JAN PRĘDKI DZIAŁALNOŚĆ TOWARZYSTWA ROZWOJU ZIEM ZACHODNICH W POZNANIU -f OWOŁANE w roku 1957 do życia Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich może poszczycić się po czterech latach działalności bogatymi doświadczeniami. Także Zarząd Wojewódzki TRZZ w Poznaniu wypracował własne metody działalności i uzyskał w oparciu o nie dobre rezultaty. Należy zwrócić uwagę, że istnieje dość zasadnicza różnica między zakresem działania TRZZ na samych Ziemiach Zachodnich a jego działalnością na innych ziemiach Polski. Dlatego też doświadczenia poznańskie mają większe znaczenie dla zarządów TRZZ działających na terenie województw centralnych. Ta odmienność zakresu działania w dużej mierze wpłynęła na poznański program pracy TRZZ. Cechą zasadniczą tego programu jest kooperacja z sąsiednimi województwami Ziem Zachodnich, a przede wszystkim z województwami zielonogórskim, koszalińskim i szczecińskim. Ostatnio rozwinęła się także współpraca z województwami opolskim i wrocławskim. Pierwsze kontakty z "partnerami" na Ziemiach Zachodnich otworzyły bardzo szerokie pole współdziałania zarówno w życiu ekonomicznym, jak i kulturalnym, zwłaszcza w dziedzinie oświaty, turystyki i sportu. Uświadomiono sobie też wcześnie, że istnieje wiele zagadnień, których w całości nie będzie można rozwiązywać w ramach kooperacji międzywojewódzkiej, i dlatego wysunięto już w zaraniu działalności Zarządu Wojewódzkiego TRZZ koncepcje podejmowania natychmiastowej działalności tam, gdzie będzie ona możliwa, choćby nawet na drobnych odcinkach życia. Umożliwiło to dość szybkie zaangażowanie do pracy w TRZZ stosunkowo szerokiego kręgu instytucji i osób w całej Wielkopolsce. Pracę Zarządu Wojewódzkiego TRZZ w Poznaniu cechowała od początku różnorodność drobnych inicjatyw, realizowanych w rozmaitych formach kooperacji. KOOPERACJA W DZIEDZINIE PRACY NAUKOWEJ I POPULARYZACJI WIEDZY Współpraca Wielkopolski z Ziemiami Zachodnimi na polu nauki ma bardzo dawne i bogate tradycje, sięgające minionego stulecia, kiedy to Poznań stanowił główny ośrodek kulturalny ziem zachodnich pod zaborem pruskim. Nawiązując do tych tradycji, działacze wielkopolscy już w pierwszych latach Polski Ludowej rozwinęli samorzutnie w wielu dziedzinach współpracę z Zie Jan Prędkimiami Zachodnimi. Wzmogła się ona jeszcze, kiedy rozpoczęło swą działalność Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich. TRZZ, nie będąc instytutem naukowym, inicjuje badania naukowe, rozwija współpracę z instytucjami naukowymi, służąc im skuteczną pomocą w realizowaniu niektórych kierunków ich działania, w szczególności w zakresie popularyzacji nauki. Wielu poznańskich naukowców jest działaczami TRZZ, a niektóre instytucje naukowe, jak Instytut Zachodni, Politechnika Poznańska, Wyższa Szkoła Rolnicza, Biblioteka Kórnicka - są członkami TRZZ. Przy niektórych instytucjach naukowych działają koła TRZZ, jak np. w Instytucie Zachodnim, w Politechnice Poznańskiej, Uniwersytecie, Akademii Medycznej i Wyższej Szkole Ekonomicznej. Zarząd Wojewódzki TRZZ zajmuje się organizowaniem pomocy i opieki naukowej dla autorów i badaczy regionalnych na Ziemiach Zachodnich. TRZZ przyznawało stypendia autorom prac naukowych, prowadzonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych przez pracowników naukowych poszczególnych uczelni. Zdarza się często, że pracownicy ci włączają się czynnie w organizowane przez TRZZ cykle odczytowe, a także służą pomocą w organizowaniu życia naukowego w województwach sąsiednich. Szeroko rozbudowano współpracę naukowców poznańskich z województwem zielonogórskim, a szczególnie z Lubuskim Towarzystwem Kultury oraz z regionalnymi muzeami w Gorzowie, Międzyrzeczu i Nowej Soli. Na terenie województwa koszalińskiego szczególnie żywą współpracę rozwija Oddział Poznański Polskiego