BERNARD OLEJNICZAK STAN AKTUALNY I PERSPEKTYWICZNE PROBLEMY ROZWOJU MIEJSKIEJ BIBLIOTEKI PUBLICZNEJ IM. EDWARDA RACZYŃSKIEGO W POZNANIU Otwarta 130 lat temu, w roku 1829, Biblioteka Raczyńskich zachowała do chwili wybucLu drugiej wojny światowej cele i zadania oraz zasięg, a częściowo i środki, jakie jej zakreślił jej założyciel, Edward Raczyński. Miała ona spełniać rolę biblioteki narodowej regionu wielkopolskiego, bezpłatnej', dostępnej dla każdego bez względu na pochodzenie społeczne, zawód i stan majątk owy 2, o profilu humanistycznym, ogólnokształcącym z przewagą materiałów historyczno-literackich, nie wykluczającym jednak nauk matematyczno-przyrodniczych. Trudności finansowe, spowodowane dewaluacją środków materialnych fundacji, skłoniły Radę Miejską do przejęcia Biblioteki w roku 1923 na etat miasta Poznania. W latach 1939-1945 okupant hitlerowski podjął usilną pracę nad przekształceniem charakteru i zadań Biblioteki zgodnie ze swoją odwieczną polityką podboju i germanizacji ziem słowiańskich leżących na wschód od Rzeszy. Biblioteka Raczyńskich, otwarta wyłącznie dla Niemców, miała stać się biblioteką specjalną, regionalną, przy równoczesnym szerokim uwzględnieniu historii wschodniej Europy. Klęska militarna i polityczna hitlerowskich Niemiec położyła kres tym zakusom. Biblioteka zniszczona prawie doszczętnie w czasie działań wojennych - z około 200 000 zachowało się zaledwie około 21 000 tomów - zbiorów zabytkowych wywiezionych celem ich zabezpieczenia do Obrzycka została po wyzwoleniu przekształcona w Publiczną Bibliotekę Miejską im. Raczyńskich z zadaniem upowszechnienia czytelnictwa na terenie m. Poznania przy równoczesnym zachowaniu regionalnego i naukowego charakteru byłej Biblioteki Raczyńskich. Te niepomiernie poszerzone w stosunku do stanu przedwojennego zadania są wynikiem ogólnej polityki kulturalnej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. 1 Po przejściowym wprowadzeniu w latach 1945-1950 odpłatności za korzystanie z Biblioteki nastąpiło w r. 1951 ponowne bezpłatne udostępnienie jej społeczeństwu. 2 3 S ta tu tu fundacyjnego Biblioteki Raczyńskich brzmi: "Przeznaczeniem Biblioteki Raczyńskich jest, aby każdy bez różnicy osób w dniach i godzinach oznaczonych miał prawo z niej korzystać". Tymczasową siedzibą Biblioteki stał się budynek szkolny przy ul. Czerwonej Armii 65. W roku 1955 Biblioteka została połączona z Wojewódzką Biblioteką Publiczną pod nazwą Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Edwarda Raczyńskiego. Ponieważ jednak połączenie to okazało się pod wieloma względami niekorzystne dla działalności Biblioteki w samym mieście, które zresztą w tym czasie wydzielono z województwa, przywrócono z dniem 1 stycznia 1957 roku z powrotem samodzielną miejską bibliotekę pod obecną nazwą. W roku 1956 odbudowano zabytkowy gmach Biblioteki Raczyńskich przy pi. Wolności, przenosząc do niego z dawnego pomieszczenia następujące działy: Administracyjny, Gromadzenia, Opracowania, Sieci i Zbiorów Specjalnych. W dawnym budynku pozostają nadal czytelnie i magazyny oraz Dział Informacyjno - Bibliograficzny. Stan aktualny Biblioteki Biblioteka Miejska składa się obecnie z trzech zasadniczych równorzędnych członów: zabytkowych zbiorów specjalnych (rękopisy, starodruki, wydawnictwa kartograficzne i ekslibrisy) z czytelnią i pracownią, z naukowego księgozbioru podstawowego z czytelniami i pracowniami oraz z miejskiej sieci bibliotecznej. 