JERZY ŁANGOWSKI PIĘCIOLETNI PLAN ROZWOJU GOSPODARCZEGO MIASTA POZNANIA W LATACH 1961-1965 IN A VII SESJI Rady Narodowej miasta Poznania uchwalono plan rozwoju gospodarczego miasta w latach 1961-1965. Niepoślednie jest znaczenie tego dokumentu. Plan pięcioletni 1961-1965 jest pierwszym planem wieloletnim rozwoju miasta, który w sposób kompleksowy ujmuje najważniejsze zadania gospodarcze jednostek objętych planem centralnym oraz jednostek objętych planem terenowym. Plan ten jest jednocześnie pierwszym planeimi etapowym perspektywicznych założeń rozwoju Poznania w latach 1961-1980. RZUT OKA WSTECZ Przystępując do omówienia zadań zmierzających do dalszego rozwoJu gospodarczego miasta Poznania w latach 1961-1965, dokonamy krótkiego przeglądu przeobrażeń i osiągnięć, jakie nastąpiły w ciągu ostatnich szesnastu lat. Przemiany natury społeczno-gospodarczej, jakie dokonały się w Poznaniu w latach 1945-1960, są rezultatem ogólnych przeobrażeń zachodzących w naszym kraju. Okres ten obfitował w Poznaniu w wiele istotnych zmian. Pierwsza z nich to przede wszystkim bardzo znaczny wzrost obszaru i ludności. Ludność Poznania wynosząca w r. 1939 - 272 000, na koniec roku 1960 osiągnęła 415 300 osób. Obszar miasta wzrósł z 77 km 2 (1939 r.) do 220 km* w r. 1960. Oznacza to, że współczesny Poznań rozwinął się w ciągu kilkunastu lat w metropolię o prawie trzykrotnie większym obszarze i o połowę większej liczbie ludności niż w r. 1939. Wyraźnie zmieniło się także oblicze gospodarcze miasta. O ile w r. 1939 dominowały takie dziedziny życia gospodarczego, jak handel, transport, administracja i rzemiosło, to Poznań obecny jest miastem wybitnie przemysłowym. O przemysłowym charakterze miasta świadczy najlepiej liczba zatrudnionych w przemyśle i rzemiośle, która osiągnęła na koniec 1960 r. ponad 81 000 osób, co stanowi 43% ogółu zatrudnionych. Wartość produkcji globalnej przemysłu uspołecznionego (w cenach porównywalnych 1956 r.) wzrosła z 2,1 mld. zł w r. 1946 do 9,3 mld. zł w r. 1960. Oznacza to, że w planie pięcioletnim 1956-1960 nastąpił w Poznaniu wielki wzrost produkcji przemysłowej przy stosunkowo niższej dynamice zatrudnienia. Tak wielki rozrost przemysłu, zwłaszcza maszynowego i metalowego, zawdzięcza Poznań przede wszystkim rozbudowie Zakładów Przemysłu Metalowego "H. Cegielski", produkujących obrabiarki, wagony, a ostatnio wielkiesilniki okrętowe. Poważnie rozbudowała się także Wielkopolska Fabryka Urządzeń Mechanicznych, Poznańskie Zakłady Metalurgiczne "Pomet" oraz Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego. Powstały nowe, wielkie fabryki: Maszyn Żniwnych oraz Łożysk Tocznych. Znacznej rozbudowie uległ również p r z e m ys ł s p o żyw czy, c h e mi c z n y, t łu s z e z o w 0- k o s m e t y c z n y , fa r m a c e u t y c z n y oraz odzieżowy. Znacznie rozbudowały się Zakłady Przemysłu Cukierniczego "Goplana", Poznańskie Zakłady Środków Odżywczych, Zakłady Przemysłu Gumowego "Stomil", Zakłady Kosmetyczne "Lechia", Wytwórnia Produktów Zielarskich oraz Zakłady Przemysłu Odzieżowego im. Komuny Paryskiej. Znamienny jest również dynamiczny rozwój drobnej wytwórczości, w której zatrudnienie wzrosło w ciągu minionych dziesięciu lat prawie trzykrotnie (do' ponad 11 000 osób), a wartość produkcji towarowej przekroczyła w r. 1961 - 1,1 mld. zł. Intensywny rozwój przemysłu i zatrudnienia nie pozostał bez wpływu na rozwój budownictwa mieszkaniowego, gospodarki komunalnej, usług handlowych oraz urządzeń socjalno-kulturalnych. Kwestia mieszkaniowa stała się jednym z podstawowych problemów rozwojowych miasta. Jest to uzasadnione, biorąc pod uwagę potrzeby