ZBIGNIEW POGORZELSKI
ZAGADNIENIA KOOPERACJI W PRZEMYŚLE MASZYNOWO- METALOWYM POZNANIA
DYNAMICZNEMU rozwojowi uspołecznionego przemysłu w Poznaniu towarzyszył cały szereg zjawisk, z których do najbardziej charakterystycznych zaliczyć należy: koncentrację, specjalizację i kooperację produkcji przemysłowej. Każde z tych zjawisk jest w pewnej mierze przyczyną i skutkiem przeobrażeń, jakie dokonywały się w strukturze, organizacji i wyposażeniu technicznym przemysłu. Podejmując omówienie zagadnienia kooperacji X w przemyśle uspołecznionym Poznania, wybrałem dla tego celu przemysł maszynowo-metal owy 2, dla którego zjawisko kooperacji jest najbardziej typowe i w którym jest ono najczęściej spotykane. Przemysł maszynowo-metalowy zajmuje pierwsze miejsce wśród wszystkich gałęzi przemysłu Poznania i dostarczał w 1966 r. 46,4% całej produkcji globalnej przemysłu miasta. Również udział tego przemysłu w krajowym przemyśle maszynowo-metalowym kształtował się w 1966 r. na poziomie 3,12%, czyli wyżej niż udział całej produkcji przemysłowej Poznania w produkcji krajowej, który wynosił 2,28°/». W ramach przemysłu maszynowo-metalowego Poznania bardzo roznle kształtuje się udział poszczególnych gałęzi (Tabela 1). Przemysły mieszczące się w tej grupie wykazują bardzo wysoki stopień koncentracji zarówno w produkcji, jak i w zatrudnieniu 3 . Na 205 zakładów zaliczanych do przemysłu maszynowo-metalowego, w trzynastu zakładach zatrudniających po
1 Przyjąłem za podstawę definicję kooperacji przemysłowej zawarta w U chwale nr 314 Rady Ministrów z dnia 8 sierpnia 1%1 r. w sprawie usprawnienia kooperacji przemysłowej: kooperacja przemysłowa obejmuje - na podstawie umów kooperacyjnych między dwoma łub więcej przedsiębiorstwami produkcyjnymi - dostawy zespołów, podzespołów, półfabrykatów i części wytwarzanych u dostawców na specjalne zamówienie odbiorcy, potrzebnych do produkcji określonego gotowego wyrobu (finalnego). Produkcja w ramach kooperacji posiada charakter wyraźnie adresowy i jest wykonywana na podstawie konkretnego zamówienia (umowy) z przeznaczeniem do dalszej produkcji określonego wyrobu finalnego u "odbiorcy".
W ramach kooperacji mogą mieścić się także i usługi przemysłowe.
2 Do przemysłu maszynowo-metalowego zaliczam w oparciu o klasyfikację Głównego Urzędu Statystycznego (Zarządzenie nr 232 z 10 X 1966 r.) wszystkie przedsiębiorstwa uspołecznione należące do gałęzi przemysłu: hutnictwo żelaza (03), przemysłu maszynowego i konstrukcji metalowych (05), przemysłu elektrotechnicznego (06), przemysłu środków transportu (07) i przemysłu metalowego (08). s Prezydium Rady Narodowej m. Poznania - Wojewódzki Zespól do Spraw Deglomeracji - Materiału, R- 1967.

