ANTONI J. PRZESTALSKI WSTĘPNA KONCEPCJA PLANU REGIONALNEGO POZNANIA NA LATA 1960-1980 Pracę nad planem perspektywicznym rozwoju Poznania rozpoczęto w Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego w roku 1957. Wstępna koncepcja tego planu obejmowała okres 15-letni do roku 1975'. U stawa o planowaniu przestrzennym rozszerzyła zarówno zakres, jak i okres planów perspektywicznych, które jako plany regionalne obejmują elementy gospodarcze w ujęciu przestrzennym i są sporządzane na okres lat dwudziestu 2 . W czerwcu 1961 roku została utworzona przy Wojewódzkiej Komisji Planowania Gospodarczego wspólna dla województwa i miasta Pracownia Planów Regionalnych, która opracowała wstępną koncepcję planu regionalnego województwa poznańskiego i miasta Poznania na lata 1960-1980. W oparciu o tę koncepcję opracowano bardziej szczegółowe założenia rozwoju Poznania, a właściwie podregionu Poznania, chociaż zasadnicze kierunki i wielkości dotyczą miasta w granicach administracyjnych. Przedstawione niżej główne kierunki rozwoju Poznania, wynikające ze wspomnianej wstępnej koncepcji planu regionalnego są Jeszcze w dużej mierze dyskusyjne, szczególnie zaś założenia precyzowane w liczbach planowanych na rok 1980, ewentualnie na poszczególne podokresy. I. DOTYCHCZASOWY ROZWÓJ MIASTA I OCENA OBECNEGO STANU GOSPODARKI W WIEKU XIX rozwój ludnościowy Poznania był dość znaczny, rozwój gospodarczy raczej umiarkowany. Poznań liczył w 1793 roku 14 tys. mieszkańców, a w roku 1890 - 70 tys. Znaczniejszy wzrost ludności i obszaru miasta zaznaczył się na przełomie wieków XIX i XX: w 19CO roku Poznań miał już 117 tys. mieszkańców na obszarze czterokrotnie większym niż W roku 1793, a w 1910 roku - 157 tysi ęcy 3. Jako stolica pruskiej prowincji rolniczej Poznań miał ograniczone możliwości rozwoju gospodarczego. Rozwój przemysłu hamowała z jednej strony silna konkurencja bardziej rozwiniętego i technicznie wyżej stojącego przemysłu niemieckiego, zwłaszcza wobec dobrych połączeń komunikacyjnych 1 Polr. A. Przestalsiki: Wstępne założenia rozwoju m. Poznania w latach 1961-1975. "Roczniki i Sprawozdania Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego - Oddział w Poznaniu". T. XI. R. 1960/61, s. ll-j32. 51 "Dziennik Ustaw". 1961 nr 7 z 13 lutego, poz. 47. 3 Przyłączenia nowych osiedli w roku 1900 po zniesieniu murów obronnych przyniosło wzrost o 42 tys. osób. Antoni J. Przestalski Wielkopolski z Rzeszą Niemiecką, z drugiej zaś strony odgradzanie Wielkopolski od jej tradycyjnych rynków zbytu na wschodzie barierami celnymi. Rozwijał się przemysł o znaczeniu lokalnym, związany z rolniczym regionem, a więc maszyn i narzędzi rolniczych, oraz przetwórczy, rolny i spożywczy. Był to przemysł średni i drobny, z silnie rozwiniętym rzemiosłem. U dział Poznania w zatrudnieniu przemysłowym regionu wynosił w 1882 roku 19%, w 1907 roku 20%. W niektórych gałęziach przemysłu udział miasta był dominujący, wynosił on w roku 1907 w przemyśle papierniczym i poligraficznym 62"/0, w przemyśle chemicznym QV"'o, w przemyśle włókienniczym i odzieżowym 38°/», w przemyśle metalowym i maszynowym 32"/», a w skórzanym i spożywczym - 24%'. W przeliczeniu na 1000 mieszkańców Poznań zatrudniał w przemyśle i rzemiośle w 1882 roku 129 osób, w 1907 roku - 120 osób. Duże znaczenie miał Poznań jako ośrodek usługowy, zwłaszcza handlowy. Po pierwszej wojnie światowej warunki rozwoju Poznania zmieniły się raczej na korzyść, chociaż sytuacja gospodarcza Wielkopolski, a szczególnie rolnictwa, wyraźnie się pogorszyła 3 . Rozwijały się również różne inne gałęzie przemysłu i rzemiosła skupiające według spisu powszechnego z roku 1931 - 34% ogółu zatrudnionych (na 1000 mieszkańców przypadało 155 zatrudnionych w przemyśle i rzemiośle). Według danych spisu, największą liczbę osób zatrudniał przemysł odzieżowy - prawie 9 tys., tj. 24*/0 całego zatrudnienia w przemyśle. Drugim z kolei był przemysł maszynowy i metalowy, zatrudniający 8,6 tys. osób (23%), następnie spożywczy -. 