1. Uratowane z zawieruchy wojennej zbiory specjalne o profilu historyczno-literackim stanowią tak pod względem zawartości, jak i proweniencji zespół nierozerwalnie związany z Poznaniem i regionem wielkopolskim. Ilościowo i jakościowo należą one do poważniejszych zbiorów tego rodzaju w Polsce i znane są dzięki swym katalogom drukowanym we wszystkich znaczniejszych ośrodkach naukowych za granicą. Zbiory te nie tylko same przez się jako zabytki - najstarsze z nich sięgają XIII wieku - stanowią przedmiot badania, lecz są ponadto źródłem, z którego czerpie się wiedzę i które należy w możliwie jak najszerszym zakresie udostępniać 3 . I dalej jeszcze: nasze zbiory specjalne nie tylko służą celom badawczym w sensie przygotowywania przyszłych publikacji czy to w formie katalogów sporządzanych przez pracowników Biblioteki, czy jako materiały do rozpraw naukowych, ale stanowią także materiał, na którym kształcą się młodzi adepci nauki, przede wszystkim historycy i poloniści. Ostatnim, niezmiernie ważnym ich zadaniem jest "ukazywanie szerokim warstwom przeszłości i ilustrowanie etapów rozwoju kultury"4 poprzez wystawy i objaśnianie zbiorów choćby nawet nie zawsze dojrzałym do tego czytelnikom. W sumie praca ta daje bardzo pozytywne wyniki na polu upowszechniania znajomości dziejów kultury, będąc przy tym równocześnie najbardziej atrakcyjnym elementem w propagandzie Biblioteki. Wynikiem pełnego realizowania powyższych zadań 3 A. Kawecka-Gryczowa: Klejnoty czy szpargały. "Bibliotekarz", r. 14: 1947, s. 47. 4 R. Przelaskowski: O charakterze naukowym wielkich blibliotek powszechnych. "Przegląd Biblioteczny", r. 18: 1950, s. 22/23. Bernard Olejniczak Biblioteka Raczyńskichjest nieustanny wzrost liczby czytelników i wypożyczanych materiałów w Czytelni Zbiorów Specjalnych oraz zwielokrotnienie kwerend krajowych i zagranicznych. Aktualny stan 5 zbiorów specjalnych przedstawia się następująco: rękopisów około 3 500 jednostek, starodruków około 19 000 tomów, w tym inkunabułów 227 tomów, wydawnictw kartograficznych około 3 000 jednostek, ekslibrisów 1 124 sztuki. Biblioteka podręczna Czytelai Zbiorów Specjalnych zawiera 2 380 tomów. 2. Naukowy księgozbiór podstawowy Biblioteki Głównej liczący około 76 000 tomów udostępniany jest jedynie na miejscu, w Czytelni Ogólnej i w Czytelni Czasopism oraz - w bibliotekach zamiejscowych - za pośrednictwem wypożyczalni międzybibliotecznej . Zgodnie ze swoim profilem Biblioteka gromadzi w swym księgozbiorze podstawowym dzieła z zakresu nauk społecznych i humanistycznych oraz wszelkie druki dotyczące regionu wielkopolskiego. Ponadto posiada obowiązek pobierania, przechowywania i udostępniania (wyłącznie dla celów naukowych i bibliograficznych) egzemplarzy obowiązkowych druków wydanych na terenie województwa poznańk . 6 S lego . Ze zbiorów naukowych Biblioteki może korzystać każdy powyżej lat 14. 5 Artykuł zawiera dane liczbowe na dzień 31 XII 1959 r. 6 Dz. U. nr 64, 1947, poz. 374. Największy procent czytelników stanowi tutaj ucząca się młodzież (50,4%) oraz pracownicy umysłowi (26,1°"°). Obydwie czytelnie naukowe zarejestrowały w 1959 roku 50 155 odwiedzin i wydały czytelnikom 33 311 książek, nie licząc prasy bieżącej. 