Zbigniew Pogorzelski
wyżej 1000 osób pracowało 31 tys. pracowników. Jeżeli do tej wielkości doliczy się przeszło 10 tys. zatrudnionych z czternastu dalszych zakładów o zatrudnieniu od 500 do 1000 osób, to okaże się, że 13% zakładów przemysłu maszynowo-metalowego koncentrowało w Poznaniu prawie 80°/» wszystkich pracowników przemysłu maszynowo-metalowego. O stopniu koncentracji produkcji świadczy fakt, że w 1965 r. pięć przedsiębiorstw przemysłowych: Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", Zakłady Metalurgiczne "Pomet", Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego, Fabryka Łożysk Tocznych, Poznańska Fabryka Maszyn Żniwnych dostarczyło ponad 63°( wartości produkcji globalnej przemysłu maszynowo-metalowego Poznania. W ślad za koncentracją następuje coraz wyższa specjalizacja i precyzja wytwarzanych wyrobów. Odzwierciedleniem tych zmian zachodzących w produkcji przemysłu maszynowo-metalowego jest wzrost wartości produkcji globalnej w przeliczeniu na jednego zatrudnionego w tym przemyśle ze 160 tys. zł w r. 1960 do 233 tys. zł w 1966 r. 4 Prawie wszystkie uspołecznione przedsiębiorstwa przemysłu maszynowo-metalowego posiadają w większym lub mniejszym stopniu powiązania kooperacyjne z innymi jednostkami produkcyjnymi. Powiązania te mają charakter kooperacji czynnej albo też kooperacji biernej, względnie równocześnie występują obie formy tych związków produkcyjnych 5. Spośród 34 przedsiębiorstw państwowego przemysłu maszynowo-metalowego w Poznaniu 6 , 28 posiadało powiązania kooperacyjne. W pozostałych przedsiębiorstwach z uwagi na ich profil usługowy-produkcyjny, jak np. Centrala Maszyn Biurowych, Przedsiębiorstwo Remontu i Dozoru Akumulatorów lub Technicza Obsługa Samochodów, nie było potrzeby nawiązywania współpracy kooperacyjnej . Udział zakładów przemysłowych drobnej wytwórczości w produkcji kooperacyjnej jest niewielki, zwłaszcza jeżeli chodzi o państwowy przemysł terenowy. Wartość produkcji towarowej oraz produkcji w ramach kooperacji czynnej i biernej wszystkich analizowanych przedsiębiorstw przemysłu maszynowo-metalowego przedstawiają Tabele 2 i 3. Uwypuklają one zdecydowaną przewagę państwowych przedsiębiorstw przemysłu planowanego centralnie nad drobną wytwórczością, której udział w wartości kooperacji czynnej wynosił w 1965 r. zaledwie 0,2%; a w 1966 r. - 0,5%. Również udział produkcji kooperacji czynnej w całej produkcji towarowej wykazuje zdecydowanie wyższy stopień korzystania z tej formy produkcji przez przemysł państwowy planowany centralnie (29,r/o; 31,1%), natomiast nieznacznie przez drobną wytwórczość. W ramach drobnej wytwórczości bardziej pod tym względem aktywny był spółdzielczy przemysł maszynowo-metalowy. Jego kooperacja
* Rocznik Statystyczny 1968, s. 112, Tabl. 7 (lffi) l s. 136, Tabl. 32 (185).
5 Kooperacja c z y n n a polega na dostarczaniu przez przedsiębiorstwa wyrobów lub usług dla przedsiębiorstwa głównego (produkcji finalnej), b i e r n a zaś na otrzymywaniu wyrabów bądź usiug przez dane przedsiębiorstwo od innych przedsiębiorstw - dostawców. Podział ten oczywiście ma charakter względny, gdyż w rzeczywistości poszczególne przedsiębiorstwa mogą być równocześnie odbiorcami i dostawcami, s. B o r K a c K l, Problemy kooperacji w przemyśle, Kraków 1966 s. 32. · Planowanego centralnie.

KOOPllIIII HMIlI i mm w numin mummMUfllOWVM M.POlNfINlfl WIDTOCH1965-1967 , .
