MICHAŁ WITKOWSKI
OBCHÓD STULECIA POZNAŃSKIEGO TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ NAUK
Trwałość tradycji należy w historii naszej nauki do zjawisk rzadkich, ale - na szczęście -- wciąż żywych jako postulat i świadoma dążność wielu pracowników nauki. Zachowanie ciągłości działań badawczych i form życia naukowego jako warunku postępu, trwałości i siły ważnego składnika bytu narodowego należy w polskim ruchu naukowym od lat niewoli do zadań naczelnych. Starania i wysiłki światłych umysłów sprawiają, że rwąca się skutkiem doświadczeń dziejowych ciągłość bywa wciąż od nowa wiązana w nurt nieprzerwanej działalności, owocującej osiągnięciami, które przynoszą zaszczyt i rozgłos naszej nauce. W rzędzie tych usiłowań trzebai postawić działalność Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, które przez sto lat niemal nieprzerwanej pracy dobrze służyło rozwojowi rodzimej nauki. Wyrosłe z dążenia do "zespolenia prowadzonych przez Polaków, zamieszkałych pod zaborem pruskim, prac w dziedzinie wiedzy i kultury, dobiło się Towarzystwo poznań-i skie z biegiem lat, w zmienionych warunkach historycznych, ogólnokrajowego znaczenia, a nawet potrafiło zainteresować polskim dorobkiem naukowym ośrodki naukowobadawcze za granicą. Związane jednak przede wszystkim z Wielkopolską i ziemiami zachodnimi Polski, które od początków istnienia PTPN stanowiły zarówno teren, jak i główny przedmiot jego zainteresowania, Towarzystwo podniosło rangę naukowokulturalną tej części kraju w świadomości społecznej ogółu Polaków. Odpowiadające tej świadomości uznanie i szacunek, jakich poznańska instytucja naukowa doznaje wszędzie tam, gdzie nie są obojętne usiłowania, mające na celu dobro nauki i kultury narodowej, znalazły swój najlepszy wyraz przy okazji obchodu jubileuszu stulecia istnienia Towarzystwa. Dnia 13 grudnia 1956 r. minęło 100 lat c-d zebrania przygotowawczego, na którym wprowadzono w czyn myśl o społecznej organizacji naukowców w Poznańskiem i przyjęto pierwsze zarysy programu jego działania. Przypadł ten świetny jubileusz na okres wielkiej przemiany w życiu naszego narodu, która nie ominęła - gdyż ominąć nie mogła - życia naukowego, domagającego się na równi z innymi dziedzinami naprawy i poniechania dróg, mogących sprowadzić je 11ID> tym czy innym odcinku na bezdroża błędów i groźnych w skutkach wypaczeń. Z satysfakcją przyszło stwierdzić, że wysunięta w programie odnowy decentralizacja życia naukowego i postulat racjonalnej swobody twórczej pracy badawczej stanowiły od dawna wytyczną działalności Towarzystwa. Słuszność tej linii działania, potwierdzona z okazji jubileuszu w słowach przedstawiciela najwyższych władz państwowych, napawa otuchą i nadzieją, że wysiłki i dorobek Towarzystwa poznańskiego nie mogą być przekreślone i wywrą pożyteczny wpływ na przyszły rozwój i formy ruchu naukowego w kraju. Główne uroczystości jubileuszowe odbyły się 14 i 15 maja 1957 r. Poprzedziła je Inauguracja obchodu setnej rocznicy istnienia Muzeum Archeologicznego w Poznan'u, stworzonego staraniem Towarzystwa i przez długi przeciąg lat stanowiącego część jego bogatych zbiorów. Jubileusz Towarzystwa bowiem zbiegł się z wiekiem istnienia i działalności muzealnictwa poznańskiego, które skupione dziś organizacyjnie 