Towarzystwa Historycznego z oddziałem w Słupsku i z założoną tam stacją naukową PTH. Na gruncie tej współpracy powstały serie wydawnicze "Biblioteka Słupska" i "Zapiski Koszalińskie". Badania naukowe prowadzone na Ziemiach Zachodnich znajdują swój wyraz w publikacjach naukowych. Prócz obfitego dorobku wydawniczego Instytutu Zachodniego czy Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk na uwagę zasługują niektóre "wydawnictwa kooperacyjne", takie jak wielotomowe już dzisiaj "Materiały i Studia do Dziejów Wielkopolski i Pomorza", a także wydawana przez poznańskich przyrodników "Przyroda Ziem Zachodnich". Zarząd Wojewódzki TRZZ własnych wydawnictw nie publikuje, natomiast chętnie spieszy z pomocą finansową dla umożliwienia publikacji prac szczególnie ważnych z punktu widzenia potrzeb Ziem Zachodnich. Pomoc taką uzyskały m. in. "Studia i Materiały" oraz "Przyroda Ziem Zachodnich". Poważną pomoc w realizacji wielu wydawnictw, zwłaszcza szczecińskich i gdańskich, okazuje Oddział Poznański Państwowego Wydawnictwa Naukowego. Szczególnie jednak blisko związane z problematyką Ziem Zachodnich jest Wydawnictwo Poznańskie. Jego nakładem ukazały się liczne wydawnictwa zielonogórskie i koszalińskie. Ożywioną i systematyczną działalność na Ziemiach Zachodnich prowadzi Uniwersytet im. A. Mickiewicza, będący głównym ośrodkiem badań nad dziejami polskiej granicy zachodniej w świetle prawa międzynarodowego. Prowadzi on także rozległe badania geograficzne (Ziemia Lubuska i województwo pomorskie), przyrodnicze (województwo pomorskie), archeologiczne, historyczne, ekonomiczne, antropologiczne, socjologiczne, etnograficzne i inne. Profesorowie UAM zorganizowali ośrodki konsultacyjne (np. Wydział Prawa w Szczecinie i Gdańsku) i wakacyjne studia magisterskie w Świnoujściu. Ożywioną działalność prowadzi również Politechnika Poznańska, szczególnie na terenie województwa zielonogórskiego. Istnieją tam ośrodki konsultacyjne, prowadzi się rozległą akcję odczytową, udziela pomocy technicznej. Osiąg Prezydium I Walnego Zjazdu poznańskiego okręgu Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich w auli Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Poznaniu w dniu 15 grudnia 1957 r. Przewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu, Franciszek Szczerbal, dokonuje otwarcia Zjazdunięto duże rezultaty na polu przygotowania młodej kadry inżynierskiej dla województwa zielonogórskiego. Poznańska Akademia Medyczna od dawna systematycznie współpracuje z województwem koszalińskim w zakresie opieki i współpracy naukowej w szpitalnictwie, a także na terenie Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. Wyższa Szkoła Ekonomiczna prowadzi rozległe badania ekonomiczne głównie na terenie województwa zielonogórskiego. Wyższa Szkoła Rolnicza współpracuje z województwami zielonogórskim i koszalińskim, prowadząc konsultacje i wykłady. W ścisłej współpracy z TRZZ Wyższa Szkoła Rolnicza przeprowadziła studium rolnicze w Trzciance ze szczególnym uwzględnieniem dziedziny łąkarstwa. Spośród instytucji i towarzystw naukowych szczególnie żywo współpracujących z TRZZ wymienić należy Polskie Towarzystwo Archeologiczne. Oddział Poznański Stowarzyszenia Historyków Sztuki zorganizował w roku 1959 w Szczecinie z inicjatywy TRZZ konferencję naukową poświęconą dziełom sztuki na Pomorzu Zachodnim. Prace naukowe w ramach kooperacji prowadzą poznańskie muzea: Narodowe i Archeologiczne. Muzeum Narodowe współpracuje od lat z muzeami województwa zielonogórskiego, a ostatnio również z muzeum koszalińskim. Muzeum Archeologiczne w Poznaniu prowadzi własne badania wykopaliskowe na terenie województw zielonogórskiego i koszalińskiego, a jego pracownicy prowadzą akcję odczytową. Szczególne zasługi na tym polu mają prof. dr Józef Kostrzewski i doc. dr Bogdan Kostrzewski. 