M.roZNDN -mummm mmmz
· Złl PODSrtmi  PRZV]tjJO H PVNU lIVDI\AJ IOOPCMPCY3N« o wmroici jntt»in xwiti 500000 n w «eMOK PP.Z(MV5IU us.oi
czynna w r. 1966 stanowiła 20,1% wartości całej produkcji towarowej, podczas gdy dla państwowych przedsiębiorstw przemysłu terenowego wielkość ta wynosiła zaledwie 3,3%. Jeszcze w mniejszym stopniu korzystały poznańskie przedsiębiorstwa przemysłu maszynowo-metalowego z kooperacji biernej, stanowiącej w latach 
Tabela 1
PRODUKCJA GLOBALNA USPOŁECZNIONEGO PRZEMYSŁU MASZYNOWO-METALOWEGO POZNANIA W LATACH 1965 I 1966 STRUKTURA GAŁĘZIOWA I UDZIAŁ W PRODUKCJI KRAJOWEJ (w milionach złotych)
Polska Poznań 1965 1966 1965 1966 Gałęzie przemysłu Wartość w Struktura Wartość w Struktura Wartość w Struktura Wartość w Struktura milionach w milionach w milionach w milionach w złotych procentach złotych procentach złotych procentach złotych procentach l 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 730 453,6 100, O 784425,2 100, O 16 717,6 100, O 17 888,3 100, O 244 029,2 33,4 100, O 265 700,0 33,9 100, O 7 729,3 46,2 100, O 8 292,6 46,4 100, O 55 025,1 7,5 22,6 58 571,8 7,5 22,0 145,8 0,8 1,9 104,3 0,6 1,3 52 695,1 7,2 21,6 57 889,4 7,4 21,8 2 867,2 17,2 37,1 3 096,6 17,3 37,3 35 975,7 4,9 14,7 40 277,4 5)]; 15,2 733,1 4,4 9,5 917,1 5,1 11,0 64 243,6 8,8 26,3 69 903,6 8,9 26,3 2 365,5 14,1 30,6 2 393,7 13,4 28,9 36 089,7 5,0 14,8 39 057,8 5,0 14,7 1 617,7 9,7 20,9 1 780,9 10,0 21,5
Źródło: Rocznik Statystyczny 1967 r., str. 126 i 127 Tabl. 7/158) 
1965 -1966 zaledwie 15,0%> i 15,9% wartości ich całkowitej produkcji towaroweJ. Oprócz generalnego stwierdzenia, że głównym odbiorcą produkcji w ramach kooperacji czynnej jak i dostawcą w ramach kooperacji biernej jest tzw. przemysł kluczowy7, należy zwrócić uwagę ma rosnącą rolę spółdzielczości, która prowadzi w szerokim zakresie wewnętrzną kooperację czynną i bierną, zapewniając sobie tą drogą terminowe wykonanie planów produkcyjnych. Udział sektora prywatnego w kooperacji uspołecznionego przemysłu maszynowo-jmetalowego jest minimalny. Istniejące przepisy jedynie w ściśle określonych przypadkach zezwalają państwowym, a także spółdzielczym jednostkom produkcyjnym na korzystanie z usług prywatnego kooperanta. W konsekwencji rola prywatnego przemysłu i rzemiosła w omawianej kooperacji nie posiada w skali ogólnej prawie żadnego znaczenia. Jakkolwiek analiza struktury przestrzennej kooperacji czynnej i biernej w badanych przedsiębiorstwach przemysłu maszynowo-metalowego ogranicza się jedynie do jej wartościowego podziału na odbiorców i dostawców zlokalizowanych w Wielkopolsce i poza regionem poznańskim, to jednak otrzymane wyniki dają wierny obraz sytuacji istniejącej w tej dziedzinie. Powyżej 94% wiartości produkcji kooperacji czynnej i przeszło 61,/0 wartości produkcji kooperacji biernej było zbywane względnie otrzymywane spoza granic Wielkopolski. W ramach koperacji czyrunej państwowy przemysł planowany centralnie zaledwie 5,70/0 swojej produkcji lokalizował na obszarze Wielkopolski, przy czym na czoło wysuwiał się Poznań. Odwrotną sytuację daje się zauważyć w drobnej wytwórczości, która 8r/» wartości swojej kooperacji czynnej pozostawiła w 1965 r. w granicach Wielkopolski. Jedynie odbiorcy pozostałych 19"/0 wartości produkcji w ramach kooperacji czynnej zlokalizowani byli w innych regionach kraju. Przestrzenna struktura kooperacji biernej wykazuje większe powiązanie wewnątrzregionalne. Dostawcami w ramach