miasta i fakt, że standard mieszkaniowy jest istotnym czynnikiem kształtującym poziom życia ludności. W latach 1946-1960 wybudowano w Poznaniu łącznie ponad 50 000 nowych izb mieszkalnych, a ogólny stan zasobów mieszkalnych osiągnął w r. 1860 liczbę 253 200 izb'. Z ogólnej liczby nowo wybudowanych izb 29 300 izb, tj. przeszło 50°/» przypada na lata 1956-1960. Warto przypomnieć, że w ciągu pierwszych jedenastu la t 2 okresu międzywojennego (od r. 1919) wybudowano w Poznaniu zaledwie 11 500 izb. W rezultacie szybszego tempa budownictwa mieszkaniowego w latach 1956-1960 wskaźnik zagęszczenia poprawił się z 1,71 (1950) na 1,57 osób na izbę w r. i960 3 . Nie można nie wspomnieć o osiągnięciach gospodarki komunalnej, o odbudowie urządzeń komunalnych i dalszej ich rozbudowie. Znacznie rozbudowano sieć dróg i komunikację miejską. Tabor tramwajowy w porównaniu ze stanem z r. 1939 wzrósł trzykrotnie. Wodociągi miejskie, które w r. 1938 produkowały ok. 9 min m 3 wody, wyprodukowały w r. 1960 trzy razy tyle. Jednocześnie wzrosła sieć urządzeń wodno-kanalizacyjnych o 127,5 km. Znacznie wzrosło zaopatrzenie w gaz i energię elektryczną. N p. w latach 1950-1960 sprzedaż gazu wzrosła o ponad 100%, a sprzedaż energii elektrycznej o 143Vo. Ilość punktów świetlnych ogółem wzrosła czterokrotnie. N astąpił również znaczny rozwój handlu uspołecznionego. Liczba sklepów uspołecznionych handlu detalicznego wzrosła z 697 w r. 1950 do 1335 w r. 1960, a liczba uspołecznionych zakładów gastronomicznych łącznie z bufetami z 65 w r. 1950 do 119 w r. 1960. Ważnym czynnikiem wpływającym na życie i rozwój miasta stały się także Międzynarodowe Targi Poznańskie, wznowione w r. 1947. Wyrazem tego jest stale zwiększająca się liczba wystawców krajowych i zagranicznych. W r. 1960 liczba wystawców krajowych wzrosła do 1946 wobec 1200 w r. 1955, a liczba wystawców zagranicznych do 1203 wobec 351 w r. 1955. Odpowiednio zwiększyła się ogólna powierzchnia wystawowa z 75 975 m 2 w r. 1955 do 97 671 m 2 w r. 1960. Znamienny jest także rozwój Targów Krajowych - 1 Według danych Narodowego Spisu Powszechnego. 2 To znaczy w latach 1919-1930 3 W przeliczeniu na ludność stałą. 2 Kronika Miasta Poznania l Jerzy Łangowski Wiosennych i Jesiennych, na których liczba wystawców w okresie od 1958 do 1960 r. powiększyła się z 416 do 3932, a zajmowana powierzchnia wystawowa z 11 000 m 2 do 47 500 m 2 . W dziedzinie rozwoju urządzeń socjalnych i kulturalnych podkreślenia wymaga szczególnie rozwój oświaty oraz rola, jaką spełnił w tym zakresie plan pięcioletni 1956-1960. W latach 1945-1960 oddano do użytku ogółem 33 szkoły podstawowe, z tego 27 szkół o 367 izbach w latach 1956-1960, w tym w r. 1960 pierwszą szkołę-pomnik Tysiąclecia. Widoczne są efekty rozwoju szkolnictwa wyższego i nauki. Poznań jest jednym z największych w kraju ośrodków szkolnictwa wyższego. Przed II wojną światową istniały tu trzy wyższe uczelnie, w których kształciło się około 4000 studentów. Obecnie liczba uczelni wzrosła do ośmiu, a liczba studentów na studiach dziennych i zaocznych do ponad 14 000. Nie mniejsze osiągnięcia notuje się w odbudowie i rozbudowie obiektów szkolnictwa wyższego. Powstały nowe obiekty szkolne, Politechniki Poznańskiej na Ratajach, Akademii Medycznej przy ul. Przybyszewskiego. Powstały i powstają nowe sale wykładowe, zakłady doświadczalne i pracownie. Zwiększyła się liczba domów akademickich, których w tej chwili posiadamy 18. W dziedzinie kultury Poznań nie pozostaje w tyle za innymi miastami. Szczególnie rozwinął się ruch muzyczny, którego głównymi ośrodkami są Opera i Filharmonia z jednym z najlepszych w