ANIELA SŁAWSKA MUZEUM NARODOWE W POZNANIU W LATACH 1951-1956 I. Muzeum i jego Oddziały Upaństwowienie Muzeum Wielkopolskiego w dniu l. I. 1950 roku oraz nadanie mu w pół roku później (18. 6. 1950) nazwy Muzeum Narodowego w Poznaniu - otworzyło nowy rozdział w dziejach tej instytucj i '). Podczas gdy lata poprzednie, szczególnie pierwsze lata po wyzwoleniu, cechowała przede wszystkim praca nad zabliźnieniem ran wojennych: odbudową zniszczonego gmachu, odnalezieniem i rewindykacją rozproszonych zabytków - teraz punkt ciężkości w pracy muzealnej zaczyna wyraźnie przesuwać się w kierunku wystawiennictwa o charakterze naukowym oraz w kierunku rozszerzenia agend Muzeum celem zapewnienia jak największej liczby sal ekspozycyjnych. To ostatnie zagadnienie stawało się coraz bardziej palącym wobec szczupłości pomieszczeń w gmachu Muzeum, absolutnie nie wystarczających już dla racjonalnego wystawienia i zmagazynowania posiadanych zbiorów oraz organizacji zmiennych wystaw czasowych, stanowiących ważne zadanie naukowe i popularyzacyjne. Koniecznym stało się uzyskanie na cele wystawowe i magazynowe nowych, innych gmachów obok budynku głównego Muzeum. Starania te zostały uwieńczone dużym, choć nie pełnym jeszcze sukcesem. W roku 1949 Muzeum posiadało jeden tylko Oddział - Pałac w Rogalinie, mieszczący ekspozycj e rzemiosła artystycznego oraz dokumentów myśli postępowej, a w osobnym budynku - Dział Kultury i Sztuki Ludowej. Obecnieoprócz Rogalina - Muzeum posiada jeszcze 3 Oddziały: Muzeum Instrumentów Muzycznych w Kamienicy Grodzickich na Starym Rynku 45, Muzeum Miasta Poznania w Ratuszu oraz Oddział w Gołuchowie; przejęty na cele muzealne zamek służy chwilowo jako magazyn i do czasu ukończenia remontu wnętrz. Wreszcie - w 1952 roku własnością Muzeum stał się także Zamek Przemysława, który po odbudowie mieścić będzie stałą ekspozycję działu rzemiosła artystycznego. N adal pozostaje otwartą sprawa rozbudowy głównego gmachu Muzeum wzdłuż parcel przy Al. Marcinkowskiego: sądzić jednak można, że najbliższe lata przyniosą definitywne jej załatwienie. Muzeum Instrumentów Muzycznych - jedyne w Polsce - uzyskało przestronne i efektowne pomieszczenie w t. zw. Kamienicy Grodzickich, odbudowanej w latach 1949-52 i zaadaptowanej na cele ekspozycyjne 2 ). Wystawą inaugurującą w dniu 4. XII. 1952 przeniesienie się działu do nowej siedziby - był pokaz "Skrzypce w Polsce", przygotowany w związku z II Międzynarodowym Konkursem Skrzypcowym im. Henryka Wieniawskiego. Wystawa dawała - po raz pierwszy w tak bogatym i pełnym zespole - przegląd rozwoju instrumentów strunowych, począwszy od ich genezy, od "pra-mazanek" gdańskich - aż do wykształconych form skrzypiec 3 ). Odrębny dział wystawy stanowiły dzieje wiolinistyki polskiej, ze szczególnym naświetleniem postaci Wieniawskiego i Lipińskiego oraz współczesnych im artystów. Interesującą koncepcją, o dużym znai) Sprawozdanie to nie omawia całokształtu pracy Muzeum w latach 1951-56, porusza tylko kilka czołowych zagadnień, jak powstame nowych Oddziałów, naj ażniejsze wystawy, powiększenie zbiorów. DOKładną kronikę działalności Muzeum za lata 1 5-52 zawierała Stud'a Muzealne, tom I, poznań 1953. Dalsze tomy Studiów (II i III) z kromką za lata 1953---54 i 1954-55 znajdują się w druku. 2) Kazimierz Malinowski, Muzeum Instrumentów Muzycznych. Muzealnictwo nr 3. PoznańWarszawa 1953. *) Wystawę opracował kustosz doc. Zdzisław Szulc, przy pomocy mgr Wł. Kamińskiego. Dział wiolinistyki przygotował mgr Wiszniewski. 