9!)w trzech instytucjach: w Muzeum Narodowym, Przyrodniczym I, wspomnianym już, Archeologicznym, wyszło w całości z łona Towarzystwa. Z tego powodu 100-lecie PTPN było zarazem jubileuszem na ważnym i twórczym polu działania kulturalnego w naszym mieście. Uczczono jubileusz poznańskiego towarzystwa naukowego nie tylko akademią i wystawą okolicznościową. Na stulecie zdołano odnowić fronton gmachu Towarzystwa, któremu przywrócono dawny, świetny wygląd zewnętrzny. Ponadto opublikowano kilka wydawnictw, które upamiętnią to wielkie wydarzenie w życiu wielkopolskiego środowiska naukowego. Ukazała się więc na jubileusz blisko 700-stronicowa K s i ę g a p a m i ą t k o w a, zawierająca oprócz prac poznańskich naukowców, opracowania poszczególnych okresów działalności Towarzystwa i jego komórek. Ogłoszono drukiem pełną b i b l i o g r a f i ę wydawnictw PT PN za pierwsze stulecie istnienia, obejmującą z górą 850 pozycji. Wreszcie wydano okazały a l b u m, przedstawiający w bogatym materiale ilustracyjnym działalność Towarzystwa na tle ogólnego rozwoju naukł w Wielkopolsce. Uroczystą akademię jubileuszową w Auli Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w dniu 14 maja uświetnili swą obecnością zastępca przewodniczącego Rady Państwa prof. Stanisław Kulczyński, prezes Polskiej Akademii Nauk prof. Tadeusz Kotarbiński, minister szkolnictwa wyższego prof. Stefan żółkiewski, zastępca pizewodniczącego Prezydium WRN ob. Kwaśniewski, przewodniczący prezydium MRN Franciszek Frąckowiak, przedstawiciele wszystkich towarzystw naukowych polskich, rektorzy wyższych uczelni Poznania i goście zagraniczni z Anglii A Czechosłowacji, Danii, Francji, Jugosławii, NRD, NRF i Rumunii. Akademię otworzył prezes PTPN prof. Ka-, zimicrz Tymieniecki, po czym zabrał głos prof. Kulczyński. W swoim przemówieniu zastępca przewodniczącego Rady Państwa podniósł zasługi Towarzystwa w dziele zespolenia wysiłków narodowych w Wielkopolsce i oddziaływanie jego prac na inne ośrodki naukowe w kraju oraz omówił zadania organizacyjne, naukowe i wycho-. wawcze, stojące przed Towarzystwem w nowym okresie jego działania. Kończąc życzeniami pomyślnego rozwoju poznańskiej instytucji naukowej, prof. Kulczyński oświadczył, że Rada Państwa postanowiła nadać wysokie odznaczenia państwowe wybitnym i zasłużonym działaczom i pracownikom PTPN. U dekorowani zostali: prof. prof. Stanisław Kalandyk, Edward Klich, Romuald Paczkowski, Stanisław Pawłowski i Franciszek Raszeja - pośmiertnie Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Polonia Restituta, prof. prof. Kazimierz Tymieniecki i Józef Kostrzewski - Orderem Sztandar Pracy I klasy, prof. Alfred Ohanowicz - Orderem Sztandar Pracy II klasy, dyr. dr Kazimierz Kaczmarczyk, prof. prof. Józef Witkowski, Jan Roguski, Witold Klinger, Stefan Wierczyński i Antoni Horst - Komandorią Orderu Polonia Restituta, prof. Michał Sczaniecki -. Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta, prof. Zdzisław Grot, dyr. Aniela Koehlerówna i Elżbieta Juraszówna - Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta oraz mgr Michał Witkowski i Eleonora Głowacka - Złotymi Krzyżem Zasługi.