6700 osób (17°/«), drzewny (7*/»), poligraficzny (6° M i chemiczny (4"/0). Wzrosło również znaczenie miasta jako ośrodka usługowego. Poznań stał się poważnym ośrodkiem nauki i kultury. Ludność miasta w dwudziestoleciu międzywojennym wzrosła o około 118 tysięcy osób, w tym znaczny odsetek pochodził z napływu *. Zainwestowanie infrastrukturalne miasta było znaczne, ale w podstawowych urządzeniach komunalnych nie było dużych rezerw dla dalszego rozwoju. Dotyczyło to szczególnie układu komunikacyjnego, wodociągów i kanalizacji. Warunki rozwoju Poznania w Polsce Ludowej można określić jako wybitnie korzystne? iNastąpił też szybki rozwój miasta, zwłaszcza jako ośrodka przemysłowego. Do rozwoju przemysłu przyczyniła się niewątpliwie polityka industrializacji, zwłaszcza w okresie planu 6-letniego, dzięki czemu szczególnie rozwinął się ciężki przemysł maszynowy i metalowy, skupiający w roku 1960 ponad połowę zatrudnienia przemysłowego Poznania. Rozwój przemysłu nastąpił głównie drogą rozbudowy zakładów istniejących, takich jak Zakłady Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", "Wiepofama" i inne. Obecnie Poznań jest piątym co do ilości mieszkańców miastem w Polsce i jednym z pięciu miast wydzielonych. 4 P o r . B. Gruicihman: Geneza współczesnej struktury przestrzennej przemysłu województwa poznańskiego (1882-1907). "Prace Badawcze Instytutu Gospodarki Regionalnej". Z. 4). Pozinań 1961, s. 32. 5 (Par. F. BarcińskJi Poznań 20-lecia i Poznań w Polsce Ludowej. "Kronika m. Poznania". Rt. XXIV (1951-56), s. 10 i n. 6 Przyrost napływowy wyniósł rocznie w laltach 1919-1928 od 1 do 8 tysięcy, zaś w latach 1935-1939 cjkioło 4,5 tysiącai. 7 Por. F. Bancińsiki, op. cit., a. 23 i n. xx wieku Z miasta średniego, liczącego w 1939 roku 272 tys. mieszkańców, o dość dobrze rozwiniętym przemyśle i handlu, Poznań przekształcił się w wielki ośrodek przemysłowy i usługowy , naukowy i kulturalny , a jego znaczenie podnoszą funkcje ośrodka międzynarodowych i krajowych targów. Ludność miasta osiągnęła w 1960 roku 408 tys. (łącznie z zamieszkałymi na pobyt czasowy - 415 tys.). Zatrudnienie w przemyśle i rzemiośle wytwórczym wynosiło w roku 1960 około 80 tys. osób, a więc na 1000 mieszkańców - 200 zatrudnionych było w przemyśle i rzemiośle. Jako ośrodek przemysłowy Poznań wytwarzał w 1960 roku 2,6"/ wartości globalnej produkcji przemysłowej kraju, podczas gdy ludność miasta stanowiła 1,3;0 ludności Polski. U dział Poznania w produkcji przemysłowej regionu (tj. województwa poznańskiego i miasta łącznie) wynosił 36,03"'°, przy stosunku ludności 16,5%8. Szczególnie rozwinięty przemysł metalowy, portu i elektrotechniczny uczestniczy w 4,5"'/0 w krajowej tych gałęzi przemysłu. Z innych gałęzi Poznania jest większy od przeciętnego, można 04,2%) i poligraficzny (5,5%»9. Rozwój gospodarczy miasta wynikał w dużej mierze z dobrego położenia komunikacyjnego, które szczególnie korzystnie ukształtowało się w nowych warunkach geopolitycznych. Poznań jest obecnie jednym z największych węzłów