kooperacji dla poznańskiego przemysłu maszynowo-metalowego były w 1/3 przedsiębiorstwia z regionu wielkopolskiego, a pozostałe 2/3 dostaw kooperacyjnych pochodziły z innych województw. W kooperacji biernej drobna wytwórczość zdecydowanie zamyka się w ramach Wielkopolski, gdyż jedynie 1,9% wartości dostaw kooperacyjnych pochodziło spoza regionu poznańskieego. Znaczniejsze powiązanie kooperacyjne wewnątrz regionu wielkopolskiego, jakie wykazuje poznańska drobna wytwórczość branży maszynowoAmetalowej , nie ma jednak istotnego wpływu na strukturę powiązań przestrzennych kooperacji całego omawianego przemysłu, gdyż - jak już wyżej pokazano - udział drobnej wytwórczości w kooperacji "ogółem" przemysłu maezynowo-metalowego jest znikomy. Tak więc powiązanie kooperacyjne (czynne i bierne) przemysłu maszynowo-metalowego Poznania z regionem poznańskim nie odgrywa takiej roli, jaka mu powinna przypaść z racji swego położenia, możliwości produkcyjnych, nie mówiąc już o związkach ściśle administracyjnych.
, Państwowy przemysł planowany centralnie.

Zbigniew Pogorzelski
Jeżeli chodzi o powiązania kooperacyjne Poznania z innymi województwami 8, to najżywsza współpraca utrzymana była z województwami: warszawskim łącznie z Warszawą, katowickim, wrocławskim łącznie z Wrocławiem, bydgoskim i krakowskim łącznie z Krakowem. N a dalszych miejscach znalazły się województwa: gdańskie, łódzkie z Łodzią, rzeszowskie, zielonogórskie, opolskie, kieleckie i olsztyńskie. Naj słabiej reprezentowane były związki z województwami: koszalińskim i lubelskim. Należy przy tym zwrócić uwagę na dużą rolę miast wojewódzkich we wzajemnych związkach kooperacyjnych z przemysłem maszynowo-metalowym Poznania. Badając dokładniej kooperację czynną i bierną w poszczególnych przedsiębiorstwach, można zauważyć daleko posuniętą koncentrację tej kooperacji. Przejawia się to w tym, że np. Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" i Zakłady Metalurgiczne "Pomet" Wytworzyły w 1965 r. przeszło 81 % ogólnej wartości kooperacji czynnej wszystkich badanych przedsiębiorstw Poznania. Natomiast w kooperacji biernej w r. 1965 jedne tylko Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" partycypowały w 61 %. W 1966 r. wielkości te nie uległy zmianom. Olbrzymia dysproporcja, jaka zarysowuje się między zaangażowaniem się w kooperacji obu wymienionych przedsiębiorstw w porównywaniu z pozostałymi, jeszcze bardziej uwidacznia niedocenianie przez przefnysł maszynowo-metalowy tej formy związków produkcyjnych. Przedmiotem transakcji kooperacyjnych jest bardzo szeroki asortyment części, półfabrykatów, podzespołów, zespołów, a także pewna ilość usług przemysłowych świadczonych w ramach kooperacji. Wielka ilość tych wyrobów, jak i duża liczba odbiorców oraz dostawców, zmuszają do wymienienia jedynie ważniejszych transakcji kooperacyjnych o wartości powyżej pół miliona zł. Jeżeli chodzi o kooperację czynną, wartość takich dostaw z poznańskich przedsiębiorstw przemysłu maszynowo-metalowego wynosiła W r. 1965 - 1153,4 miliona zł, a w r. 1966 - 1808,8 miliona zł. Natomiast W kooperacji biernej ogólna wartość zleceń o wysokości powyżej pół miliona zł wyniosła w r. 1965 - 896,7 miliona zł, a w r. 1966 - 998 milionów zł. Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski' dla ośmiu największych odbiorców wykonały produkcję w ramach kooperacji czynnej w 1965 r. na sumę 689 milionów zł, a w r. 1966 wartość tych dostaw wzrosła do 885 milionów zł.