Europie chórem chłopięco-męskim. Na podkreślenie zasługuje odbudowa cennych zabytków naszego miasta, a wśród nich odbudowa Starego Ratusza, poznańskiej "starówki", pałacu Działyńskich, pałacu Mielżyńskich, Wagi Miejskiej, katedry, Biblioteki im. E. Raczyńskiego i innych obiektów. .Istotnym osiągnięciem w dziedzinie kultury jest uruchomienie w r. 1957 studia i stacji telewizyjnej. Mamy już w Poznaniu 25 000 zainstalowanych aparatów telewizyjnych. Znaczna poprawa nastąpiła w zakresie kinofikacji. Poważny dorobek ma również służba zdrowia. Wymienić tu trzeba, biorąc pod uwagę całość minionego okresu: nowy szpital położniczo-ginekologiczny, onkologiczny, rozbudowę szpitali istniejących oraz pięciu klinik Akademii Medycznej. Znacznej poprawie uległa sytuacja w lecznictwie otwartym, o czym świadczy przyrost poradni z 202 w r. 1955 do 447 w r. 1960. GŁÓWNE KIERUNKI ROZWOJU MIASTA W LATACH 1%1-1%5 J ak przedstawiają się ogólne warunki i podstawowe kierunki rozwoJu gospodarczego miasta w latach 1961-1965? Zasadnicze kierunki polityki gospodarczej wynikają przede wszystkim z ukształtowanych już proporcji w rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki miasta i związanych z tym aktualnych potrzeb. Szybki rozwój przemysłu w Poznaniu stworzył pewne dysproporcje, wyrażające się w znacznej przewadze przemysłu kluczowego, pracującego dla potrzeb rynku krajowego z równoczesnym pomijaniem rynku lokalnego. Niedostatecznie rozwinęła się drobna wytwórczość i przemysł terenowy, pracujący w trudnych warunkach lokalowych i na przestarzałych urządzeniach. Zbyt mała jest również sieć placówek usługowych dla ludności, co szczególnie odczuwa się w dzielnicach peryferyjnych. Dynamicznemu rozwojowi przemysłu (zwłaszcza do r. 1955) nie dorównywało tempo budownictwa mieszkaniowego i urządzeń komunalnych. Jednocześnie zbyt małe nakłady przeznaczano na kapitalne remonty budynków mieszkalnych i urządzeń komunalnych, co przyspieszało ich dekapitalizacj ę. Niedostateczny rozwój podstawowych urządzeń komunalnych spowodował również dysproporcje w rozwoju przestrzennym miasta. Rozbudowa odbywała się głównie w kierunku zachodnim i południowym, po lewej stronie Warty, z zaniedbaniem kierunku północnego i całkowitym prawie pominięciem wschodniego, na prawym brzegu Warty. Zlokalizowanie kilku dużych zakładów przemysłowych na prawym brzegu Warty zwiększyło trudności komunikacyjne, wynikające z przecięcia miasta na osi północ-południe torami kolejowymi i Wartą. Wobec poważnej rozbudowy sieci i taboru komunikacyjnego trzy mosty nad torami i dwa przez Wartę nie pozwoliły na zasadniczą poprawę warunków komunikacyjnych. Aktualny stan gospodarczy miasta przy dalszym rozwoju bazy przemysłowej wymaga przede wszystkim zapewnienia mieszkań zwiększającej się ludności oraz niezbędnych urządzeń komunalnych w celu choćby częściowego wyrównania dysproporcji i ogólnej poprawy warunków bytowych ludności. Stąd główne kierunki polityki gospodarczej obok dalszego rozwoju przemysłu koncentrują się w latach 1961-1965 na przyspieszeniu tempa rozwoju budownictwa mieszkaniowego oraz rozbudowie ważnych dla miasta urządzeń komunalnych. Wśród nich na pierwszy plan wysuwa się problem zaopatrzenia miasta w wodę, wiążący się z rozpoczęciem budowy nowego ujęcia wody, poprawa sytuacji w komunikacji miejskiej dzięki budowie trasy mostowej (z dwoma mostami przez Wartę) oraz poprawa warunków sanitarnych miasta poprzez częściowe rozwiązanie problemu kanalizacyjnego. Spośród pozostałych kierunków rozwoju na uwagę zasługują przede wszystkim: dalszy rozwój budownictwa szkół podstawowych i rozwiązanie istniejących w tej