komunikacyjnych, leżącym na skrzyżowaniu głównych szlaków komunikacyjnych wschód-zachód i północ-południe o znaczeniu krajowym i międzynarodowym. Funkcja komunikacyjna miasta ma szczególne znaczenie dla jego rozwoju jako ośrodka dorocznych targów międzynarodowych i krajowych oraz ośrodka usług o zasięgu wojewódzkim i ponad wojewódzkim. Międzynarodowe Targi Poznańskie mają duże znaczenie dla gospodarki krajowej w dziedzinie handlu zagranicznego i postępu technicznego, są również źródłem dość znacznych wpływów dewizowych i zagranicznego ruchu turystycznego. Oddziaływanie Poznania jako ośrodka usługowego wykracza poza granice województwa, przy czym dotyczy to głównie szkolnictwa wyższego i nauki oraz służby zdrowia. Według danych za rok 1959 na ośmiu wyższych uczelniach Poznania 31,6°/« studentów pochodziło z województwa poznańskiego, a 40,3°/» z innych województw. W szpitalach miejskich i klinikach Akademii Medycznej przebywali chorzy z dwudziestu województw i miast wydzielonych, przy czym liczba chorych spoza województwa poznańskiego sięgała 10%. W Poznaniu działa siedem instytutów naukowo-badawczych, 17 placówek różnych instytutów mających siedzibę w Warszawie lub innych miastach, 20 placówek Polskiej Akademii N auk, trzy instytuty przy wyższych uczelniach i sześć centralnych laboratoriów. W przemyśle poznańskim, który wytwarzając głównie środki produkcji, zbywa swoje wytwory na terenie prawie całego kraju, wykształcają się ostatnio powiązania kooperacyjne przemysłu maszynowego ("Cegielski") z przemysłem stoczniowym Wybrzeża oraz przemysłu gumowego i metalowego z przemysłem samochodowym. W dziedzinie budownictwa Poznań jest poważnym eksporterem wy maszynowy, środków transglobalnej wartości produkcji przemysłu, w których udział wymienić przemysł gumowy 8 Stosunek ludności Poznania do ludności nierolniczej regionu wyncsił 36,2%. 9 Wszystkie liczby odnoszą się do roku 1960. Antoni 3. Przestalski twórczości budowlano-montażowej do województw sąsiednich (zielonogórskie, wrocławskie, szczecińskie). Powiązania wewnątrzregionalne występują szczególnie silnie na obszarze regionu miejskiego i tzw. strefy podmiejskiej. Regionem miejskim Poznania, zwanym również podregionem centralnym województwa, określa się obszar w promieniu 50 km, obejmujący około 10 powiatów o powierzchni 8700 km 2 (1J3 powierzchni województwa), zamieszkały przez około 970 tys. mieszkańców. Jest to obszar przeważnie rów Zasięg wpływów szkolnictwa wyższego miasta Poznaniahfttl w -lo % 11111 ill3 * -*>*o*ro. m. Po*noń = 597. - 101 - 20 %woj. paznaiifkie =3297* - powyi. i 20 *irtnt wojcwadrtwa e $,5%p y fe? »kw y » oraz kilkanaście gromad z powiatów: śremskiego (z miastem Kórnik), średzkiego (z miastem Kostrzyn), nowotomyskiego (z miastem Buk) i obornickiego (z miastem Murowana Goślina). Łącznie z Poznaniem obszar strefy liczy 2100 km 2 i 568 tys. mieszkańców. Powiązania na tym obszarze występują szczególnie w dziedzinie dojazdów do pracy (prawie połowa dojeżdżających Antoni J. Przestalski do Poznania pochodzi z powiatu poznańskiego), handlu, szkolnictwa, wypoczynku i turystyki, mnIej w dziedzinie funkcji żywicielskich strefy. Brak w zasadzie kooperacji przemysłowej. Poznań jest ośrodkiem wszelkiego rodzaju usług łącznie z handlowymi '*. Poznań w granicach administracyjnych jest miastem o znacznym zainwestowaniu terenu. Wartość majątku trwałego według wstępnego szacunku wynosi prawie 37 miliardów zł. Stanowi to około Vi majątku całego regionu i mniej więcej 2°/ wartości