W Zakładach tych produkcja kooperacyjna stanowiła 35% ogólnej wartości produkcji towarowej i była jednym z głównych elementów programu rozwojowego Zakładów. W ramach kooperacji czynnej Zakłady specjalizują się w produkcji dla przemysłu okrętowego, zajmując w tym zakresie pierwsze miejsce w przemyśle krajowym, a w niektórych asortymentach pozycję monopolistyczną. Produkują one m. in.: silniki wysokoprężne napędu głównego, silniki wysokoprężne agregatowe, silniki wysokoprężne trakcyjne, sprężarki, odkuwki i wytłoczki, amortyzatory i kardany, części tłoczne. W ramach kooperacji biernej Zakłady otrzymały w r. 1965 wyrobów o wartości 258 milionów zł, a w r. 1966 r. dostawy te wzrosły do sumy 273 milionów zł. Przed
» Z uwagi na brak szczegółowych danych przyjęto jako kryterium intensywności kontaktów z danym województwem liczbę kontrahentów kooperacyjnychu;
Tabela 2 KOOPERACJA CZYNNA W PRZEMYŚLE MASZYNOWO-METALOWYM POZNANIA W LATACH 1965 - 1966 (w milionach złotych)
U dział produkcji Produkcja U dział towarowej Odbiorcy w 1965 r. towarowa kooperacji "ogółem" w procentach "ogółem" czynnej w procenWyszczególnienie tach Wojewódz - 1965 1966 1965 1966 1965 1966 Poznań two Pozopoznań- stali skie l 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Uspołeczniony przemysł maszy- 6216,6 6903,1 1768,8 2103,7 28,5 30,5 5,4 0,4 94,2 nowo-metalowy w tym: państwowy przemysł planowany 6070,3 6730,1 1765, l 2094,2 29,1 31,1 5,4 0,3 94,3 centralnie uspołeczniony przemysł p1ano- 146,3 173,0 3,7 9,5 5,5 32,4 48,6 19,0 wany terenowo 2,5
Źródło: Materiały sprawozdawcze Wydziału Ekonomicznego Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Poznaniumiotem tych dostaw były w szerokim asortymencie odlewy żeliwne i stalowe, silniki elektryczne, części wagonowe, wyposażenie tapicerskie i inne. Zakłady Metalurgiczne "Pomet" jako kooperant czynny są potencjalnym dostawcą szerokiego asortymentu odlewów staliwnych i żeliwnych, których wartość z 427 milionów zł w 1965 r. wzrosła do 469 milionów zł w 1966 r. W kooperacji biernej "Pomet" nie odgrywał większej roli.