2 Kronika Miasta Poznania 4 Jan Prędki TRZZ organizuje serie odczytowe, nie wykluczając prelekcji indywidualnych. Dąży się do tego, aby odczyty dawały prelegentom okazję do nawiązywania bezpośrednich kontaktów ze specjalistami dziedzin reprezentowanych przez uczonych. W taki sposób prowadzone były w Gorzowie w ciągu dwu lat wespół z miejscowym TRZZ cotygodniowe "poniedziałki uniwersyteckie". Wymienić tu jeszcze należy serie wykładów organizowanych jako "studia regionalne". Są to wykłady z różnych dziedzin, dotyczących danego regionu. Towarzystwo współdziałało w roku 1961 przy organizowaniu już po raz czwarty Studium Pomorzoznawczego w Kos7alinie. Trwałą wartością studium jest publikacja pracy zbiorowej pL Pomorze Zachodnie - nasza ziemia ojczysta. Przy współpracy Poznania i Zielonej Góry zorganizowano w roku 1959 wakacyjne Studium Regionalne dla słuchaczy województwa zielonogórskiego w Sławie Śląskiej. Wybitnym osiągnięciem w tej dziedzinie było także Studium Regionalne w Trzciance w roku 1958, tam bowiem cykl dobrze zaplanowanych odczytów, wygłoszonych przez profesorów poznańskich, zdołał zachęcić grupą osób, głównie nauczycieli, do napisania w ciągu jednego roku zespołowej monografii powiatu. Zbliżony do studium trzcianeckiego charakter miał cykl odczytów zorganizowany w Pile Prezydium II Walnego Zjazdu poznańskiego okręgu Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich w sali Domu Żołnierza w Poznaniu dnia 14 grudnia 1959 r. Obrady zagaja wiceprzewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Eady N arodowej w Poznaniu, Zygmunt Węgrzyk. Siedzą od lewej: sekretarz Wojewódzkiego Komitetu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego w Poznaniu - Stanisław Kostrzyński, pierwszy sekretarz Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Poznaniu - Wincenty Krasko, przewodniczący Rady Okręgowej Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich w Poznaniu - Michał Sczanieeki, sekretarz Rady Okręgowej Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich w Poznaniu - Jan Prędki, wiceprzewodniczący Rady Naczelnej Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich - Jan Izydorczyk i przewodniczący Wojewódzkiego Komitetu Frontu Jedności Narodu - Józef Kwiatek na przełomie roku 1959/60 dla słuchaczy z Piły i powiatów regionu nadnoteckiego. Ponadto w ramach odczytów indywidualnych organizowanych przez TRZZ wielu naukowców poznańskich przybywało z wykładami do odległych miast Pomorza Zachodniego, ziemi lubuskiej i Śląska. Środowisko naukowe Poznania i TRZZ są żywo zainteresowane rozwojem badań regionalnych; dołożą one wszelkich starań w kierunku udostępnienia młodzieży na terenie sąsiednich województw zachodnich materiałów do dziejów własnego regionu. Pierwszym wydawnictwem tego typu był tomik wypisów województwa zielonogórskiego, opracowany przez prof. dra Michała Sczanieckiego i mgra Władysława Korcza. Niedawno ukazał się drugi tom takich wypisów, dla województwa koszalińskiego, opracowany przez prof. dra Michała Sczanieckiego i doc. dra Kazimierza Śląskiego. GŁÓWNE KIERUNKI WSPÓŁPRACY KULTURALNEJ W dziedzinie zagadnień kulturalno-oświatowych w centrum zainteresowań TRZZ leży sprawa szkoły i nauczyciela na Ziemiach Zachodnich. W ciągu ostatnich czterech lat wypracowano w Poznaniu różne formy współpracy nauczycielstwa i szkół z Ziemiami Zachodnimi. Rozwija się ona między odpowiednimi wydziałami oświaty rad narodowych, a także za pośrednictwem Związku Nauczycielstwa Polskiego. Dokonano wymiany materiałów dotyczących politechnizacji i pracy dydaktycznej między Złotowem a N owym Tomyślem i Obornikami. Systematycznie organizowane są konferencje międzyszkolne i rejonowe (Złotów - Nowy Tomyśl). Podobna współpraca istnieje również i w innych