dziedzinie trudności, zapewnienie bardziej prawidłowych proporcji w rozwoju szkolnictwa ogólnokształcącego i zawodowego na korzyść szkolnictwa zawodowego, urządzenie i zagospodarowanie miejskich terenów wypoczynkowych, rozbudowa zaplecza Międzynarodowych Targów Poznańskich oraz uporządkowanie śródmieścia jako centrum handlowego. PRZEMYSŁ TWORZY WIELKI POZNAŃ Ogólny kierunek polityki gospodarczej miasta pozwala na stwierdzenie, że wraz z dalszym rozwojem funkcji miasta jako ośrodka przemysłowego (przez rozbudowę, a zwłaszcza pełniejsze wykorzystanie istniejącego potencjału produkcyjnego) zakłada się odpowiednio większy niż dotychczas rozwój, pozostałych urządzeń miastotwórczych, niezbędnych do przywrócenia częściowej równowagi w ogólnym rozwoju miasta i zapewnienia wydatniejszej poprawy warunków bytowych mieszkańców Poznania. W zakresie przemysłu uspołecznionego przewiduje się, iż wartość produkcji wzrośnie w r. 1S65 do ponad 18 400 min. zł (produkcja towarowa według cen zbytu), to jest prawie o 40*'0 w porównaniu z r. 1960. Produkcja przemysłu terenowego osiągnie wartość 1505,8 min. zł, co stanowić będzie wzrost o 29,6%. Cechą charakterystyczną rozwoju przemysłu poznańskiego jest szybsze tempo wzrostu w przemyśle precyzyjnym, maszynowym, metalowym, elektro 2» JerzY Łangowskitechnicznym, chemicznym oraz w przemyśle środków transportu, w których to gałęziach wskaźniki wzrostu produkcji znacznie przewyższają tempo przeciętne. W rezultacie w r. 1965 nastąpią korzystne zmiany w strukturze przemysłu Poznania. Wyrazi się to przede wszystkim w zasadniczej zmianie proporcji między przemysłem maszynowym i konstrukcji metalowych, którego udział w ogólnej produkcji wzrośnie z 26,6% (1960 r.) do 34,7% w r. 1965, a przemysłem spożywczym, którego udział zmniejszy się w analogicznym okresie z 41,1 % do 34,2%. Świadczyć to będzie niewątpliwie o właściwym kształtowaniu profilu produkcyjnego naszego przemysłu. Równocześnie z rozwojem produkcji plan pięcioletni 1961-1965 przewiduje znaczny rozwój usług przemysłowych i nieprzemysłowych. Plan wartości usług dla ludności, obejmujący wszystkie jednostki uspołecznione i nieuspołecznione, przewiduje powstanie 369 nowych zakładów usługowych. Wartość świadczonych ludności usług winna wzrosnąć z 240 min. zł (1960 r.) do 438 min. w r. 1965, czyli o 82,5°/», przy czym zasadniczy rozwój nastąpi w usługach branży elektrotechnicznej (o 243%), motoryzacyjnej (o 102°/«) szklarskiej (130%) oraz w pralnictwie. Istotnym warunkiem wykonania projektowanych zadań i lepszego zaspokojenia w tej dziedzinie potrzeb ludności będzie niewątpliwie zapewnienie racjonalnego rozmieszczenia punktów usługowych. Doceniając znaczenie rzemiosła w planie 1961-1965, przewiduje się wzrost produkcji i usług rzemiosła o 2r/o, przy wzroście zatrudnienia o 11%. Należy przy tym podkreślić, że właściwym kierunkiem rozwoju rzemiosła winny być przede wszystkim usługi. Odpowiednio do zadań rozwój potencjału produkcyjnego przemysłu zabezpieczają nakłady inwestycyjne, które w przemyśle kluczowym wyniosą 2 775,3 min. zł, z czego 1519 min. zł przeznacza się na roboty budowlano-montażowe. Z ważniejszych inwestycji planu centralnego w latach 1S61-1965 przewiduje się w Poznaniu: budowę wytwórni dwugazu Zakładów Gazownictwa Okręgu Poznańskiego oraz rozbudowę Wielkopolskiej Fabryki Urządzeń Mechanicznych, Zakładów Przemysłu Metalowego;\. "H. Cegielski", Zakładów Metalurgicznych "Pomet", Poznańskiej Fabryki Łożysk Tocznych, Poznańskiej Fabryki Maszyn Żniwnych, Zakładów Przemysłu Gumowego "Stomil", Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego, Zakładów