21?czeniu dydaktycznym odznaczała się następna wystawa tego działu: "Elementy kultury muzycznej na tle rozwoju stosunków społecznych" (1953) r.)4). Za pomocą instrumentów, barwnych tablic, rycin i kopii zabytków - przedstawiono tu dzieje kultury muzycznej od starożytności poprzez okres feudalizmu i kapitalizmu - aż do czasów naj nowszych, akcentując zmienną rolę muzyki, zależną od panującej formacji społecznej i w ciekawy sposób ilustrując postęp w dziedzinie instrumentacji i form muzykowania. Ekspozycja siała, mieszcząca się obecnie w kamienicy Grodzickich, udostępnia niemal cały posiadany zbiór instrumentów 5 ), ułożony według przyjętej systematyki instrumentoznawczej (grupy: idiofony, aerofony, membranofony, chordofony). Szczególnie interesuj ące dla zwiedzającego są polskie instrumenty z XVI, XVII i XVIII wieku (skrzypce Groblicza Dankwarta i Pilichowskiego, organki późnorenesansowe), pokój pamiątek chopinowskich oraz piękny zbiór instrumentów egzotycznych. Muzeum Instrumentów Muzycznych posiadające już dziś własną pracownię lutniczą, staje się ważną placówką pracy kolekcjonerskiej i naukowej - jedynym w Polsce ośrodkiem badań nad ważnym odcinkiem naszej kultury muzycznej. Wydarzeniem o dużym znaczeniu nie tylko dla Muzeum, ale dla całego Poznania - stało się ukończenie odbudowy Ratusza i otwarcie w jego wnętrzach Muzeum Miasta Poznania (22. VII. 1954) a). Dzięki słusznej decyzji Miejskiej Rady Narodowej - piękne sale ratuszowe udostępnione zostały społeczeństwu i zgromadzały liczne; związane z historią miasta dokumenty i zabytki. Bardzo szczęśliwie udało się powiązać ekspozycję 7) z poszczególnymi, stylowo odmiennymi partiami budynku: w sklepionych, gotyckich piwnicach rozwija się opowieść o najstarszych dziejach miasta, ilustrowana zabytkami z wykopalisk poznańskich, rekonstrukcjami grodu i wału grodowego, fragmentami wczesnej architektury i rzeźby. Gotyckie także sale parteru zawierają eksponaty związane z miastem średniowiecznym, z jego lokacją i rozwojem do XVI wieku. Renesansowe wnętrza I piętra, a szczególnie Sala Odrodzenia - stworzyły idealne ramy dla ukazania bogactwa kultury i sztuki Poznania w "złotym wieku". Wreszcie - w przestronnych, zrekonstruowanych w nawiązaniu do posiadanych przekazów historycznych salach II piętra pokazano czasy upadku Poznania w 2 poło XVII wieku, dźwiganie się miasta w dobie Oświecenia oraz najważniejsze zagadnienia wieku XIX: ruchy wyzwoleńcze narodowe i społeczne, początki ruchu robotniczego. Ekspozycja prowadzi widza aż do czasów najnowszych: .ostatnia salka przeznaczona na wystawy zmienne służy pokazom wybranych aktualnych zagadnień. Ostatnio z okazji Tygodnia Ochrony Zabytków (IX. 1956) mieściła się tu dydaktycznie pomyślana wystawa p. t. "Chrońmy zabytki". Muzeum miasta Poznania stawia sobie za cel nie tylko gromadzenie dokumentacji i zabytków dotyczących historii miasta, ale i wszechstronne badania naukowe obejmujące historię, kulturę i naukę Poznania. II. W Y s t a w y c z a s o w e Ilość wystaw czasowych zorganizowanych przez Muzeum Narodowe w latach 1951-1956 wyraża się cyfrą 66. Oczywiście "Clęzar gatunkowy" wystaw tych jest bardzo różny, obok pokazów, będących poważnym* wkładem naukowym do dziejów sztuki czy kultury, znajdują się także wystawy okolicznościowe, o znaczeniu drugorzędnym lub luźno tylko związane z zakresem zainteresowań Muzeum. Jednak w omawianym okresie wzrosła wyraźnie ilość wystaw własnych, będących podsumowaniem 4) Scenariusz wystawy opracowali: prof. dr Zdzisław Kępiński i mgr Włodzimierz Kamińsk. oprawę plastyczną - Józef Skoracki. 