powiatach. W szkołach powiatu wągrowieckiego wygłaszane są pogadanki o życiu i przeszłości powiatu łobeskiego, z którym nawiązano współpracę. W Nowym Tomyślu prowadzi się wymianę korespondencji między młodzieżą ze Złotowa i Strzelec Krajeńskich. W wielu powiatach organizuje się także wzajemne odwiedziny poprzez wycieczki szkolne, prowadzi się międzypowiatową akcję kolonijną. Z powodzeniem podejmowane są próby wymiany miejsc w szkołach kooperujących z sobą powiatów. Na przykład Technikum Młynarskie w Złotowie rezerwuje rokrocznie trzy miejsa dla uczniów z powiatu nowotomyskiego, a w powiecie kolskim rezerwuje się 25 miejsc w szkołach zasadniczych dla młodzieży z powiatu Choszczno. Słupca wysłała w r. 1961 do Technikum Radiotechnicznego w Dzierżoniowie grupę młodzieży, a do swego Technikum Ekonomicznego przyjmować będzie młodzież z powiatu dzierżoniowskiego. Krotoszyn wysłał ośmiu młodych nauczycieli do Pyrzyc, podobnie Wągrowiec skierował grupę nauczycieli do powiatu łobeskiego. Kuratorium Poznańskie w ścisłej współpracy z TRZZ utrzymuje bliskie kontakty z kuratoriami województw zachodnich. W roku 1960 współpraca ta w oparciu o Instytut Zachodni doprowadziła do sesji naukowej pL "Szkoła i Nauczyciel na Ziemiach Zachodnich". Na zakończenie Studium Regionalnego w Trzciance zorganizowano zjazd pedagogów z całego województwa dla przedyskutowania problemu rozwinięcia badań regionalnych przez szkoły. Bardzo żywą współpracę z Koszalinem nawiązał Inspektorat Oświaty m. Poznania. Obie strony zobowiązały się do nawiązania i rozwijania współ Jan Prędki Wyścig kolarski Poznań-Koszalin w maju 1 r. Redaktor Stanisław Strugarek, członek Prezydium Rady Okręgowej Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich, w czasie rozmowy z kolarzami przed siedzibą Prezydium Rady Narodowej m. Poznania pracy w doskonaleniu kadr nauczycielskich i wymiany doświadczeń w zakresie organizowania zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych. W wyniku pobytu Poznańskiego Chóru Chłopięcego J. Kurczewskiego w Koszalinie zapoczątkowano w jednej z tamtejszych szkół podstawowych organizację klas muzycznych na wzór poznański. Podobnie w Szczecinie. Wśród licznych inicjatyw Związku Nauczycielstwa Polskiego zanotować należy nawiązanie systematycznej współpracy ze Związkiem Nauczycielstwa Polskiego Okręgu Opolskiego. Na gruncie tej współpracy zorganizowano w r. 1960 konferencję kierowników wydziałów pedagogicznych w Opolu. W roku 1961 Zarząd Okręgu Związku Nauczycielstwa Polskiego w Poznaniu przy współpracy z TRZZ zorganizował sesję naukową poświęconą problematyce Śląska. Na sesję przybyli działacze ZNP z Opolszczyzny, którzy wygłosili prelekcje w kilku powiatach Wielkopolski. Wśród organizacji młodzieżonych w pracy na rzecz Ziem Zachodnich przodujące miejsce zajmuje Związek Harcerstwa Polskiego. Dobrze znana jest praca Komendy Wielkopolskiej Chorągwi ZHP na terenie Ziem Zachodnich. W latach 1957-1960 na ziemi lubuskiej zorganizowano akcję "Służba Ziemi Lubuskiej", w której uczestniczyło ponad 6000 harcerzy. W akcji "Las - 59" zorganizowano 12 wędrownych obozów na trasie Trzciel-Pszczew. Akcja objęła 1500 uczestników. W wyniku współpracy ZHP miasta Poznania i Koszalina została podjęta tzw. "Służba Ziemi Koszalińskiej". Tutaj położono nacisk na popularyzację piękna i walorów krajoznawczo-turystycznych ziemi koszalińskiej oraz na pełnienie służby społecznej, jak np. służba dziecku oraz pomoc w zagospodarowaniu tych ziem. W roku 1960 na ziemi koszalińskiej przebywało około 2000 chłopców i dziewcząt w 19 obozach. Kilka hufców ZHP z terenu Wielkopolski nawiązało współpracę z hufcami ziemi koszalińskiej. Od trzech lat drużyny harcerskie biorą udział w terenowej akcji "Warmia i Mazury". ZHP w Poznaniu tradycyjnie już jest, wespół z TRZZ, głównym