Farmaceutycznych i Zakładów Przemysłu Tłuszczowego. Nakłady inwestycyjne w przemyśle terenowym wyniosą w latach 19611965 - 241 min. zł. Między innymi planuje się budowę zakładów metalowych przy ul. Bułgarskiej, dwóch piekarni na Dębcu i przy ul. Ratajczaka oraz przebudowę piekarni przy ul. Różanej. Rozwój urbanistyczny miasta powoduje konieczność zmniejszenia w pięcioleciu 1961-1965 obszarów kultur rolnych. Przewiduje się, że obszar użytków rolnych do r. 1965 zmniejszy się w porównaniu z r. 1960 o 203 ha, przeważnie kosztem gospodarstw chłopskich. DALSZA POPRAWA WARUNKÓW ŻYCIA Równolegle ze wzrostem produkcji i wydajności pracy powinna nastąpić w latach 1961-1965 dalsza poprawa warunków bytowych ludności, m. in. w drodze wzrostu realnych płac (przeciętnie około 23°/»), a tym samym i siły nabywczej oraz odpowiednio większego spożycia. Stawia to określone zadania w dziedzinie obrotu towarowego. Spośród aktualnych problemów handlu miejskiego na czoło wysuwa SIę konieczność zapewnienia rynkowi odpowiednio zwiększonej i bogatszej w asortymencie masy towarowej, szybszy niż dotychczasowy rozwój sieci handlowej, zarówno w śródmieściu i w dzielnicach, oraz dalszy rozwój nowoczesnych form handlu. Zagadnienie to wzięto pod uwagę przy opracowaniu planu. Projekt planu 1961-1965 przewiduje, że obroty towarowe ogółem w mieście wzrosną z 5 774,6 min. zł w r. 1960 do 7 902,8 min. zł w r. 1965. W porównaniu z r. 1960 obroty w r. 1965 wzrosną więc o 36,8%, w tym w detalu o 36,3%. Odpowiednio do wzrostu obrotów przewiduje się rozwój sieci handlowej. Liczba sklepów uspołecznionego handlu detalicznego wzrośnie z 1335 w r. 1960 do 1543 w r. 1965, tzn. o 15,6%. Liczba zakładów gastronomicznych wzrośnie w tym samym czasie z 119 do 146. W zakresie rozwoju nowoczesnych metod handlu przewiduje się dalszy rozwój sieci sklepów samoobsługowych, barów szybkiej obsługi oraz sklepów preselekcyjnych. Liczba sklepów spożywczych samoobsługowych wzrośnie z 40 (1960 r.) do 189 w r. 1965, natomiast liczba sklepów preselekcyjnych ze 112 do 273. Obok rozwoju sieci sklepów branżowych w planie 1961-1965 przewiduje się budowę dużych, wielokondygnacyjnych domów towarowych wielobranżowych. Do r. 1965 wybudowane zostaną trzy domy handlowo-usługowe w branży przemysłowej: Poznańskiej Spółdzielni Spożywców, Wojewódzkiego Związku Spółdzielczości Pracy i Poznańskiego Zjednoczenia Przedsiębiorstw Handlowych przy ul. Armii Czerwonej, a w branży spożywczej - dom handlowy przy ul. 27 Grudnia róg Kantaka. Na inwestycje te przeznaczono łącznie ponad 65 min. zł. W realizacji zadań polskiego handlu zagranicznego nieustannie wzrasta znaczenie Międzynarodowych Targów Poznańskich i dlatego w planie 19611965 przewiduje się dalszy rozwój tej placówki. Z budowanych ostatnio hal jedną oddano do użytku w r. 1961, a druga będzie gotowa w r. 1962. Ponadto projektuje się przebudowę kilku starych większych pawilonów. Bogatsze będzie również zaplecze targowe. W r. 1963 przewiduje się ukończenie budowy nowoczesnego hotelu "Orbis" na 630 łóżek oraz ostateczne zagospodarowanie i urządzenie terenów rekreacyjnych n-ad jeziorami w Strzeszynku i Kiekrzu. Przewidywany przyrost ludności w mieście z 415,3 tys. (1961 r.) do ponad 445 tys. osób w r. 1965 wymaga dalszego, poważnego rozwoju budownictwa mieszkaniowego oraz podstawowych urządzeń komunalnych. Wagę tego problemu podkreśla fakt, że w planie 1961-1965 na te cele przeznacza się ogółem 1249,0 min. zł, co stanowi 62,5% ogółu nakładów inwestycyjnych rady narodowej. Z kwoty tej przypada 875,9 min. zł na budownictwo mieszkaniowe, tj. o 60% więcej niż w latach 1956-1960, oraz 373,1 