3) Por. Katalog Instrumentów Muzycznych, w opracowaniu Zdzisława Szulca, Poznań 1949. 6) Stary Ratusz - Muzeum M'asta Poznan'a. W Dziesięciolecie Polski Ludowej. Poznań 1954. (w opracowaniu Teresy Ruszczyńskiej i Hanny Ziółkowskiej). 7) Scenariusz opracowała dr Hanna Ziółkowska. Sprzęt wystawowy i oprawa plastyczna: Józef Skoracki. Aniela Sławskadłuższej pracy naukowej i obrazujących jej wyniki. Coraz wyraźniej także zaznacza się w tej dziedzinie planowość pracy (cykle wystaw) oraz dążenie do utrwalenia każdej ekspozycji odpowiednim wydawnictwem - katalogiem lub chociaż ulotką informującą o jej zakresie. Najpoważniejszą grupę stanowią wystawy dawnej sztuki polskiej i obcej, urządzane ze zbiorów własnych, lub wypożyczonych przez inne instytucje. Mniej liczne były pokazy sztuki współczesnej, głównie polskiej; wystaw obcych sztuki współczesnej - prócz dwóch pokazów grafiki - brakło niestety niemal zupełnie. Wzorem lat ubiegłych Muzeum udzielało także gościny wystawom o charakterze historycznym, wiążącym się z uroczystymi rocznicami wybitnych postaci, czy faktów dziejowych; organizowano je zwykle przy współpracy innych instytucji naukowych. Co roku powtarzały się wystawy urządzane z okazji Miesiąca Odbudowy Warszawy i Miesiąca Pogłębienia Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Wśród wystaw sztuki dawnej duże znaczenie posiadał cykl retrospektywnych pokazów malarstwa polskieg0 8 ). Zapoczątkowała go jeszcze w 1948 r, wystawa "Portret polski XVII i XVfll w. II 9). Następne pokazy tego cyklu to: "Malarstwo Wielkopolskie 1520-1650" 10), "Malarstwo polskie doiby Oświecenia" n) i "Malarstwo polskie realizmu mieszczańskiego I poło XIX w." 12), organizowane w 1951 i 1952 r. Dwie pierwsze - wystawa portretu i malarstwa wielkopolskiego, operując w dużej mierze materiałem nieznanym dotąd, wypożyczonym z terenu (kościoły, zbiory prywatne, mniejsze muzea), rozszerzyły znajomość malarstwa wielkopolskiego okresu renesansu i baroku stając się "głosem w dyskusji" na temat rodzimych cech sztuki polskiej tego czasu i wskazując na jej znaczne, dotąd niedoceniane walory artystyczne. Wystawa malarstwa epoki Oświecenia odznaczała się ciekawym układem ekspozycji: rezygnując z pokazu chronologicznego zastosowano tu metodę polegającą na wiązaniu obrazów w zespoły, podporządkowane jednemu zagadnieniu i na podaniu zwiedzającym najistotniejszych wniosków wynikłych z takiego zestawienia obiektów. Znanemu powszechnie malarstwu dworskiemu w jego' idealizującym i kosmopolitycznym wydaniu (Bacciarelli, Lampi, Grassie przeciwstawiono nurt drugi, skromniejszy w wyrazie formalnym, lecz wspierający się na solidnym realizmie sztuki mieszczańskiej. Nurt ten reprezentowany przez anonimowych portrecistów końca XVIII wieku, wyraźnie zwycięża w ostatniej fazie Oświecenia w dziełach Wojniakowskiego, Smuglewicza i Peszki, w portretach Kościuszki i scenach historycznych, związanych z Insurekcją. Podobnie problemowe ujęcie i powiązanie zebranych dzieł malarstwa ze współczesnymi zjawiskami życia społecznego cechowało wystawę "Malarstwa realizmu mieszczańskiego" . Zespół obrazów -. dość szczupły zresztą gdyż pochodzący jedynie z zasobów Muzeum, dawał okazję do zasygnalizowania kilku ciekawych zagadnień, jak: nowa organizacja życia artystycznego, zmieniony stosunek społeczeństwa do artysty, postępująca "specjalizacja tematyczna", wreszcie związki malarstwa ze współczesną literaturą. N a wystawie ciekawie zaprezentowały się prace kilku mało znanych dotąd artystów, przede wszystkim poznańskiego portrecisty Gillerna. Znajomość plastyki polskiej XIX wieku pogłębiła się także znacznie dzięki wystawie "Realistyczny rysunek polski XIX w. II zorganizowanej w 1954 r. dzięki inicjatywie Państwowego Instytutu 8) Anna Dobrzycka, Aniela Sławska, Wystawy retrospektywne malarstwa polskiego w Muzeum Narodowym w Poznaniu. Muzealnictwo nr 4. Poznań 1955. 