organizatoiem inauguracji Tygodnia Ziem Zachodnich u stóp Góry Przemysława. Coraz ściślej współpracuje z TRZZ Zrzeszenie Studentów Polskich. Doniosłą rolę spełniają coroczne piesze rajdy studenckie na Ziemie Zachodnie, organizowane wespół z TRZZ. ZSP w Poznaniu objęło opiekę nad środowiskiem autochtonicznym w powiecie międzyrzeckim. W roku 1959 TRZZ wraz z organizacją studencką ZMS zorganizował dwudniową sesję międzyuczelnianą dla omówienia tematyki Ziem Zachodnich. Sesja ta była okazją do nawiązania współpracy między studenckimi kołami naukowymi Poznania i Ziem Zachodnich. Dużą rolę odgrywa również problem kierowania absolwentów poznańskich wyższych uczelni na Ziemie Zachodnie. W tym celu w grudniu 1960 r. TRZZ wraz z ZSP zorganizowało sesję na temat zatrudnienia i warunków pracy absolwentów szkół wyższych na Ziemiach Zachodnich. Ostatnio z inicjatywy TRZZ przy współpracy ZSP i studenckiego klubu "Od nowa" powołano do życia zespół studencki pod nazwą "Żaczek Osadnik", którego głównym celem jest zapoznawanie studentów z warunkami i możliwościami Kierownictwo i uczestnicy rajdu studenckiego do Złotowa w r. i960 Jan Prędki pracy i stypendiów na Ziemiach Zachodnich. W ramach kontaktów z Ziemiami Zachodnimi oraz w wyniku łączności, jaka została nawiązana między TRZZ a Komitetem Higienizacji Wsi, odbyła się w Poznaniu w czerwcu 1961 r. sesja dotycząca "Higieny Wsi Ziem Zachodnich". Wzięli w niej udział przedstawiciele władz oraz Komitetu Higienizacji, jak i zarządów TRZZ. Sesja zwróciła uwagę na zagadnienia ochrony zdrowia ludności wiejskiej na terenach Ziem Zachodnich i Wielkopolski. W wyniku obszernej dyskusji sesja opracowała szereg postulatów z zakresu poprawy stanu higieny wsi na Ziemiach Zachodnich. Wnioski zostały przekazane Ministerstwu Zdrowia. Bogatą działalność dla ludności Ziem Zachodnich wykazać można również w życiu kulturalno-artystycznym. Wyróżnia się tutaj poznańskie środowisko literackie, które prowadzi interesującą wymianę wieczorów autorskich. Tak więc nie tylko Poznań, ale i inne miasta Wielkopolski, jak np. Środa, poznały na spotkaniach literackich takich autorów jak Marię Zientarę- Malewską. Literaci poznańscy: Eugeniusz Paukszta, Tadeusz Kraszewski, Leszek Prorok są częstymi gośćmi na Ziemiach Zachodnich. Systematyczną współpracę z Koszalińskim Klubem Literackim utrzymuje Oddział Poznański Związku Literatów Polskich. Oddział ten wespół z Zarządem Wojewódzkim TRZZ organizuje rokrocznie seminaria prozy dla młodych pisarzy Ziem Zachodnich. Ciekawą formą kooperacji w dziedzinie kulturalno-artystycznej są również organizowane dorocznie międzypowiatowe dożynki Kępno- Wieruszów- Kluczbork. Ożywioną wymianę kulturalną prowadzą kooperujące miasteczka: Pszczew-Opalenica, Dębno- Rogoźno, Wągrowiec-Resko. Kooperację z Ziemiami Zachodnimi prowadzą liczne instytucje kulturalne Wielkopolski. Nie sposób wyliczyć wszystkich wyjazdów chóru Stuligrosza czy Kurczewskiego, zespołów Polskiego Radia, a także wielkopolskich chórów mieszanych. Formy współpracy w zakresie kulturalno-artystycznym stale się bogacą i rozszerzają, utrwalając więź Wielkopolski z Ziemiami Zachodnimi. Bardzo żywe kontakty notujemy między sportowcami Wielkopolski a Ziem Zachodnich. Tradycyjne stały się już dwuetapowe, ostatnio trzy, a w przyszłości czteroetapowe wyścigi kolarskie Poznań- Koszalin-Szczecin o puchar TRZZ. Wespół z radami wojewódzkimi LZS województw koszalińskiego, zielonogórskiego i poznańskiego organizowano turnieje piłkarskie o puchar TRZZ, spartakiady itp. Ożywiony z reguły przebieg mają spotkania sportowców w cyklu imprez Tygodnia Ziem Zachodnich. Ciekawą formą współpracy sportowej jest również szkolenie sportowców z powiatów kooperujących. Jako przykład przytoczyć tu można szkolenie sportowców Pleszewa w