min. zł na gospodarkę komunalną, czyli o 56% więcej niż w minionym pięcioleciu. Uchwała sejmowa przewiduje oddanie w latach 1961-1965 do użytku mieszkańców Poznania co najmniej 44,5% izb mieszkalnych o łącznej powierzchni użytkowej ok. 773 000 nr, co winno zapewnić ok. 15 300 mieszkań. Z tego przypada na budownictwo rady narodowej 15 300 izb (34,4%), budownictwo zakładów pracy 9200 izb (20,7%) i na budownictwo ludności 20 000 izb (44,9%). Mając na uwadze rosnące potrzeby mieszkańców, plan rozbudowy miasta Poznania przewiduje znaczne przekroczenie tych założeń. Już obecnie na podstawie przewidywanego wykonania planu budownictwa mieszkaniowego w r. 1961 oraz ustalonych zadań na r. 1962 Prezydium Rady Narodowej JerzY Łangowskim. Poznania widzi realne możliwości poważnego przekroczenia zadań planu 1961-1965. Dążenia do przekroczenia zadań budownictwa mieszkaniowego znalazły pełne poparcie i zrozumienie wśród mieszkańców Poznania, zamierzających budować własne mieszkania przy pomocy kredytowej państwa, która wyraża się kwotą 685 min. zł. W wyniku poważnego wzrostu zasobów mieszkaniowych do r. 1965 nastąpi dalsza poprawa warunków mieszkaniowych, a wskaźnik zagęszczenia mieszkań spadnie do około 1,46 osób na izbę. Plan budownictwa mieszkaniowego przewiduje głównie budownictwo osiedlowe i blokowe · - wielokondygnacyjne, prowadzone systemem uprzemysłowionym. Koncentrować się ono będzie przede wszystkim na osiedlach Grunwald I i II i Ratajach. Tereny pod budownictwo mieszkaniowe są zapewnione i częściowo uzbrojone. Tereny dotychczas nie uzbrojone objęte są planem inwestycji komunalnych. Większe niż kiedykolwiek przewidziano w latach 1961-1965 fundusze remontowe. Na kapitalne remonty budynków mieszkalnych przeznacza się ogółem 345,5 min. zł. W rezultacie roczne nakłady wzrosną średnio z 34,6 min. zł w latach 1956-1960 do 69,1 min. zł w okresie planowanym, co oczywiście pozwoli na lepszą konserwację zasobów mieszkalnych. Z zadaniami w dziedzinie budownictwa mieszkaniowego wiąże się rozbudowa urządzeń komunalnych, szczególnie wodociągów i kanalizacji, dróg i komunikacji. N a pierwszy plan wysuwa się zadanie dostarczenia miastu odpowiedniej ilości zdrowej wody. Rozbudowa obecnego ujęcia wody pozwoli na osiągnięcie w r. 1962 maksymalnej wydajności. Ilość wody wtłaczanej do sieci wzrośnie w latach 1960-1965 o 11,8%. Kapitalne znaczenie dla rozwiązania problemu wody ma budowa nowego ujęcia, której rozpoczęcie przewiduje się w r. 1963, a efekty budowy pierwszego etapu powinny zaznaczyć się w końcu r. 1966. Należy zaznaczyć, że trzeba będzie jeszcze w dalszym ciągu limitować wodę dla przemysłu. Jednocześnie ze wzrostem spożycia wody rozbudowana zostanie sieć wodociągowa, która zwiększy się do końca r. 1965 o 42 km w porównaniu ze stanem 1960 r. Sieć kanalizacyjna powiększy się w analogicznym okresie o 61 km. Przebudowana i zmodernizowana zostanie obecna przepompownia ścieków, co pozwoli na pełne oczyszczenie ścieków lewobrzeżnej części miasta. Sprawa ścieków części prawobrzeżnej i pełnego oczyszczenia ścieków miejskich wymaga budowy nowej centralnej oczyszczalni. Przewiduje się, że pierwszy etap tej budowy winien być ukończony do r. 1965. W przyspieszeniu realizacji tego zamierzenia może wydatnie pomóc przemysł kluczowy przez współudział w kosztach budowy. W celu polepszenia zaopatrzenia miasta w gaz świetlny projektuje się zbudowanie wytwórni dwugazu. Zaopatrzenie miasta w gaz wzrośnie w r. 1965 o 53,6% w stosunku do 1960 r., przy czym przeciętna dobowa wzrośnie w tym czasie z 206 000 do 318 000 m 3 gazu. Poza budową nowych ulic i dróg związanych z powstawaniem