Obszerny referat na temat stuletniej działalności Towarzystwa wygłosił następnie prezes prof. Tymieniecki. W czasie akademii zabierali kolejno głos: prof. Kotarbiński w imieniu PAN, min. prof. żółkiewski w imieniu władz szkolnych i państwowych, przew. Frąckowiak w imieniu władz miejskich, prof. Józef Kwiatek w imieniu Senatu Akademickiego UAM, prof. Stefan Kieniewicz w imieniu Wydziału Historii Uniwersytetu Warszawskiego, prof. Leon Kaczmarek w imieniu Uniwersytetu im. M. CuriaSkłodowskiej w Lublinie, prof. Adam Bochnak w imieniu Uniwersytetu Jagiellońskiego, prof. Adam Vetulani w Imieniu Akademii Umiejętności w Krakowią prof. Zajączkowski w imieniu Uniwersytetu Łódzkiego i Łódzkiego Tow. Naukowego, prof. Włodarski w imieniu Towarzystwa Naukowego w Toruniu, prof. gwida w imieniu Wrocławskiego Tow. Naukowego, prof. Pelczar w imieniu Gdańskiego Tow. Naukowego,
Y-f 
Michał Witkowski
prof. Babiński w imieniu Tow. Naukowego w Szczecinie, prof. Kolbuszewski w imieniu Opolskiego Tow. Przyjaciół Nauk i ob. Zientara- Malewska w imieniu Oddziału Związku Literatów Polskich w Olsztynie. Z gości zagranicznych przemawiali: prof.
Jakubski, członek PTPN a zarazem przedstawiciel British Museum w Londynie, doc. dr Milutln Garasanin, członek Akademii Nauk w Belgradzie i prof. Jean Bourrilly, radca kulturalny Ambasady Francuskiej w Warszawie, życzenia nadesłane z Akademii N auk w Turynie odczytał prof. Roman Pollak. Zamknęło akademię wymienienia długiej listy niektórych otrzymanych z okazji jubileuszu telegramów i listów, któro napłynęły do Towarzystwa ze wszystkich zakątków kraju i całego świata. Po akademii odbyło się w Sali Marmurowej Nowego Ratusza uroczyste przyjęcie dla zaproszonych gości. Następnego dnia, 15 maja, dokonano w Starym Ratuszu poznańskim przy Starym Rynku uroczystego otwarcia wystawy jubileuszowej "Sto lat Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i jego zbiorów". Otworzył wystawę przewodniczący Prezydium MRN Fr. Frąckowiak. Wystawa, rozmieszczona w dwóch dużych salach, obrazowała w zachowanych dokumentach kolejne etapy stuletniego rozwoju Towarzystwa, wszystkich jego komórek oraz zbiorów sztuki, archeologicznych przyrodniczych i bibliotecznych. Żywe zainteresowania z jakim opinia publiczna -. prasa i radio - zajmowała się w dniach jubileuszu poznańską instytucją naukową, liczne dowody pamięci i uznania W postaci dziesiątków listów i adresów gratulacyjnych, tłumny udział w obchodzie jubileuszowym, świadczą wymownie o szerokim zasięgu uznania, jakim cieszy się Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, jego dorobek i autorytet naukowy u progu drugiego stulecia istnienia instytucji. 
STULECIE MUZEUM ARCHEOLOGICZNEGO W POZNANIU
W dniach od 13 do 15 maja br. odbyły się w Poznaniu uroczystości związane z setną rocznicą założenia Muzeum Starożytności Polskich i Słowiańskich (obecnie Muzeum Archeologiczne). Przybyli na nie przedstawiciele Polskiej Akadem! Nauk, uniwersy-, tetów i towarzystw naukowych - prof. prof.: Włodzimierz Antoniewicz, Jan Ozekanowski, Witold Hensel, Rudolf Jamka, Konrad Jażdżewski, Władysław Kowalenko, Kazimierz Majewski, Janusz Pajewski, Zdzisław Rajewski, Michał Sczanieckl, Kazimierz Tymieniecki, Kazimierz Żurowski i inni. Pokrewne instytucje zagraniczne reprezentowali: dr Gertrud Dorka, prof. dr Hans J iirgen Eggers'" doc. dr Milutin Garasanin, prof. dr Paul Grimm, dr Adrian von Miiller, prof. dr łon Nestor, dr Hans NorlingChristensen, doc. dr Josef Poulik, prof. dr Wilhelm U nverzagt oraz doc. dr Zdenkó Vinski.