majątku narodowego. Wartość majątku trwałego przypadająca na 1 mieszkańca Poznania wynosi 91 tys, zł (w Polsce 61 tys. zł, w województwie - 58 tys. zł). W strukturze majątku trwałego przemysł i budownictwo stanowią 36°/», pozostałe działy - 64?1<>. Układ ten wskazuje na znaczne zainwestowanie infrastrukturalne miasta, co jest niewątpliwie jedną z przesłanek dalszego rozwoju. Ogólny stopień zużycia majątku trwałego określa się prawie na 38°/«. Według danych za rok 1959, Poznań wytwarzał 2"(' dochodu narodowego (w cenach bieżących, bez podatków i różnic budżetowych). N a 1 mieszkańca przypadało 13 585 zł dochodu (w Polsce - 8914 zł, w województwie - 8038 zł). Dynamiczny rozwój sił wytwórczych miasta po drugiej wojnie światowej był znacznie szybszy aniżeli rozbudowa urządzeń komunalnych, usługowych i mieszkaniowych. Dysproporcje te, wynikające w dużej mierze z obiektywnych trudności gospodarki krajowej, wystąpiły szczególnie silnie w latach · 195C-1955 i chociaż zostały znacznie złagodzone w okresie 1956-1960, stanowią obecnie próg rozwojowy miasta. Dotyczą one w pierwszym rzędzie zaopatrzenia miasta w wodę, odprowadzenia ścieków, komunikacji i mieszkalnictwa. Dodatkowe trudności stwarza znaczna dekapitalizacja istniejących urządzeń, nadmiernie eksploatowanych. Pewne dysproporcje wystąpiły również w strukturze przemysłu. Wyraźna przewaga przemysłu kluczowego wytwarzającego środki produkcji spowodowała słabszy rozwój drobnej wytwórczości, zaopatrującej rynek lokalny, świadczącej usługi i kooperującej z przemysłem kluczowym. Brak powiązań kooperacyjnych występuje wyraźnie w podregionie poznańskim, jednocześnie zaś niedostatecznie rozwinęła się funkcja żywicielska strefy podmiejskiej. Niedostateczna rozbudowa urządzeń komunalnych i mieszkań spowodowała zakłócenia w przestrzennym rozwoju miasta i jego obrzeża. Dotychczasowa rozbudowa miasta odbywała się w kierunku zachodnim i południowym, z pomInIęciem terenów wschodnich na prawym brzegu Warty. Od roku 1956 (gdy zaczęły obowiązywać w Poznaniu ograniczenia meldunkowe) obserwowano nadmierne osiedlanie się ludności w bezpośrednim obrzeżu miasta, co spowodowało nieprawidłowy rozwój sieci osiedleńczej i tzw "dzikie budownictwo" . Poziom warunków wskaźnika krajowego. możemy to stwierdzićbytowych ludności jest w wielu dziedzinach niższy od W podstawowych urządzeniach socjalno-kulturalnych na podstawie tabeli nr 1. 10 Wspomnianego obszaru 10 powiatów nie można właściwie nazwać regionem! Poznania: jest to raczej obszar przyjęty umownie dla przeprowadzenia studiów nad fafctlycznylm zasięgiem regibnu miejskiego. W/ydąje się, że dla opracowania projektu szczegółowegio planu regionalnego Poznania obszar ten jest zbyt duży. 4w i 960 roku {ogółem ponad - 10.cx:x:J m' N S001 -10000T' 2001 - iOOOm'" 1.001 - 1 000 m501 - IOOOrn"201 - 5 O O * 101 - 200> 31 - 100* 81 - 5 O * ' 40 JO«z wydzieleniem pow. krytej w m 2 ) (wa WydtMłu SłotyHyfc P»N m Poznaniu- 1959rl M >k> MTP Antoni J. Przestalski Tabela 1 WSKAŹNIKI NIEKTÓRYCH URZĄDZEŃ SOCMLNO-KULTURALNYCH W MIASTACH WYDZIELONYCH W R. 1960 Liczba uczniów na Miasto l izbę w szkołach Łóżka w szpitalach Miejsca w kinach podstawowych na 1000 mieszkańców na 1000 mieszkańców Warszawa 62 83,0 21,0 Łódź 63 79,1 13,6 Kraków 64 110,4 16,4 Wrocław 66 87,9 16,9 Poznań 68 77,8 10,4 Polska 59 55,2 20,1 (Dane za rok. 1960 wg "Rocznika Statystycznego", 1961 GUS). W grupie najwyższych płac pracowniczych (od 3 do 6 tyś. zł) Poznań zatrudnia 5°/» pracowników fizycznych (przy średniej krajowej 7%) i 5,3°/» pracowników umysłowych (średnia krajowa 8,r/o). II. PODSTAWY I MOŻLIWOŚCI ROZWOJU Podstawowe założenia perspektywicznego rozwoju regionu poznańskiego przewidują przebudowę jego struktury gospodarczej w kierunku znacznego uprzemysłowienia województwa z równoczesną przebudową struktury rolnictwa na wielkoobszarowe, uspołecznione, w wysokim stopniu zmechanizowane, które będzie mogło znacznie zwiększyć produkcję, zmniejszając zatrudnienie. N adwyżki siły roboczej przejdą ze wsi do miast, znajdując tam zatrudnienie w przemyśle. Przewiduje się, że nadwyżki te wyniosą około 250 tysięcy osób, z czego 90 tysięcy przejdzie do Poznania, 150 tysięcy przejdzie do innych miast województwa, a 10 tysięcy do innych województw. Przewidywane rezerwy siły roboczej zwolnione w rolnictwie są jedną z przesłanek rozwoju przemysłu, który będzie następował w oparciu o pełne wykorzystanie istniejących zasobów naturalnych (surowców) i rezerw tkwiących w zainwestowaniu infrastrukturalnym miast. Poznań, jako centralny ośrodek regionu, a zarazem Polski środkowo-zachodniej wzrośnie do wielkości 600-tysięcznego miasta" utrzymując i rozwijając obecne funkcje ośrodka przemysłowego i funkcje ośrodka usług ponadregionalnych, szczególnie targów międzynarodowych i krajowych, szkolnictwa wyższego i nauki oraz usług służby zdrowia. Równocześnie należy dążyć do usunięcia dysproporcji w dziedzinie urządzeń komunalnych, usługowych i mieszkalnictwa. Dobre położenie komunikacyjne, znaczne (choeiaż niedostateczne) zainwestowanie infrastrukturalne, istniejąca kadra wysoko kwalifikowanych pracowników stanowią przesłanki dalszego rozwoju miasta. 11 W zaiożeniadh przyjęto wzrost Poznania do 600 tys. mieszkańców w r. 1980, nawiązując do zatwierdzonego pnzez Radę Ministrów planu zagospodarowania przestrzennego Poznania. Nie wyfelucza to jednakże celowości studiów 'nad alternatywami rozwoju Poznania- powyżej tej liczby mieszkańców. W najbliższych latach zostaną w Poznaniu wybudowane nowe podstawowe urządzenia komunalne: ujęcie wody i oczyszczalnia ścieków, oba obliczone na miasto 603-tysięczne. Budowa tych urządzeń jest konieczna bez wzglądu na przewidywany rozwój miasta, gdyż istniejące już obecnie nie pokrywają potrzeb. Pozwoli to miastu na przekroczenie obecnego progu rozwojowego i dalszy rozwój. Poznań będzie w stanie wchłonąć znaczne nadwyżki siły roboczej z województwa, które w tym wypadku nie będą musiały odpływać poza regIon. Rozwój przemysłu powinien pójść w kierunku produkcji precyzyjnej, o wysokim poziomie technicznym, wymagającej wysoko kwalifikowanej siły roboczej, a więc głównie przemysłu metalowego, maszynowego, elektrotechnicznego, środków transportu, a także chemicznego (zwłaszcza farmaceutycznego) i poligraficznego. W podregionie należy rozwijać przemysł, który mógłby kooperować z zakładami przemysłowymi Poznania. W dziedzinie usług ponadregionalnych należy rozbudować bazę i zaplecze targów oraz wyższe uczelnie i instytuty naukowe. Będąc centrum regionu o dużym potencjale rolniczym, a jednocześnie silnie rozwijającego się przemysłu, Poznań powinien rozbudować przede wszystkim Wyższą Szkołę Rolniczą i Politechnikę. Rozwój szkolnictwa wyższego i instytutów naukowych jest ściśle związany z funkcją przemysłową miasta. Przemysł o charakterze precyzyjnym, produkujący prototypy, powinien współpracować z instytutami i uczelniami wyższymi. W dziedzinie usług świadczonych dla regionu i podregionu należy odpowiednio rozbudować urządzenia