osiedli mieszkaniowych ważną inwestycją będzie budowa trasy mostowej wraz z nowymi mostami przez Wartę, która połączy dzielnice północno-wschodnie ze śródmieściem. Równocześnie przewiduje się na tym odcinku rozpoczęcie prac nad regulacją Warty z przebudową koryta żeglownego. Rozbudowana zostanie ul. Starołęcka, łącząca uprzemysłowioną dzielnicę Starołęki ze śródmieściem. Poszerzona zostanie ul. Grunwaldzka. Długość ulic i dróg o nawierzchni ulepszonej wzrośnie w latach 1961-1965 z 262 do 421 km, czyli o 159 km. Jednocześnie nastąpi poprawa oświetlenia miasta przez zainstalowanie 4250 nowych punktów świetlnych. W rezultacie liczba punktów świetlnych w r. 1965 przekroczy w Poznaniu 15 000. Planuje się zakup dla taboru komunikacyjnego 45 wozów tramwajowych, 85 autobusów i 14 trolleybusów. Przewiduje się jednocześnie bardzo znaczny wzrost roli usługowej trakcji autobusowej w przewozie pasażerów. Trzeba dodać, że istotne są również zamierzenia planu centralnego w dziedzinie komunikacji i łączności. Do zasadniczych inwestycji zalicza się elektryfikację linii kolejowej Poznań- Warszawa, budowę nowych telefonicznych central automatycznych dla dzielnic: Grunwald i Wilda oraz dwóch mniejszych central dla Winograd i Głównej. W rezultacie usługi telefoniczne wzrosną o 29,0%. DALSZY ROZWÓJ KULTURY I URZĄDZEŃ SOCJALNYCH W miarę możliwości i środków zapewniono w planie 1961-1965 równIez dalszy rozwój urządzeń socjalnych i kulturalnych. Kierowano się przy tym głównie wytycznymi do reformy szkolnictwa oraz chęcią zapewnienia szybszego niż dotąd rozwoju szkolnictwa zawodowego. W porównaniu z pięciolatką 1956-1960 inakłady na rozwój oświaty w planie 1961-1965 wzrosną o 78%, osiągając kwotę 366,2 min. zł. W efekcie łącznie z budownictwem Dyrekcji Budowy Osiedli Robotniczych wybudowane zostanie w Poznaniu 19 szkół podstawowych i 11 przedszkoli, co oznacza 281 nowych izb lekcyjnych, oraz że zagęszczenie w szkolnictwie podstawowym ulegnie dalszej poprawie z 68,3 w r. 1960 do 54,4 uczniów na izbę w r. 1965. Ponadto przewiduje się oddanie do użytku 2 zasadniczych szkół zawodowych. Szkolnictwo średnie otrzyma ogółem 7 nowych obiektów przeznaczonych dla techników zawodowych i średnich szkół ogólnokształcących. W rezultacie szkolnictwem zawodowym będzie można objąć w r. 1965 ponad 30 400 uczniów, tj. o 9T /0 więcej niż w r. 1960. W liceach ogólnokształcących liczba uczniów wzrośnie do 9200, czyli o 61Vo. Wprowadzi to zasadnicze zmiany w proporcjach na korzyść szkolnictwa zawodowego. W szkolnictwie wyższym przewiduje się w planie centralnym wybudowanie do r. 1963 nowej siedziby Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego, budowę 4 domów studenckich oraz rozpoczęcie budowy gmachów dla Wydziału Filozofii i Wydziału Fizyki UAM. Przewiduje się rozbudowę ośrodka telewizyjnego oraz oddanie do użytku nowego kina na 800 miejsc. W rezultacie liczba miejsc w kinach na 1000 mieszkańców wzrośnie z 16,8 (1960 r.) do 17,6 w r. 1965, a liczba abonentów telewizyjnych przekroczy według założeń planu 50 000. Ponadto do r. 1965 projektuje się wybudowanie nowoczesnego gmachu dla szkoły muzycznej oraz rozpoczęcie budowy zaplecza Miejskiej Biblioteki Publicznej. Na rozwój kultury fizycznej przeznacza się w planie 1961-1965 ponad 18 min. zł, przy czym do zasadniczych pozycji planu należy dokończenie budowy urządzeń krytych przy Stadionie im. 22 Lipca, wykończenie toru regatowego na Malcie, budowę kortów tenisowych oraz pawilonów sportowych. Dalszy rozwój urządzeń zdrowia i opieki społecznej zapewniają inwestycje planu terenowego na sumę 114 min. zł, tj. 2,5-krotnie większą w porównaniu