Uroczystości jubileuszowe rozpoczęły się dnia 13 maja uroczystą akademią w sali .Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Zagaił ją prof. dr Józef Kostrzewski' , stwierdzając m. in., że archeologia należy do tych nauk, które budzą w Wielkopolsce większe niż gdzie indziej zainteresowainie a Wielkopolanie wykazywali dla niej zawsze specjalne zamiłowanie. "W Wielkopolsce przeprowadzono już w 6 lat po bitwie grunwaldzkiej, w roku 1416, pierwsze w Polsce prace wykopaliskowe w Nochowie, w pow. śremskim, podjęte z polecenia i w obecności króla Władysława Jagiełły. W Wielko» polsce też w przeciwstawieniu do naiwnej opinii Długosza i jego następców, uważających ceramikę z grobów przedhistorycznych za dzieło samej przyrody, za garnki rosnące w ziemi, rozległ się pierwszy głos krytyczny w tej sprawie Jana J ohnstonai urodzonego w Szamotułach, który w roku 1661 pierwszy podał racjonalne wytłumaczenie charakteru naozyń przedhistorycznych znajdowanych w ziemi, uznając je trafnie za ślady pochówków pogańskich. Tutaj też w roku 1679 ukazała się w druku pierwsza w Polsce książka zawierająca szczegółowo ilustrowane sprawozdanie z odkryć doko-. nanych na cmentarzysku przedhistorycznym w Śmiglu, wydana przez Jakuba z Meilen. W Wielkopolsce powstała w roku 1840 pierwsza na ziemiach polskich organizacja specjalna stawiająca sobie za cel badanie naj starszej naszej przeszłości pod nazwą "Towarzystwo Zbieraczów Starożytności Krajowych" założona przez Jędrzeja Moraczewskiego w Szamotułach. W zakończeniu swego przemówienia prof. Kostrzewski wyraził nadzieję, że "dzisiejsza uroczystość, dająca m. in. okazję do poznania stuletniego dorobku Muzeum, a przede wszystkim wyników naszej pracy w ostatnim? dwunastoleciu, przyczyni się do zmiany niezrozumiałego stanowiska naszych władz odnośnie sprawy uznania charakteru naukowego nie tylko naszego Muzeum, lecz także innych muzeów archeologicznych i etnograficznych w ogóle, a zarazem wpłynie na spieszniejsizą realizację danego nam przed czterema laty przyrzeczenia co do zapewnienia Muzeum obszerniejszego i godniejszego pomieszczenia". Z kolei przewodniczący, prof. dr Witold Hensel, dyrektor Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN, wyraził przekonanie, że i nadal Muzeum Archeologiczne w Poznaniu będzie przodowało wśród tego rodzaju placówek w kraju. 