ośrodkach wodnych Stargardu. Komitety kultury fizycznej Wielkopolski wzięły udział w roku 1960 w 47 imprezach sportowych na Ziemiach Zachodnich. Znacznie szerszy zasięg ma kooperacja w dziedzinie turystyki. Obejmuje ona takie formy pracy, jak wycieczki piesze i autokarami, spływy, rajdy, wreszcie kolonie letnie, obozy i różnego rodzaju wczasy, organizowane na Ziemiach Zachodnich. Na podkreślenie zasługuje tzw. turystyka społeczna, której przykładem mogą być ogólnopolskie rajdy studenckie, organizowane szczególnie do ośrodków zamieszkałych przez ludność rodzimą, np. Nowe Kramsko, Złotów, Strzelce Krajeńskie. Chodzi tu nie tylko o walory turystyczne, lecz o bliższe zapoznanie się i związanie z odwiedzanym terenem Sesja kooperacyjna na temat współpracy Wielkopolski z Ziemiami Zachodnimi w dniach 2-3 grudnia 1960 r. w sali Czerwonej Pałacu Działynskich w Poznaniu. Na zdjęciu prezydium sesji; siedzą od lewej: zastępca przewodniczącego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu - Zygmunt Węgrzyk, przewodniczący Rady Naczelnej Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich - Stanisław Kulczyński, wiceprzewodniczący Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Szczecinie - Wacław Geiger, przewodniczący Rady Okręgowej Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich w Poznaniu - Michał Sczaniecki. Referat wygłasza sekretarz Rady Okręgowej Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich w Poznaniu - Jan Prędki 1 żyjącą na nim ludnością. W ostatnim rajdzie do Złotowa wzięło udział ponad lCOO studentów z całej Polski. W rozwoju turystyki bardzo ożywioną pracę prowadzi Oddział Poznański Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Również Zarządy kół TRZZ, wespół z ogniwami zakładowymi PTTK oraz radami zakładowymi, podejmowały organizację różnych imprez turystycznych. W tej formie na przykład w Zakładach Przemysłu Metalowego "H. Cegielski" zorganizowano wycieczki na pola grunwaldzkie, do Zielonej Góry oraz do Pszczewa. Podobną działalność rozwija również koło TRZZ w Zakładach Przemysłu Gumowego "Stomil". Od pierwszych chwil swojej działalności współpracuje z Ziemiami Zachodnimi Rozgłośnia Poznańska Polskiego Radia. Zorganizowała ona specjalną naradę programową dla omówienia cyklów i form audycji na temat problematyki Ziem Zachodnich i zagadnień niemcoznawczych. Realnym wynikiem tej narady jest specjalna audycja, która zainaugurowała cykl repor Jan Prędkitaży O ludziach zasłużonych dla tych ziem. Ciekawą formą pracy Rozgłośni Poznańskiej są "Listy Stanisława Strugarka" z Poznania do przyjaciela koszalińskiego, w których porusza on wszystkie problemy dotyczące kooperacji Poznania z Koszalinem. "Listy z Poznania" są faktycznym pośrednikiem wielu inicjatyw podejmowanych w Poznaniu i Koszalinie. Listów takich nadała Rozgłośnia Poznańska 185. Istnieje też podobna współpraca z Rozgłośnią w Szczecinie, do której raz w miesiącu przesyła się list z Poznania. Duży udział we współpracy z Ziemiami Zachodnimi ma również Telewizja Poznańska, która nadaje częste audycje typu "Zgaduj-zgadula" o Ziemiach Zachodnich oraz wywiady i reportaże. Należałoby podjąć starania o przedstawienie telewidzom działaczy ludności rodzimej oraz podejmować tematykę walk o polskość Ziem Zachodnich. Towarzystwo cieszy się w swej działalności pomocą prasy poznańskiej oraz redakcji gazet sąsiednich województw zachodnich. Kooperacja Poznania z Koszalinem podjęta została z inicjatywy red. Mariana Zielińskiego z "Głosu Koszalińskiego". N a łamach tego pisma j ak i "Gazety Zielonogórskiej" czy tygodników "O dra" i "Nadodrze " często ogłaszane są prace autorów poznańskich. W działalności kulturalnej TRZZ będzie w większym niż dotychczas stopniu przypominać tradycje kulturalne na Ziemiach Zachodnich, popularyzować