z latami 1956-1960. W rezultacie rozbudowy urządzeń służby zdrowia liczba łóżek w szpitalach miejskich wzrośnie o 18,5°/», osiągając w r. 1965 stan 1761, a ogółem w mieście - 4537 łóżek. Przewiduje się, że wskaźnik łóżek ogółem JerzY Łangowskiw mieście wzrośnie w planie 1961-1965 z 77,8 do 82 na 10 000 mieszkańców. Do użytku oddane zostaną 3 przychodnie zdrowia, ukończona będzie budowa miejskiej przychodni przeciwgruźliczej. W r. 1965 rozpocznie się budowę szpitala miejskiego na 600 łóżek. W planie centralnym przewiduje się również rozpoczęcie budowy pomieszczeń dla dwu klinik dziecięcych oraz kliniki psychiatrycznej, a jednocześnie ulegnie rozbudowie klinika ortopedyczna. Dalszy rozwój opieki społecznej zapewnia oddanie do użytku domu rencisty oraz wybudowanie do r. 1965 zakładu szkolenia inwalidów i zakładu dla przewlekle chorych. Przewidziane w planie 1961-1965 zadania rozwoJu gospodarczego sprowadzają się w głównej mierze do programu inwestycji. Jeżeli wziąć pod uwagę, że 65% ogółu nakładów inwestycyjnych przeznacza się na roboty budowlano-montażowe, łatwo dojdziemy do wniosku, że od harmonijnej, rytmicznej współpracy służb inwestycyjnych i przedsiębiorstw budowlanych zależy wykonanie zadań gospodarczych lat 1961-1965. Przewidywane rozmiary nakładów inwestycyjnych w latach 1961-1965 w Poznaniu wyniosą ogółem 8300 min. zł, z czego 5,1 mld. zł przypadnie na roboty budowlano-montażowe. Z ogółu nakładów inwestycyjnych na gospodarkę uspołecznioną przypada 7246,7 min. zł, z czego w planie centralnym 5125 min. zł, w planie terenowym rady narodowej 1993,3 min., a w planie spółdzielczości 128,4 min. zł. Należy podkreślić, że inwestycje rady narodowej przewyższają o 56,4°jo nakłady z lat 1956-1960, przy czym na roboty budowlano-montażowe przeznacza się 87,rjo, na zakupy nowych urządzeń i sprzętu 9,2°jo, a 3,7,/» stanowią nakłady pozostałe (dokumentacja, wykup terenów, nadzór itp.). Zasadniczo odmienne są również kierunki inwestowania w planie terenowym. Jeśli w planie centralnym 77 jo nakładów inwestycyjnych przeznacza się na przemysł, budownictwo oraz transport i łączność, to w planie rady narodowej inwestycje przemysłowe wyniosą jedynie 26,5°jo. Olbrzymia więc większość nakładów w planie terenowym ma służyć poprawie warunków bytowych mieszkańców miasta, głównie w dziedzinie budownictwa mieszkaniowego, usług komunalnych oraz urządzeń socjalnych i kulturalnych. Istotną dla miasta formą inwestowania są również czyny społeczne. Przewiduje się wiele prac w zakresie ulepszenia dróg, ulic i placów, drobnych remontów budynków mieszkalnych, urządzanie placów zabaw dla dzieci oraz terenów zielonych, a ponadto porządkowanie placów i ogródków szkolnych, napraw sprzętu i pomocy naukowych itp. Dzieląc środki, starano się uwzględniać najpilniejsze potrzeby mieszkańców miasta, szczególnie dotyczące radykalnej poprawy sytuacji mieszkaniowej i szkolnictwa. Na te cele przeznaczono 62,3°jo ogółu nakładów inwestycyjnych. Trzeba wyraźnie powiedzieć, że w pięciolatce 1961-1965 nie uda się także w pełni rozwiązać takich problemów, jak woda i komunikacja, nie tylko zresztą z braku środków. Inwestycje te wymagają wieloletnich studiów. Przygotowanie pełnej dokumentacji potrwa co najmniej do końca 1962 roku. Nie mogły być także uwzględnione w pełni potrzeby w zakresie zdrowia, opieki społecznej, kultury czy sportu. Uwzględnienie dodatkowych potrzeb w jednej z tych dziedzin spowodowałoby automatycznie ograniczenie zakreślonych zadań w innych, np. w gospodarce komunalnej. Ustalono więc zadania w miarę możliwości. Wykonanie tych zadań jest napięte, niemniej realne I możliwe.