracochłonnych o krótkich seriach, przy produkcji których główną rolę gra praca żywa. Zaliczyć do nich można przykładowo różne asortymenty konfekcji, zwłaszcza dziecięcej, galanterię, dziewiarstwo, zabawkarstwo i inne. 2. Zwiększenie zainteresowania przedsiębiorstw przemysłowych planowanych centralnie tą formą produkcji w ramach kooperacji przemysłowej. Wyeliminowanie pewnych faz produkcji seryjnej o charakterze manualnym do systemu nakładczego pozwoli z jednej strony zatrudnić nowych nakładców nie obciążających funduszu płac przedsiębiorstwa, a z drugiej strony pozwoli na zwiększenie powierzchni produkcyjnej w zakładach zwartych i przesunięcie kwalifikowanej kadry pracowników do innych, bardziej efektywnych operacji produkcyjnych. 3. Położenie większego nacisku na zwiększenie usług systemem nakładczym, których ilość i jakość w chwili obecnej pozostawia wiele do życzenia. Uwzględnianie przy zatrudnieniu nakładców nie tylko kwalifikacji, ale również warunków socjalnych, zwłaszcza tych osób, które z uzasadnionych względów nie mogą pracować w zakładzie zwartym, a dla których praca nakładcza stanowi główne źródło utrzymania. 4. Zakup maszyn i urządzeń dla tych nakładców, którzy wykazują pełną zdolność produkcyjną, a znajdują się w trudnej sytuacji materialnej. Umożliwienie bezpośredniego zakupu materiałów odpadowych w przedsiębiorstwach państwowych planowanych centralnie dla potrzeb lokalnych spółdzielni chałupniczych. 5. Zobowiązanie przedsiębiorstw handlu uspołecznionego do udzielania zakładom organizującym pracę nakładczą informacji o atrakcyjności produkowanych asortymentów oraz do pomocy w dostarczaniu niektórych surowców względnie materiałów. Konieczny jest większy niż dotychczas bezpośredni kontakt przedsiębiorstw handlowych z przedsiębiorstwami i spółdzielniami produkcyjnymi. Problem pracy nakładczej jest w dalszym ciągu przedmiotem zainteresowania władz centralnych. Uchwała Rady Ministrów Nr 109 z 1970 r. zawiera nowe założenia dynamicznego rozwoju pracy nakładczej wykonywanej na zlecenie jednostek gospodarki uspołecznionej6. W przedsiębiorstwach przemysłowych zachodzi konieczność dokonania uzasadnionych ekonomicznie i technicznie przesunięć części zadań planowych z zakładów zwartych do systemu pracy nakładczej. Objęte nią mogą być zarówno produkcje niektórych wyrobów gotowych, jak i odpowiednich części procesów technologicznych, a tok świadczenia usług w uspołecznionych przedsiębiorstwach przemysłowych, usługowych i handlowych. Koordynacją tej działalności w skali kraju zajmuje się Komitet Drobnej Wytwórczości, a na szczeblu województw prezydia wojewódzkich rad narodowych.
< Problemy chałupnictwa. "Trybuna Ludu" 10 II 1971.
 członek Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, sekretarz Komitetu Centralnego Jan Szydlak przyjmuje kwiaty od przedstawicielki kobiet. U czestników pochodu pozdrawiają: I sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Poznaniu Jerzy Zasada, sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Jan Pawlak, przewodniczący Prezydium Bady Narodowej m. Poznania Stanisław Cozaś, prezes Wojewódzkiego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego Walenty Kołodziejczyk