9) Wystawa "Portret Polski XVTI i XVTIT wieku". Poznań 1955. 10) "Malarstwo Wielkopolskie 1520-1650". Katalog wystawy w opracowaniu Anieli Sławskiej, przedmowa Zdzisława Kępińskiego. Poznań 1952. ii) "Malarstwo Polskie Doby Oświecenia". Katalog wystawy w opracowaniu Przemysława Michałowskiego, przedmowa Zdzisława Kępińsk ego. Poznań 1951. 12) "Malarstwo polskie realizmu mieszczańskiego p!erwszei połowy XTX wieku". Katalog wystawy w opracowaniu Przemysława Michałowskiego, przedmowa Zdzisława Kępińskiego. Poznań 1951. Sztuki i Muzeum Poznańskiego 13 ). Blisko 1000 eksponatów, składających się na wyczerpujący niemal przegląd polskiego rysunku XIX-wiecznego, rozmieszczono w ten sposób, by uwypuklić zarówno zagadnienia szkoły i warsztatu artystycznego, jak i najciekawszej ówczesnej tematyki historycznej, ilustrującej walki wolnościowe od Insurekcji, poprzez Wiosnę Ludów, aż do 1905 roku. Zasadnicza, chronologicznie ułożona część wystawy, ukazywała w sposób przejrzysty główną linię rozwojową polskiego rysunku, w której bieg włączyć można zarówno wielkie indywidualności artystyczne ;Orłowski, Michałowski), jak i ciekawe niekiedy utwory mało znanych rysownikówamatoirów. N a konferencji naukowej, zorganizowanej w czasie trwania wystawy przez Państwowy Instytut Sztuki - podkreślono zgodnie wielką wagę dydaktyczną i artystyczną tego pokazu; niektóre z eksponowanych rysunków były prawdziwą rewelacją zarówno dla plastyków, jak i dla historyków sztuki. Spośród wystaw poświęconych twórczości jednego artysty, wymienić należy obok wystaw monograficznych Aleksandra Orłowskiego i Leona Wyczółkowskiego 14) - wielki przegląd twórczości Piotra Michałowskiego. Wystawa ta zorganizowana w stulecie śmierci artysty (1955) w Warszawie eksponowana była w roku następnym w Poznaniu; stanowiła ona najpełniejszy chyba dotąd pokaz prac tego wielkiego malarza 13). Sumienne zgromadzenie - obok znanych kompozycji batalistycznych portretów i scen z życia wiejskiego -. całego szeregu studiów, notatek rysunkowych i szkiców, pozwoliło głębiej poznać warsztat artysty, jego rozwój i proces tworzenia, uczyniło wspaniałą jego sztukę bardziej jeszcze bliską i zrozumiałą. Jedną z najbardziej interesujących wystaw malarstwa stała się wystawa "Portretu holenderskiego XVII wieku", zorganizowana w 1956 r. 10). Wystawa poprzedzona starannymi studiami w kraju i zagranicą oraz kompletnym zebraniem materiału z polskich zbiorów muzealnych, przyniosła znaczne osiągnięcia naukowe podsumowane w obszernym katalogu, dającym oprócz zarysu historii holenderskiego malarstwa portretowego także szereg nowych atrybucji autorskich wystawionych obrazów. Piękna kolekcja portretów, wśród której nie brakło 3 obrazów Rembrandta, wypożyczonych z Muzeum N arodowego w Warszawie, wprowadzała widza w świat poważnej, głęboko piawdziwej i żywo do dziś zajmującej sztuki mieszczańskiej Holandii XVII wieku. Wśród licznych wystaw grafiki eksponujących częściowo zbiory własne, lub korzystających z użyczonych nam zasobów innych muzeów, szczególną wagę posiadała wystawa "Sztuka graficzna i jej rola społeczna" (1951 r.) 17). Celem wystawy tej było