Wojciech Śmigielskio stuletniej działalności Muzeum mówił w dłuższym referacie doc. dr Bogdan Kostrzewski. W działalności tej można wyróżnić dwa zasadnicze okresy. W pierwszym, który trwał do roku 1914, Muzeum ograniczało się niemal wyłącznie do gromadzenia zbiorów drogą przyjmowania darów i depozytów od społeczeństwa, przeprowadzając jedynie sporadycznie badania terenowe o charakterze amatorskim. Wprawdzie już pod koniec tego okresu zapoczątkowało także Muzeum działalność naukowo-badawczą i wydawniczą podejmując starania w celu przywrócenia wielu zabytkom wartości naukowej i pomnożenia zbiorów drogą badań terenowych oraz wydając "Zapisie Archeologiczne Poznańskie" i "Album Przedhistorycznych Zabytków W. Ks. Poznańskiego", ale dopiero w następnym okresie rozwinął ją w pełni prof. J. KostrzewskiI. Był on pierwszym konserwatorem, powołanym do opieki wyłącznie nad działem archeologicznym i pierwszym, posiadającym fachowe studia i praktykę muzealną, jego kierownikiem. Prof- Kostrzewski rozwinął szczególnie systematyczne badania terenowe, obejmując nimi Wielkopolskę, śląsk i Pomorze, dzięki czemu tereny te należą obecnie do najlepiej poznanych pod względem archeologicznym dzielnic Polski. Znacznych strat doznało Muzeum w czasie niemieckiej okupacji. Zaginął wtedy cały szereg naj cenniejszych zabytków, duże szkody powstały w gmachu i urządzeniach wewnętrznych. Mimo to, już w końcu 1945 roku udało się zakończyć prace budowlane i remontowe, zwieść rozproszone zabytki i bibliotekę a nawet uruchomić stałą wystawę zabytków. W następnych latach podjęto już normalną działalność naukowo-badawczą i popularyZatorską. Rozwinęła się ona szczególnie z chwilą przejęcia Muzeum przez Ministerstwo Kultury i Sztuki w 1950 roku. Na zakończenie doc. B. Kostrzewski powiedział: "Sumując stuletnią działalność Muzeum Archeologicznego w Poznaniu stwierdzamy, że dobrze spełniło ono swe podstawowe zadania: gromadzenia i ratowania zabytków archeologicznych drogą systematycznych badań terenowych, udostępniania źródeł do dalszych badań i upowszechniania wiedzy o najdawniejszych dziejach Polski... Właściwym wyrazem oceny olbrzymiego wkładu Muzeum w dorobek polskiej archeologii byłoby nadanie mu praw przysługujących instytutom naukowym i odbudowanie przeznaczonego na jego siedzibę Pałacu Górków na Starym Mieście, o co Muzeum zabiega już od kilku lat". Z kolei przemówił prof. dr Zdzisław Rajewski, dyrektor Państwowego Muzeum Archeologicznego i kierownik Działu Archeologii Polski Instytutu Historii Kultury Materialnej . Polskiej Akademii Nauk. Stwierdził on, że Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, należące do czołowych placówek tego rodzaju w Europie, walnie przyczyniło się do poznania naszych pradziejów. Podkreślając wydatny rozwój Muzeum po wojnie, mówca wskazał na konieczność przeniesienia go do nowego gmachu. Przewodniczący z ramienia Centralnego Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków, mgr Kazimierz Klerzkowski, zwrócił uwagę na perspektywy rozwojowe i trudności Muzeum. Powiedział on, że Centralny Zarząd będzie się starał te trudności pozytywnie rozwiązywać, aby przyczynić się w ten sposób do dalszego rozwoju tej zasłużonej! instytucji. Prezes Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, prof. dr Kazimierz Tymieniecki, podniósł następnie wielkie zasługi prof. J. Kostrzewskiego dla Towarzystwa Przyjaciół Nauk i Poznania.
Po przemówieniu prof. K. Tymienieckiego życzenia składali goście zagraniczni:i doc. dr Josef Poulik - dyrektor oddziału w Brnie Instytutu Archeologicznego Czechosłowackiej Akademii Nauk, dr Hans N orling-Christensen - kierownik działu archeologicznego Muzeum Narodowego w Kopenhadze, doc. dr Milutin Garasanin z Instytutu Archeologicznego Serbskiej Akademii Nauk w Belgradzie, doc. dr Zdenko Vinski z Muzeum Archeologicznego w Zagrzebiu, prof. dr Wilhelm Unverzagt - dyrektor instytutu Prehistorycznego Niemieckiej Akademii N auk w Berlinie, prof. dr Haas J. HJggers z Muzeum Prehistorycznego w Hamburgu oraz prof. dr łon Nestor przedstawiciel Instytutu Archeologicznego Rumuńskiej Akademii Nauk i Muzeum Narodowego w Bukareszcie. Ze szczególnym aplauzem przyjęli zebrani przemówienie doc. J. Poulika, który powiedział m. in.: "Tu, w Poznaniu, pracowaliście nie tylko dla siebie; pracowaliście również dla Czechów, przeprowadzając badania nad pierwotną Słowiańszczyzną. I dlatego jesteśmy Wam za to wdzięczni".