pieśni i zespoły regionów Ziem Zachodnich w Wielkopolsce. Poznań będzie udzielał pomocy instruktażowej w zakresie pracy chóralnej, świetlicowej i teatralnej. Z powodzeniem zorganizowano już wymianę wystaw plastycznych i fotograficznych oraz występów najlepszych zespołów artystycznych. Rozszerza się wymianę spotkań literackich, umożliwia występy gościnne teatrów zawodowych z Ziem Zachodnich w Wielkopolsce. W swej działalności Towarzystwo dużą uwagę zwraca na zacieśnianie serdecznych więzów przyjaźni i współpracy między narodem polskim i Niemiecką Republiką Demokratyczną. Zarząd Wojewódzki rozwija szeroką działalność popularyzującą osiągnięcia NRD, ściśle współpracuje z Ośrodkiem Kultury i Informacji NRD w Warszawie oraz doprowadził do szeregu spotkań z przedstawicielami ambasady i konsulatu NRD, a także gościł wielu prelegentów z NRD. Prowadzona jest stała akcja odczytowa, w drodze której zwalczany jest rewizjonizm zachodnioniemiecki. Odczyty ilustrowane są filmami i wystawami. Przykładem rozległej działalności w tym zakresie niech będą niektóre liczby z obchodów jedenastej rocznicy powstania NRD, zorganizowanych przez TRZZ w Wielkopolsce. W ramach tych obchodów urządzono 72 wystawy, które zwiedziło 52 000 osób, 66 seansów filmowych o takich tytułach, jak Mein Kampf, Tu mówią Niemcy, Urlop na wyspie Sylt, Oberliinder i szereg innych, które obejrzało ponad 15 tysięcy widzów. Sprawom tym poświęcone są także "piątki TRZZ" w Pałacu Działyńskich. W Pile zorganizowana została w październiku 1960 r. przy współudziale Instytutu Zachodniego sesja antyrewizjonistyczna z udziałem wybitnych naukowców i znawców problemu niemieckiego, a wśród nich prof. Gerarda Labudy i red. Zbigniewa Szumowskiego. W III Tygodniu Ziem Zachodnich Zarząd Wojewódzki TRZZ zorganizował potężną manifestację antyrewizjonistyczna w Wieleniu Północnym (pow. Trzcianka) pod hasłem wyrażonym przez pierwszego sekretarza Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Władysława Gomułkę: "Nie ma problemu granic - jest tylko problem pokoju". W manifestacji wzięło udział ponad 15 OCO osób z sąsiednich powiatów i Ziem Zachodnich. KOOPERACJA EKONOMICZNA Rozwijając współpracę z Ziemiami Zachodnimi, TRZZ podejmowało działalność wszędzie tam, gdzie była ona szczególnie konieczna. Zazwyczaj nawiązanie stałej kooperacji poprzedzały narady i umowy międzywojewódzkie. Pragnąc dokonać analizy wyników i omówić formy rozwijającej się w ciągu czterech lat kooperacji z Ziemiami Zachodnimi oraz wysunąć wnioski na przyszłość, Zarząd Wojewódzki zorganizował specjalną sesję międzywojewódzką pod hasłem "Kooperacja w pracy TRZZ". Sesja odbyła się w dniach 2 i 3 grudnia 1960 r. w Poznaniu. O znaczeniu tej sesji świadczy fakt, że wzięli w niej udział m. in. przewodniczący Rady Naczelnej TRZZ, zastępca przewodniczącego Rady Państwa prof. dr Stanisław Kulczyński, poseł Jan Izydorczyk, przedstawiciel Komisji Planowania Gospodarczego przy Prezydium Rady Ministrów oraz przedstawiciele poznańskich władz partyjnych i rad narodowych. Na sesji wygłoszono pięć referatów omawiających współpracę Wielkopolski z Ziemiami Zachodnimi, opracowanych na podstawie ankiet rozesłanych przez Zarząd Wojewódzki TRZZ jednostkom kooperującym. N ad referatami wywiązała się ożywiona dyskusja, w której podkreślano celowość kooperacji oraz konieczność objęcia nią wszystkich dziedzin życia gospodarczego i kulturalnego. Dotąd umowy kooperacyjne zawarło 28 powiatów na 30 jednostek administracyjnych Wielkopolski. Dotychczasowe doświadczenia wykazały, iż umowy kooperacyjne z jednym powiatem nie zawsze wyczerpują wszystkie możliwości kooperacyjne danego powiatu. W wielu przypadkach pożądana jest współpraca z dwoma, a nawet trzema powiatami. Za przykład może służyć współpraca Kępna, Kluczborka iWieruszowa. Współpraca