dydaktyczne pokazanie rozmaitych technik graficznych, a także zaakcentowanie ogromnego znaczenia grafiki - sztuki par excellence masowej w życiu społecznym. Rola ryciny ulotnej, satyrycznej, "walczącej", została tu ciekawie uwypuklona i stała się przewodnią myślą wystawy, ukazującą ten motyw od śmiałych druków XVI-wiecznych aż po współczesną grafikę propagandową. Dział rzemiosła artystycznego nie posiada dotąd - poza wnętrzami pałacu w Rogalinie - swej ekspozycji stałej z powodu braku miejsca w głównym gmachu Muzeum. Tym większe więc znaczenie posiadają wystawy czasowe tego działu, pokazujące pewne wycinki kolekcji rzemiosła; pokazy te cieszą się specjalnym zainteresowaniem zwiedzających. Liczna frekwencja na tych wystawach świadczy o konieczności szybkiego 13) Komisarzem wystawy byl dr J erzy_ Sienkiewicz. Por. maszynopis powielony: (1. Sienkiewicz). Realistyczny rysunek polski XIX wieku. Katalog wystawy. Państwowy Instytut Sztuki l Muzeum N aro dowe w Poznaniu", 1954. Ryszkiewicz Andrzej, Wystawa rysunku polskiego W Poznaniu, Przegląd Kulturalny K. III nr 44, 1954. 14) Leon Wyczółkowski 1852-1936. Muzeum N arodowe W Poznaniu 1952. (ulotka w opracowaniu Jana Mrozińskiego). 15) Komisarzem wystawy był dr Jerzy Sienkiewicz. Katalog znajduje się w opracowaniu. Ukazała się w druku częsć ilustracyjna: Piotr Michałowski 1800-1855. Katalog wystawy. Ilustracje. Warszawa 1956. 16) Portret holenderski XVII wieku w zbiorach polskich. Katalog wystawy w opracowaniu Anny Dobrzyckiej, przedmowa Michała Walickiego. Poznań 1956. 17) Sztuka graficzna i jej rola społeczna. Opracowała Józefa Onańska. Poznań 1951. Aniela Sławskauzyskania pomieszczeń na stałą wystawę działu rzemiosła. W roku 1953 w powiązaniu z uroczystościami Roku Kopernikowskiego, Muzeum N arodowe zorganizowało wystawę monograficzną, poświęconą wielkiemu astronomowi oraz wystawę pt, "Dzieje Zegara" 18). Około 240 eksponatów zegarów różnych typów, słonecznych i mechanicznych, polskich i obcych, ilustrowało pasjonującą historię !" ujarzmienia" czasu przez człowieka, historię coraz to precyzyjniejszych i doskonalszych metod obliczania jednostek czasu. Zebrane eksponaty dawały także możność prześledzenia ciekawych zmian w zdobnictwie i kształtach zet/arów, idaskonale odzwierciedlających na małym tym odcinku równoległe zmiany stylów i prądów kulturalnych. Począwszy od roku ubiegłego dziai rzemiosła artystycznego przystąpił do organizacji systematycznych pokazów magazynowych, poszczególnych zespołów zabytków. Pierwszym takim pokazem była wystawa "Broń i uzbrojenie", w 1955 r. 19 ), drugim - "Tkaniny i hafty"-'o) (1956). Zasadą wystaw tych jest udostępnienie całego posiadanego wartościowego materiału. Pokaz usystematyzowany jest chronologicznie, z położeniem akcentu na techniki oraz na zdobnictwo artystyczne, rodzaje ornamentu i jego przemiany. Wystawa tkanin ukazuje ponadto różnorodne zastosowanie tkanin artystycznych od gobelinów i obić począwszy, skończywszy na stroju i drobiazgach życia codziennego. Osobną grupę stanowią wystawy plastyki współczesnej. W stosunku do organizowanych przez Muzeum w latach 1947-50 wystaw monograficznych wybitnych malarzy (Cybis, Taranczewski, Radnicki i inni), omawiane tutaj wystawy współczesne posiadały daleko mniejsze znaczenie. Dwa razy gościliśmy wybór obrazów i rzeźb z salonów ogólnopolskich (1954, 1955 r.), prace swe wystawiali także graficy! i rzeźbiarze poznańscy, uczniowie Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych oraz Liceum Plastycznego. Ze współczesnych