3. Miejska sieć biblioteczna, dysponująca księgozbiorem o 178 tysiącach książek głównie o charakterze oświatowym, jest najmłodszą komórką organizacyjną Biblioteki. Liczy ona 20 filii bibliotecznych rozmieszczonych w dzielnicach: Stare Miasto - 3 filie, Nowe Miasto - 5, Wilda - 4, Grunwald - 4, J eżyce - 4. Poszczególne placówki są bardzo zróżnicowane pod względem świadczonych usług. Posiadamy więc: a) wypożyczalnie dla dorosłych i wypożyczalnie i czytelnie dla dzieci - l b) wypożyczalnie i czytelnie czasopism dla dorosłych oraz wypożyczalnie I czytelnie dla dzieci - 2 c) wypożyczalnie i czytelnie czasopism dla dorosłych - 2 d) wypożyczalnie dla dorosłych i dla dzieci - 8 e) wypożyczalnie dla dorosłych - 4 f) wypożyczalnie dla dzieci - 2 g) czytelnie dla dzieci - l. Ponadto przy zakładach pracy, szkołach i komitetach blokowych Biblioteka organizuje punkty biblioteczne obsługiwane społecznie. Są one w zasadzie pomyślane jako przedłużenie zasięgu placówek stałych na peryferie miasta. Liczba ich jest zmienna, zależna od zaopatrzenia sieci w stałe filie biblioteczne i wynosi w chwili obecnej 54 punkty. W sumie Biblioteka posiada w 20 placówkach: 17 wypożyczalni dla dorosłych, 13 wypożyczalni dla dzieci, 4 czytelnie czasopism dla dorosłych (106 miejsc), 4 czytelnie dla dzieci (107 miejsc). Liczba czytelrftków po latach odpływu spowodowanego przede wszystkim dezaktualizacją księgozbiorów zaczyna wykazywać znowu pewną, chociaż nieznaczną, tendencję zwyżkową. Liczba zapisanych czytelników wyniosła w 1959 roku 37 709 osób, co stanowi wzrost w stosunku do roku ubiegłego o 1,8%. Liczba odwiedzin wyniosła w tym samym okresie 558 338, czyli zwiększyła się o 1,3';», a liczba wypożyczonych książek wzrosła o 4,3% do wysokości 748 790 tomów. Przełamanie wieloletniego okresu stałego, znacznego obniżania się stanu czytelnictwa nastąpiło w wyniku usilnej pracy z czytelnikiem, drogą stosowania najrozmaitszych form i metod oddziaływania oraz propagandy. N a pierwszym miejscu wymienić należy poradnictwo oraz szeroko stosowane formy wizualne o charakterze informacyjno-propagandowym. Afisze, plakaty i plansze, spisy tematyczne i recenzje, kalendarze, historyczne aktualności, wykazy nowych nabytków i okienne wystawki nowości orientują czytelnika, jakimi wydawnictwami Biblioteka może służyć i co warto przeczytać. Wystawy i wystawki umożliwiają mu bezpośrednie zetknięcie się z książką i zapoznają z szerszym wyborem literatury na dany temat. Biblioteka stosuje także - w miarę swoich możliwości finansowych różnego rodzaju formy żywego słowa, wśród których szczególnie atrakcyjne są wieczory autorskie. Wieczory literackie i dyskusyjne, wymagające żywe Bernard Olejniczakgo współudziału czytelników, pozwalają na swobodne wypowiadanie się. Dla zachęcenia czytelników do szerszego i głębszego zapoznania się z literaturą organizuje się konkursy z nagrodami książkowymi. W bibliotekach dziecięcych urządzane są pogadanki, opowiadania bajek, głośne czytanie oraz wyświetlanie filmów popularno-naukowych 1 baśni. Specjalne lekcje biblioteczne uczą dzieci korzystania z biblioteki, jej katalogów i zbiorów. Celem uatrakcyjnienia bibliotek i przyciągnięcia czytelników zainstalowano w trzech placówkach telewizory. Obsługują one zarówno dorosłych, jak i młodzież i dzieci. Wszystkie imprezy organizowane przez Bibliotekę są bezpłatne i dostępne zarówno czytelnikom, jak i sympatykom. Pomocą w korzystaniu z Biblioteki służy Dział Informacyjno-Bibliograficzny, w praktyce daleko nieraz wykraczający poza postawione mu zadania. Do obowiązków tego działu należy udzielanie informacji bibliograficznych, bibliotecznych, tekstowych i katalogowych czytelnikom indywidualnym oraz stosowanie różnych form informacji zbiorowej, głównie z zakresu bibliografii i bibliotekarstwa. Z usług działu mogą korzystać wszyscy, a nie tylko czytelnicy Biblioteki. Kwerendy o charakterze specjalnym, po wyczerpaniu własnych możliwości, przekazuje się do ośrodków informacyjnych bibliotek naukowych ogólnych i specjalnych. Celem lepszego zorientowania czytelników w Polsce i za granicą w zasobach Biblioteki i możliwościach ich wykorzystania został opracowany i wydany przy pomocy Departamentu Pracy Kulturalno-Oświatowej i Bibliotek Ministerstwa Kul tury dwujęzyczny "Informator" polsko-angielskC. Personel Biblioteki składa się z 149 pracowników, w tym 114 pracowników działalności podstawowej (110 bibliotekarzy i 4 magazynierów), 6 administracji, 29 obsługi (w tym 10 pracowników introligatorni). 