Wysoką wartością kooperacji czynnej wyróżniają się również Poznańska Fabryka Maszyn Żniwnych oraz Zjednoczone Zakłady Rowerowe. Poznańska Fabryka Maszyn Żniwnych dostarczyła w r. 1965 w ramach kooperacji czynnej wyrobów o wartości 72,9 milionów zł, zwiększając ją w 1966 r. do 82,4 miliona zł. Przedmiotem tych transakcji były w pierwszym rzędzie duży asortyment odlewów oraz tarcze kół, koła zębate i różne zespoły znormalizowane. Natomiast Zjednoczone Zakłady Rowerowe są wybitnie nastawione na produkcję kooperowaną czynną, która w całokształcie produkcyjnej wynosiła w 1965 r. - 57'%, a w 1966 r. - 65°/». Produkcję tą stanowiły części rowerowe, motorowerowe i motocyklowe. Wśród poważniejszych odbiorców jako kooperantów biernych wymienić 
Zbigniew Pogorzelskinależy jeszcze raz Poznańską Fabrykę Maszyn Żniwnych, której wartość kooperacji biernej wyniosła w r. 1965 - 87,5 miliona zł, a w r. 1966 - 89,2 miliona zł. Również Poznańskie Zakłady Elektrotechniczne "Alco" w znacznym stopniu korzystały z tej formy produkcji, realizując w r. 1965 umowy kooperacyjne za 60,6 milionów zł, a w 1966 r. - za 62,3 miliona złotych. W przypadku Zakładów "Alco" głównym przedmiotem dostaw w ramach kooperacji biernej były detale akumulatorowe z ebonitu. VII Plenum Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej obradujące w dniach 28 - 29 października 1966 r. poświęcone było między innymi problemom kooperacji przemysłowej i metodom usunięcia istniejących niedomagań w tej dziedzinie. W rezultacie dała się zauważyć pewna poprawa zarówno w zakresie wzrostu wartości realizowanej kooperacji, jak i w uości podpisanych umów wieloletnich oraz w rytmice ich wykonania. Tak np. Poznańska Fabryka Maszyn Żniwnych posiadająca kilkudziesięciu dostawców kooperacyjnych nie podpisała na przestrzeni lat 1961 -1965 ani jednej umowy wieloletniej a na lata 1966 - 1970 zawarła ich 19. Stanowi to jednak nikłą część wszystkich zaplanowanych dostaw kooperacyjnych. Również Zakłady Przemysłu Metalowego- "H. Cegielski" zapewniły sobie dostawy kooperacyjne na lata 1966 -1970 umowami wieloletnimi jedynie w 46°jo, podpisując 74 umowy. Sprawą kooperacji zajęły się również zakładowe komisje usprawnień, przedstawiając wiele propozycji mających na celu aktywizację kontaktów kooperacyjnych oraz usprawnienie istniejących już związków. Ma to miejsce w Zakładach Metalurgicznych "Pornet "9, które w swoim programie usprawnień
· H. P o s t a r e fi c z ak, VI Plenum Komitetu Centralnego Polskiej zjednoczone) Partu Robotniczej, Korzyści trwalej lcoop era cji, "Gazeta Poznańska" nr 37 z 9 II 1%8 r.

Tabela 3 KOOPERACJA BIERNA W PRZEMYŚLE MASZYNOWO-METALOWYM POZNANIA W LATACH 1965 - 1966 (w milionach zł)
Produkcja Udział Udział w Dostawcy towarowa kooperacji produkcji w 1965 r. "ogółem" biernej towarowej w procentach w procentach Wyszczególnienie Woj ewódz- Pozo1965 1966 1965 1966 1965 1966 Poznań two stali , poznanskie l 2 3 4 5 6 7 8 8 10 Uspołeczniony przemysł maszy- 6216,6 6903,1 930,3 1098,4 15,0 15,9 19,7 12,9 67,4 nowo- metalowy w tym: państwowy przemysł planowania 6070,3 6730,1 925,4 1080,1 15,2 16,0 19,4 12,9 67,7 centralnego uspołeczniony przemysł plano- 146,3 173,0 4,9 18,3 3,3 10,6 68,0 30,1 1,9 wania terenowego
Źródło: Materiały sprawozdawcze Wydziału Ekonomicznego Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Poznaniu
produkcyjnych zakładają od 1970 r. zwiększenie seryjności produkcji (kooperacyjnej) odlewów oraz stopniowego wzrostu tempa ich obróbki. W Fabryce Łożysk Tocznych postanowiono, zgodnie z propozycją komisji usprawnień organizacji produkcji, zlikwidować nie uzasadnioną ekonomicznie kooperację bierną w zakresie odkuwek matrycowych i elementów wolnokutych, a rozszerzyć kooperację czynną. Istnienie szeregu pozytywnych zjawisk, jakie mają miejsce w kooperacji przemysłu maszynowo-metalowego w Poznaniu, nie może prowadzić do lekceważenia wielu faktów negatywnie wpływających na stan oraz przyszłość współpracy kooperacyjnej. Do takich zaliczyć należy nieuzasadnione ekonomicznie transporty tysięcy ton odlewów, krążące często między regionem wielkopolskim a odległymi kooperantami z innych województw jedynie dla dokonania obróbki mechanicznej 10. Zwrócić należy uwagę na zjawisko niedoceniania znaczenia umów wieloletnich. Istnieje natomiast zdecydowana przewaga krótkookresowych, tymczasowych powiązań kooperacyjnych. Przypatrując się kooperacji czynnej i biernej od strony udziału w niej drobnej wytwórczości, należy uznać taki stan rzeczy za wysoce nie z ada walający,
" j.w.