wystaw obcych największe zainteresowanie budziły "Prace postępowych artystów plastyków" 21) oraz "Grafika artystów z Niemieckiej Republiki Federalnej" 22). Materiał zgromadzony na pierwszej z tych wystaw obejmujący prace artystów z 16 państw zachodniej Europy, Stanów Zjednoczonych i Ameryki Południowej - dawał interesuj ący przegląd współczesnych kierunków artystycznych w grafice, zaskakujący także różnorodnością techniczną i tematyczną wystawionych prac. Wystawy historyczne, związane z uroczyście obchodzonymi rocznicami, rokiem Kopernikowskim, rokiem Mickiewiczowskim, dniami Poznania i lO-leciem Polski Ludowej - tworzą dział osobnYr o specyficznej problematyce, dyktowanej nie przez dobór eksponatów muzealnych, lecz przez konieczność pełnego zobrazowania historycznego zagadnienia. Wystawy te urządzało Muzeum przy pomocy specjalistów z innych dziedzin i z szerokim udziałem wypożyczonych eksponatów. Z historią Poznania wiązały się wystawy: ,,10 wieków Poznania na tle rozwoju przestrzennego miasta", 23) urządzona w 700-1etnią rocznicę lokacji (1953) oraz "Nauka i kultura Poznania w lO-leciu Polski Ludowej" 24) (1955). Wystawa ,,10 wieków Poznania" ukazywała zasadnicze etapy rozwoju urbanistycznego i architektonicznego miasta, w powiązaniu ze współczesnymi zagadnieniami gospodarczymi, społecznymi i kulturalnymi. Dzieje 18) Dzieie zegara. Poznań 1953 (zawiera studium J. Eckhardt o historii zegarów mechanicznych i J. Dobrzyckiego o zegarach słonecznych). III, Wystawę opracowała doc. dr J. Eckhardt. 20) Wystawę opracowała doc. dr Joanna Eckhardt, przy pomocy Aleksandry Wasilkowskiej. Katalogi cbu wystaw w przygotowaniu. 21) Wystawa prac postępowych artystów plastyków. Katalog. Warszawa 1954. 22) Wystawa prac grafików z Niemieckiej Republiki Federalnej. Katalog. Warszawa 1956. Zofia Ostrowska- Kębłowska. Wystawa prac grafików z NRF. Przegląd Zachodni R. XII, nr. 1 2 1956. 23) Scenariusz wysJawy QQracowali: Teresa Ruszczyfiska i Aniela Sławska (urbanistyka i architektura); dr Marian Woiciechowski (historia); por. M. Wojciechowski. Z kroniki "Dni Poznania", Przegląd Zachodni R. TX. nr 9 ' 10, 1953: AnIela Sławska. Dziesięć wieków Poznania na tle rozwoju przestrzennego miasta. Muzealnictwo nr. 5. Poznań 1956. 2ł) Michał Witkowski, Wystawa "Nauka i kultura Poznania w Dziesięciolecie Polski Ludowej" w Muzeum Narodowym w Poznaniu, Przegląd Zachodni R. XI nr. 1;2 1955miasta od X w. aż pc czasy najnowsze, zilustrowano za pomocą dokumentów i rycin, starych widoków i planów, rysunków rekonstrukcyjnych i fotografia wreszcie zabytków pochodzących z wykopalisk, drobnych fragmentów architektonicznych i rzeźbiarskich. N ajnowsze osiągnięcia Poznania w zakresie kultury i nauki obrazowała wystawa otwarta w dziesięciolecie wyzwolenia miasta, 23. II 1956 r. W chronologicznym układzie, wystawa mówiła o spustoszeniach wojennych i eksterminacyjnej polityce hitlerowskiej, dalej o pierwszych po wyzwoleniu krokach zmierzających do ożywienia życia naukowego, o ratowaniu zabytków kultury. Dalsze etapy - przyniosły obraz działalności wszystkich naukowych i kulturalnych instytucji na terenie miasta, wyniki ich pracy w dziedzinie pogłębiania i upowszechniania wiedzy, oraz twórczej pracy artystycznej. Uzupełnieniem problemowej części wystawy był pokaz nowoczesnych wyposażeń pracowni naukowych oraz pokaz dorobku poznańskich artystów plastyków i poznańskiego szkolnictwa artystycznego. W dniu 26 listopada 1955, w stulecie śmierci Adama Mickiewicza, Muzeum N arodowe udostępniło dwie wystawy, związane z osobą wielkiego poety. Pierwsza - to wystawa "Projektów na pomnik Adama Mickiewicza w Poznaniu". 