48% bibliotekarzy posiada pełne średnie lub wyższe wykształcenie zawodowe. Procent bibliotekarzy o niepełnym średnim lub podstawowym wykształceniu ogólnym spadł od roku 1957 z 26% na 14"/». Plan perspektywiczny rozwoju Biblioteki Przedstawiony powyżej stan aktualny Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Edwarda Raczyńskiego stał się punktem wyjścia dla opracowania planu perspektywicznego rozwoju Biblioteki w latach 1960-1970 s. Podstawę prawną planowania sieci bibliotecznej stanowi art. 2 ust. 1 dekretu o bibliotekach i opiece nad zbiorami bibliotecznymi z 17 kwietnia 1946 roku postanawiający, że celem prowadzenia w społeczeństwie jednolitej 7 Miejska Biblioteka Publiczna im. Edwarda Raczyńskiego: "Informator", 1829-1959. Information. Poznań 1959, s. 20. s Plan ten, nieznacznie obecnie zaktualizowany, został opracowany i przedstawiony Wydziałowi Kultury Prezydium RN m. Poznania w czerwcu 1958 rdziałalności kulturalnej za pomocą książki i bibliotek oraz umożliwienia każdemu obywatelowi korzYstania ze zbiorów bibliotecznych całego kraju tworzY się ogólnokrajową SIec bibliotek publicznych utrzYmywanych przez państwo lub inne związki publiczno-prawne. Ponadto, jak mOWI ustęp 3 "biblioteki włączone do' sieci służą dobru i pożytkowi publicznemu przez gromadzenie, zabezpieczanie, opracowywanie i udostępnianie swoich zbiorów bezpośrednio lub drogą międzybibliotecznego wypożyczania na podstawie i w ramach przepisów". Zrealizowanie tych postulatów jest tylko wówczas możliwe, jeśli sieć biblioteczna tak będzie zorganizowana, że umożliwi wszystkim obywatelom równomiernie ułatwione korzYstanie Z księgozbiorów (art. 9 ust. 2 dekretu). Tych warunków istniejąca sieć bibliotek publicznych w Poznaniu, pomimo dużych stosunkowo osiągnięć w tej dziedzinie, dotychczas jeszcze nie spełnia. Ilość bowiem książek, liczba placówek na terenie miasta - a także ich rozmieszczenie - nie odpowiadają rzeczywistym potrzebom czytelniczym. Dlatego też sprawą palącą jest powiększenie zasobów książkowych Biblioteki i powiększenie ilości placówek oraz udostępnienie książki w dzielnicach nie objętych dotychczas siecią biblioteczną, przede wszystkim na peryferiach miasta. Temu celowi służyć ma określony w ogólnych zarysach plan perspektywiczny rozwoju Miejskiej Biblioteki Publicznej im. E. Raczyńskiego, który byłby z kolei - po jego zatwierdzeniu - podstawą do opracowania szczegółowego planu dla poszczególnych dzielnic naszego miasta i dla biblioteki głównej. Plan perspektywiczny Biblioteki Miejskiej nie może być rozpatrywany w oderwaniu od rozwoju całego miasta. Musi on być przede wszystkim oparty o przewidywany wzrost liczebności jego mieszkańców, na tej bowiem podstawie planuje się z kolei ilość i jakość księgozbioru, liczbę czytelników, wielkość personelu potrzebnego do ich obsługi oraz ilość i powierzchnię użytkową lokali bibliotecznych. Analiza taka dokonana została w oparciu o urzędowe wskaźniki, normy oraz publikacje z zakresu planowania bibliotecznego 9. N a podstawie tych materiałów należy przyjąć dla sieci bibliotek publicznych na