W dalszej kolejności głos zabierali: reprezentujący ośrodki uniwersyteckie prof. prof.
Konrad J ażdżewski (Łódź), Włodzimierz Antoniewicz (Warszawa), Rudolf Jamka (Kraków); przedstawiciele towarzystw naukowych prof. prof. Jan Czekanowski (Polskie Towarzystwo Antropologiczne) i Kazimierz Majewski (Polskie Towarzystwo Archeologiczne); reprezentanci muzeów - mgr Władysław Filipowiak (Muzeum Pomorza Zachodniego w Szczecinie), dr Stanisław Buratyński (Muzeum w Nowej Hucie), mgr Leon Łuka (Muzeum Pomorskie w Gdańsku), mgr Gabriela Mikołajczyk (Oddział Muzeum Archeologicznego w Gnieźnie), mgr Jerzy Szydłowski (Muzeum śląskiej w Bytomiu), mgr Zygmunt ślusarski (Muzeum w Lublinie), doc. dr Wanda Sarnowska (Muzeum śląskie we Wrocławiu), mgr Romuald Odoj (Muzeum Mazurskie w Olsztynie), mgr Czesław Potemski (Muzeum im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy), mgr Józef Janowski (Muzeum w Rzeszowie), (mgr Bonifacy Zielonka (Muzeum Pomorskie w Toruniu) oraz kierownik Zakładu Archeologii Polski IHKM PAN w Poznaniu - doc. dr Wojciech Róćka, w imieniu katedry uniwersyteckiej i placówki PAN w Toruniu - prof. dr Kazimierz Żurowski, prezes Oddziału Szczecińskiego PT A - mgr Tadeusz Wieczorowski, prezes Zarządu Okręgu PTTK - mgr Franciszek Jaśkowiak, nauczyciel ze Strzęplnia w pow. nowotomyskim - Edward Rabiega.
N astępnie uczniowie szkół poznańskich złożyli na ręce prof. J. Kostrzewskiego życzenia z wiązankami kwiatów, po czym odczytano depesze i życzenia nadeszłe z kraju i zza granicy. Uroczystość zakończył prof. J. Kostrzewski dziękując za życzenia i stwierdzając, że osiągnięcia swe zawdzięcza Muzeum ofiarnej pracy wszystkich jego pracowników. W tej samej sali o godz. 16.00 rozpoczęła się sesja naukowa. Program jej był następujący: 1. prof. dr Witold Hensei - Zagadnienie rocznicy tzw. tysiąclecia Polski;. 2. prof. dr Konrad Jażdżewski - Zagadnienie etnogenezy Słowian w świetle poglądów szkoły poznańskiej; 3. prof. dr łon Nestor - N ouvelles decouvertes prehistoriques dans la Kepublique Populaire Roumaine. Tego samego dnia wieczorem odbyło się przyjęcie w sali restauracji "Wielkomiejska" a następnie spotkanie towarzyskie uczestników uroczystości z gośćmi zagranicznymi. We wtorek o godz. 9.00 rozpoczęła się druga część sesji naukowej z referatem doc.
dr J osefa Poulika o naj nowszych odkryciach archeologicznych w Czechosłowacji. Potem zwiedzano stałą wystawę Muzeum a o godz. 12.00 dyrektor Centralnego Zarządy Muzeów i Ochrony Zabytków -. doc. dr Kazimierz Malinowski dokonał otwarcia wystawy jubileuszowej pl. "Sto lat w służbie nauki i społeczeństwa". Po południu goście Muzeum udali się autokarem na zwiedzenie miasta. Obejrzano też eksponowaną w Collegium Maius wystawę objazdową Muzeum pl. "Pradzieje Ziemi Lubuskiej". Uroczystości jubileuszowe Muzeum zakończyła wycieczka autokarem do Ostrowia Lednickiego, Gniezna i Biskupina, która odbyła się następnego dnia.