na polu gospodarczym i kulturalnym początkowo rozwijała się jedynie na szczeblu wojewódzkim, później powiatowym, obecnie znajduje się ona w fazie przechodzenia na miasteczka, a nawet gromady. Rozwija się np. pomyślnie współpraca Grodziska ze Złotowem, Opalenicy z Pszczewem, Rogoźna z Dębnem itp. Kooperują tutaj z sobą zakłady handlowe, instytucje komunalne i gminne spółdzielnie. Miasta wymieniają doświadczenia gospodarcze, udzielają sobie porad fachowych, współpracują w szkoleniu zawodowym, prowadzą wymianę towarów. Rezultaty, jakie daje kooperacja w dziedzinie ekonomicznej, są bardzo duże, trudno jednak wyrazić je w kilogramach i złotówkach. Kooperacja rozwija się w różnych kierunkach: w zakresie dostawy surowców i półfabrykatów, w dziedzinie wymiany doświadczeń produkcyjnych, dokumentacji technicznej, a nawet w uruchamianiu nowych zakładów przemysłowych lub nowych dziedzin produkcji. Niemniejsze korzyści daje wymiana doświadczeń w zakresie gospodarki komunalnej czy rolnej, w budowie dróg, ulepszaniu komunikacji. W ramach kooperacji np. krotoszyńskie wytwórnie produkują dla powiatu pyrzyckiego elementy i półfabrykaty budowlane, a Orzechowskie Zakłady Przemysłu Drzewnego dostarczają płyt budowlanych i parkietów. Sprowadzenie w latach 1959/60 kilkunastu tysięcy ton sadzeniaków z Ziem Zachodnich - to jeden z wyników kooperacji. Założę Jan Prędkinie przez powiat Nowy Tomyśl w pOWIeCIe Złotów plantacji wikliny - to dalsze efekty współpracy. Zarząd Wojewódzki TRZZ poświęca wiele uwagi zwłaszcza kooperacji zakładów przemysłowych z zakładami handlowymi. Szeroko rozwinęła się również kooperacja w zakresie rolnictwa. WSPÓŁPRACA MIASTA POZNANIA Z KOSZALINEM N ajwiększe doświadczenia na polu współpracy miast ma Poznań, który od dłuższego czasu współpracuje z Koszalinem. Pierwsze zbliżenie i spotkanie poznańsko-koszalińskie nastąpiło z inicjatywy TRZZ wiosną 1958 r. W kwietniu 1958 r. przybyła specjalnym pociągiem 700-osobowa wycieczka koszalinian do Poznania. Pod koniec 1958 r. miejskie komisje planowania gospodarczego w Koszalinie i Poznaniu uzgodniły sprawę współpracy i wymiany doświadczeń w dziedzinie działalności gospodarczej, ze szczególnym uwzględnieniem wymiany doświadczeń w pracy nad organizacją i dokumentacją produkcji państwowego przemysłu terenowego. Wszechstronnie i z wielką korzyścią dla obu stron kształtuje się współpraca między wydziałami gospodarki komunalnej i mieszkaniowej rad narodowych oraz innymi jednostkami gospodarki komunalnej obu miast. Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Poznaniu dokonało w latach 1958/59 szeregu wizji lokalnych ujęć wód gruntowych, studni artezyjskich oraz stacji uzdatniania wody i stacji pomp w Koszalinie. Ponadto udzielono bezpośredniej pomocy w czasie budowy nowej piecowni w gazowni koszalińskiej. W tym czasie sieć miejska Koszalina zasilana była propanem dowożonym z Poznania. Również w wyniku współpracy poznańskiego i koszalińskiego PKS-u uruchomiono trzy stałe linie I B* ID autobusowe, obsługiwane przez stacje obsługi w Poznaniu. We współpracy resortów rolnictwa i leśnictwa dokonuje się wymiany doświadczeń w zakresie opracowywania planów gospodarczych, ze szczególnym uwzględnieniem problemów związanych z produkcją warzyw, owoców, mleka i drobiu. W dziedzinie zdrowia zawiązała się współpraca w zakresie szkolenia lekarzy między Kliniką Neurochirurgiczną i Kliniką Ortopedyczną w Poznaniu a Szpitalem Miejskim w Koszalinie; z poznańskiej służby zdrowia skierowano dc pracy w Koszalinie lekarzy specjalistów. Żywo przebiega współpraca Poznania z Koszalinem w zakresie kultury. Obejmowała ona występy ff teatrów poznańskich w Koszalinie i koszalińskich w Poznaniu, wy Plakat z okazji Tygodnia Ziem Zachodnich w maju 1961 r. MICH Łm. 1* II U IItęn11lk (<