terenie m. Poznania wytyczne w postaci następujących wskaźników liczbowych: 9 a) Informacje Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego dotyczące wzrostu ludności m. Poznania. b) Ziółkowski Janusz: Elementy rozwoju Poznania w Polsce Ludowej. "Przegląd Zachodni" r. 9, 1953, t. 2, s. 465. c) Wytyczne Centralnego Zarządu Bibliotek z dn. 30 lipca 1955 r. w sprawie projektowania sieci miejskich bibliotek publicznych oraz wskaźniki dokumentacji budynków publicznych. Nr B-I-41-12/3. w: Jałosiński A.: Wybór przepisów prawnych dotyczących publicznych bibliotek powszechnych. Warszawa 1958, s. 63-63. d) Roczniki statystyczne 1957-1959. e) Wytyczne w sprawie opracowania projektu planu gospodarczego w zakresie bibliotek powszechnych. Ministerstwo Kultury i Sztuki 1957 r. Bernard Olejniczakl. Plan oparty na badaniach wzrostu liczby mieszkańców przez dra Ziółkowskiego * Księgozbiory Czytelnicy bokale Filie Personel e() u Rok 'C S .0 c co co fa c MB 6 . . M 'O Ij) o N CG ro N N li i-:> Sis 0.8 S CH CI:) s» N ID ,....!..Ij) ,......., 'C 'o " 'O "'u Ilość S Ta o B 5 1 "8 a,lJ; . ..u N 3 ..u,......., : C DDffi 'D .8 EJ to Ij) ;..., U 'CJ 2 13 w "CI:) o OJ '10 's .* N Ij) ro ' l 'w c o 's qa i? O ro O o O ;..., .,...., ,......., N O B M u o., o Q a O o .rw C * I. 1958 S1 401 0,85' 343 9,2" 37 3 424 1504 75 20 20 145 III B 28 1960 429 0,9 386 12,5 53 4 120 2 200' , 95 23 18 161 124 7 6 31 1965 479 574 13,5 64 11 420 8 3 400= 3 121 28 17 188 145 ' 7 36 i; i 1970 535 1,5 80? 15,0 80 13 020 5 000 3 . 142 35 15 225 174' 8 43 2. Plan oparty na danych Miejskiej Komisji Planowania Gospodarczego L Księgozbiory Czytelnicy Lokale Filie Personel li .c 00 Rok co S Ci . £ M m ...... . I'I fi N M "O cD Ij) 2;; N ro N aJ m U TB I.,...., S 'w > fi » "O 'O O O V MO OJ O .. Ibl) O Ij) JIc" ;::j ro .,...., M f a =ó ił o N o., Ilość S B'K W) . 00 . cd_ "'u o bJ)N ..u N ,......., 3 'U ..u O 'o .,...., S aJ Ij) ;..., U ..u o., 'D ____A 'w 'CO A "cs ...... .00 O % o N Ij) ro "CI:) 'co .,...., o Oro o H o r2S O III ;..., .,...., ,......., 5Ic O. II o., czytelników w stosunku do ogółu mieszkańców. 3) Zwiększenie powierzchni użytkowej o metraż nowych placówek po 200 m 2 każda (wg normy na 10 000 mieszkańców powinna przypadać 1 filia o powierzchni 183 m 2 ). 4) Powiększenie przeciętnej powierzchni użytkowej dotychczasowych placówek z 75 m 2 na 80 m 2 . 5) Powiększenie przeciętnej powierzchni użytkowej dotychczasowych placówek z 80 m 2 na 90 m 2 . 6) Powiększenie przeciętnej powierzchni użytkowej dotychczasowych placówek z 90 m 2 na 100 m 2 . 7) Dla każdej nowej filii bibliotecznej przewiduje się wzrost etatów o 4 pracowników działalności podstawowej i 1 sprzątaczkę; dla Czytelni Ogólnej i Czytelni Czasopism w centrali zwiększa się obsługę o 1 magazyniera. 8) Metraż przewidywany po wybudowaniu zaplecza Biblioteki Raczyńskich. Należy zaznaczyć, że przewidywany przez Miejską Komisję Planowania Gospodarczego wzrost ludności m. Poznania zakłada, że Poznań będzie na przestrzeni opracowywanego okresu miastem zamkniętym. Wyżej podane wskazówki rozwoju biblioteki mieszczą w sobie także projektowaną budowę zaplecza gmachu zabytkowego Biblioteki Raczyńskich. Odbudowany bowiem gmach Biblioteki Raczyńskich jest tylko częścią zaprojektowanego kompleksu bibliotecznego i przewidziany był na pomieszczenie jedynie pracowni i czytelni naukowych specjalnych, sali odczytowej i sal wystawowych. Bez wybudowania zaplecza, to znaczy części nowoczesnej Biblioteki, zlokalizowanej od strony Al. Marcinkowskiego w bezpośrednim sąsiedztwie gmachu