mowlący o niedocenianiu roli małych zakładów uspołecznionego przemysłu terenowego, zwłaszcza jako kooperantów czynnych. Z innych niedomagań należy wymienić niedostateczną dyscyplinę dostaw kooperacyjnych, która wpływa na brak rytmiczności produkcji, przestoje, zaniżenie produkcji, zawyżenie kosztów, względnie niewywiązywanie się z podjętych zobowiązań. Jedną z przyczyn tych niedomagań jest niewłaściwy system bodźców ekonomicznych zawarty w szeregu obowiązujących przepisów, które przede wszystkim przewidują kary za niewywiązywanie się z przyjętych zleceń, przy zbyt małej zachęcie w postaci nagród względnie premii za dobrą realizację dostaw. Należy również podkreślić zbyt dużą ingerencję resortów względnie poszczególnych specjalistycznych zjednoczeń w kierunku narzucania podległym sobie przedsiębiorstwom kooperacji wewnętrznej w ramach zjednoczenia, nie zawsze uzasadnionej ekonomicznie. Wydział Ekonomiczny Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Poznaniu, doceniając ważność kooperacji w przemyśle maszynowo-metalowym Poznania i województwa poznańskiego, przeprowadził analizę sytuacji w tej dziedzinie, wysuwając szereg wniosków i postulatów pod adresem zainteresowanych czynników. Wśród nich należy zwrócić uwagę na: konieczność i celowość zawierania wieloletnich umów kooperacyjnych; uwzględnianie problemów kooperacji w zakładowych programach usprawnień; eliminację kooperacji nieracjonalnej ; konieczność większego powiązania przedsiębiorstw kooperujących z potrzebami przemysłu m. Poznania i województwa; konieczność szczególnie poważnego traktowania przez zjednoczenia i zakłady wiodące rozwoju produkcji kooperacyjnej zarówno z punktu widzenia potrzeb branży, jak i potrzeb terenu ll. J ak z powyższego wynika, wnioski zmierzające do usprawnienia i aktywizacji kooperacji w przemyśle maszynowo-metalowym regionu, a więc i Poznania, idą w trzech zasadniczych kierunkach: 1. trwałość i stabilizacja związków kooperacyjnych poprzez zawieranie umów wieloletnich; 2. stosowanie rachunku ekonomicznego przy podejmowaniu decyzji podjęcia produkcji kooperacyjnej; 3. rozszerzenie kooperacji wewnątrzregionalnej . Głównym zadaniem uspołecznionego przemysłu terenowego jest produkcja rynkowa artykułów pierwszej potrzeby oraz rozwijanie różnorakich usług dla ludności. Jednakże możliwości wytwórcze w dziedzinie współpracy kooperacyjnej są niewspółmiernie większe w stosunku do ich wykorzystania. W końcu należy wspomnieć o propozycjach zorganizowania wojewódzkiej komórki informacji o kooperacji przemysłowej (podobna istnieje np. we Wrocławiu), której zadaniem byłoby ułatwienie kontaktów kooperacyjnych przedsiębiorstw przemysłowych Wielkopolski oraz pomoc w zagospodarowaniu zbywającej mocy produkcyjnej w ramach przyjmowania produkcji kooperacyjnej. Jest rzeczą zrozumiałą, że w głównej mierze zainteresowany tą propozycją jest przemysł maszynowo-metalowy Poznania jako potencjalny kooperant, zarówno czynny, jak i bierny.
11 Wydział Ekonomiczny Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Materiały źródłowe.