handlu (magazyny, chłodnie, składy i sieć detaliczną, z której korzysta w dużej mierze ludność strefy podmiejskiej) i średniego szkolnictwa zawodowego. W najbliższej przyszłości wzrośnie znaczenie Poznania jako ośrodka administracji gospodarczej. Poznań jest centrum regionu, który będzie poważnym dostawcą energii elektrycznej. Rola koordynatora i dyspozytora będzie wymagała istnienia odpowiednich ośrodków i instytucji o wysoko kwalifikowanej kadrze. Podobnie rysuje się rola Poznania jako ośrodka dysponującego wodami Warty w dziedzinie gospodarki wodnej. Dokonane ostatnio odkrycie ropy naftowej w rejonie Zielonej Góry oraz nadzieje wiązane z dalszymi poszukiwaniami na niżu polskim uzasadniają postulat utworzenia z Poznania ośrodka badań geologicznych. Wymagałoby to powołania do życia poważnego przedsiębiorstwa geologiczno-poszukiwawczego, a także rozbudowy odpowiednich wydziałów uniwersytetu i politechniki. 1. LUDNOŚĆ I ZATRUDNIENIE Zgodnie z prognozą demograficzną opracowaną pod kierunkiem prof. dra Stanisława Waszaka, przewiduje się, że ludność miasta w granicach administracyjnych osiągnie 600 tys. osób w roku 1980 12 . Oznacza to wzrost w porównaniu z rokiem 1960 o 47%. (W latach 1940-19S0 wzrost ludności miasta wyniósł około 56%). Przeciętne roczne tempo wzrostu w okresie 1960-1980 12 Por. S. Waszak Prognoza ludnościowa m. Poznania do roku 1980, "Kronika Miasta Poznania". R. XXVIII (1960) nr 1-,2, s. 24-67 oraz "Rocznik Statystyczny m. Poznania 1951-1959", s. 137, Itatol. 32/62. Antoni J. Przestalskiwyniesie 1,9%. W latach 1946-1960 średni przyrost roczny stanowił 2,8°/». Przewidywany stan ludności miasta na koniec okresów 5-1etnich pokazuje tabela nr 2. Tabela 2 LICZBA LUDNOŚCI POZNANIA W LATACH 1960- 1980 Wyszczególnienie L a t a 1960 1965 1970 1975 1980 Ludność w tysiącach 407,7 437,5 486, l 539,5 597,5 Rok 1960 = 100 100 107 119 132 147 Końcowy rok poprzedniej 5-1atki = 100 100 107 III III III Prognoza przewiduje migrację do miasta w wysokości 100 tys. osób, głównie z województwa poznańskiego, gdzie wystąpią dość znaczne nadwyżki siły roboczej (przede wszystkim w rolnictwie) 13. W podstawowych grupach wieku stosunkowo najsłabiej wzrośnie grupa młodzieży lat 15 (o 28%), znacznie silniej grupa wieku produkcyjnego (o 52*/«) 1 naj silniej wieku poprodukcyjnego (o 68%). Tabela 3 PROGNOZA LUDNOŚCIOWA POZNANIA W PODSTAWOWYCH GRUPACH WIEKU Rok 1960 Rok 1980 Grupy wieku liczba osób liczba osób w tys. struktura w tys. struktura l. Młodzieżowa (O - 15 lat) 122,8 30,1 156,8 26,2 wskaźnik wzrostu 100, O 127,7 2. Produkcyjna 245,2 60,1 373,9 62,6 (mężczyźni 16 - 64 lat) (kobiety 16 - 5 9 lat) wskaźnik wzrostu 100, O 152,5 3. Poprodukcyjna 39,7 9,8 66,8 11,2 (mężczyźni powyżej 65 lat) (kobiety powyżej 60 lat) wskaźnik wzrostu 100, O 168,3 Ogółem 407,7 100, O 597,5 100, O Wskaźnik wzrostu 100, O 146,5 Przyjmując, że wskaźniki aktywności zawodowej w poszczególnych grupach wieku nie ulegną zmianie i będą się kształtować na poziomie obecnym, zasoby miejscowej siły roboczej netto, tj. liczba osób czynnych zawodowo wyniesie w roku 1980 267 tys.". Równocześnie jednak wielkość zatrudnienia 13 W latach 1950-1960 migracja do Poznania osiągnęła 39 tys. osób, z czego na woj. poznańskie iprzypada szacunkowo ok. 28-30 tys. osób. 14 . Stosunek czynnych izjawoidoiwo do ogółu ludności wiynosił w roku i960.: dla mężczyzn dla kobiet w wieku 16-"'59 lat 87,9% w wiejkiu 16-54 lat 50,4% 60-64 " 69,2% " 55-59 " 37,r /0 65 i więcej 28,4% " 60 i Więcej 9,5%