zabytkowego, nie może być mowy o normalnym funkcjonowaniu Biblioteki, a tym bardziej o jej dalszym rozwoju. W części tej bowiem znaleźć mają pomieszczenie: magazyny, pracownie, czytelnie ogólne i wypożyczalnie dla dzielnicy Stare Miasto, część administracyjna i gospodarcza. Dotychczas posiadane czytelnie i magazyny przy ul. Czerwonej Armii 65 muszą być oddane - zgodnie z uchwałą Prezydium Rządu - na potrzeby szkolnictwa powszechnego, co sparaliżuje całkowicie część usługową Biblioteki Głównej wobec zupełnego braku odpowiednich lokali zastępczych. Deficyt powierzchni wyniesie w tym wypadku około 460 m 2 . Należy podkreślić, że uzyskanie takiej powierzchni zapewniłoby dalszą funkcjonalność Biblioteki tylko w stopniu niedostatecznym i jedynie pod warunkiem, że znajdowałaby się w bezpośrednim jej sąsiedztwie. Prowizorium takie wystarczyłoby maksymalnie na przeciąg około 5 lat. W tym czasie więc powinien zostać oddany do użytku nowy gmach Biblioteki. Naukowy bowiem księgozbiór podstawowy Biblioteki Głównej, liczący w chwili obecnej około 76 000 tomów i wzrastający w normalnych warunkach rocznie o około 6-8 tys. tomów, liczyć będzie w latach: 1960 około 82- 86 tys. tomów 10 1965 - około 112-126 tys. 1970 - około 142-156 tys. Zgodnie z planem zagospodarowania przestrzennego miasta, teren przeznaczony na lokalizację zaplecza Biblioteki Raczyńskich położony przy Al. Marcinkowskiego nr 23, 24 i 25 wystarczy na zbudowanie projektowanego obiektu i w przyszłości umożliwi rozbudowę magazynów bibliotecznych. Założenia projektowe budowy zaplecza, opracowane w roku 1956 przez inż. J. Czarnecką, przewidują dla nowego budynku około 7 400 m 2 powierzchni użytkowej. Przyjmując etapową rozbudowę magazynów, można by na razie zmniejszyć tę powierzchnię do około 6 100 m 2 . Budowa zaplecza została ostatecznie ujęta w planie inwestycyjnym na lata 1961-1965 sumą 8 566 000 zł. W latach 1961--1962 zostanie sporządzona dokumentacja techniczna obiektu, a w roku 1963 rozpocznie się budowa nowego gmachu, która zostanie ukończona w następnym planie pięcioletnim. Przedstawiony plan perspektywiczny przewiduje także - jeżeli chodzi o organizację sieci bibliotecznej w mieście - przeniesienie na poszczególne 10 Mieści się w tym równIe z archiwalny egzemplarz obowiązkowy, liczący obecnie około 10 000 1., którego wzrost wynosi rocznie 800-1 000 woluminów. 3 Kronika Miasta Poznania i Bernard Olejniczakplacówki czynności związanych z zakupem i opracowaniem książek celem skrócenia ich drogi od księgarni do czytelnika. Decentralizacja taka uzależniona jest przede wszystkim od warunków lokalowych oraz od posiadania wystarczającego ilościowo i w pełni fachowego personelu. Plan rozwoju Miejskiej Biblioteki Publicznej w latach 1960-1970 przedstawiony został w dwóch wariantach, bazujących na przewidywanym rozwoju miasta, opracowanym przez dra J. Ziółkowskiego i przez Miejską Komisję Planowania Gospodarczego. Wydaje się, że korzystniejsze byłoby przyjęcie projektu pierwszego. Jeżeli bowiem przyjmie się plan oparty na założeniach MKPG, który przewiduje, że Poznań będzie jeszcze przez następnych 10 lat miastem zamkniętym, to trudniej będzie go rozszerzyć w wypadku szybszego rozrostu miasta. Przyjęcie jednak planu o perspektywach szerszych umożliwi ograniczenie go w pewnym stopniu w razie dalszego sztucznego zahamowania wzrostu liczby mieszkańców. W jakim stopniu plany te zostaną zrealizowane, okaże przyszłość. Nie wątpimy jednak, że władze i społeczeństwo udzielą pełnej pomocy dla dalszego rozwoju Biblioteki. Bernard Olejniczak