2r» Ośmiu zaproszonych do konkursu rzeźbiarzy, wraz z zespołami architektów i urbanistów, prezentowało swe prace. Jury konkursu przyznało pierwszą nagrodę Bolesławowi Woytowiczowi (przy współpracy rzeźb. Czesława Woźniaka i arch. .arch. St. Pogórskiego i J. Wellengera). Wystawa wzbudziła ogromne zainteresowanie społeczeństwa, przynosząc głosy uznania i - krytyki, podobnie! zresztą, jak pierwsza wystawa konkursu na pomnik Mickiewicza, w 1948 roku. Specjalnie starannie przygotowano wystawę objazdową "Mickiewicz w Wielkopolsce", która po ekspozycji w Muzeum wyruszyła w objazd szeregu miejscowości, związanych z pobytem poety.26) Wystawa wyróżniała się spośród innych, przeznaczonych dla terenu wystaw - bardzo estetyczną i pracowicie wykonaną oprawą plastyczną: lekki, "pod empire" zaproj ektowany sprzęt (tablice stoj ące i gabloty), doskonałe kopie starodruków, rycin i in. - nadały wystawie harmonijny, szczęśliwie powiązany z jej tematyką charakter. Scenariusz-- opracowany na podstawie nowych odkryć naukowych, zapoznawał widza dokładnie z wielkopolskim "itinerarium" i wpływem tego pobytu na twórczość poety. Wśród corocznie organizowanych wystaw mających na celu rozszerzenie wiadomości o kulturze i sztuce w ZSRR, szczególnie interesująco wypadły pokazy "Porcelana i srebra rosyjskie" (1953)-7), oraz "Moneta rosyjska" (1954) 28). Obie stanowiły pionierskie opracowanie nieznanych u nas niemal dziedzin sztuki i kultury rosyjskiej. Wystawa porcelany mówiła o wszystkich wartościach technicznych i artystycznych szczególnie XVIII-wiecznej ceramiki rosyjskiej i ukazywała ewolucję jej form poprzez wiek XIX i XX aż do najnowszej radzieckiej produkcji. Wystawa monet przedstawiała rozwój mennic rosyjskich i ich wyrobów, na szerokim tle historycznym stosunków politycznych i społecznych dawnej Rosji. Corocznym zwyczajem naszego Muzeum jest także organizowanie wystawy nabytków otrzymanych drogą zakupów, darów i przekazów w danym roku. Wystawy takie orientują widza w zespole nowo-pozyskanych przez Muzeum obiektów, posiadając także pewną wymowę propagandową z uwagi na eksponowane tu cenne niejednokrotnie dary. 25) Komisarzem wystawy był mgr Przemysław Michałowski; por. Leonard Tomaszewski. Konkurs na pomnik Mickiewicza w Poznaniu, Przegląd Kulturalny nr. 50, 1955. 213) Wedlug materiałów prof. dr Bohdana Zakrzewskiego i mgr Jarosława Maciejewskiego, scenariusz wystawy opracowali: mgr Antonina Rogalanfca, mgr Przemysław Michałowski, mgr Janusz Lehmann i Józef Skoracki. Oprawa plastyczna: Józef Skoracki i Irena Jar.zyńska. Por. Michał Witkowski, Wystawa "Mickiewicz w Wielkopolsce", Przegląd Zachodni nr. 1/2 1956. 27) Wystawę opracowała doc. dr Joanna Eckhardt (srebra) oraz mgr Janusz Powidzkl i mgr Grażyna Wróblewska (porcelana). Por. ulotka: Porcelana i srebro rosyjskie. Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 1953. 28) Wystawę opracował mgr Alfons Wierzchowiecki i mgr Kazimierz Szuda. Aniela Sławska III. N o wen a b y t ki. Zbiory muzealne powiększyły się znacznie w ciągu omawianych sześciu lat, dzięki corocznym zakupom, darom i przekazom, a w roku bieżącym przede wszystkim dzięki rewindykacji dużej partii zbiorów, zaginionych w okresie okupacji, odnalezionych i przekazanych obecnie przez Rząd ZSRR. 29) Spośród zakupionych obiektów - wymienić należy w pierwszym rzędzie cenne dzieła malarstwa polskiego, jak: autoportret St. Wyspiańskiego, akwarelę "Jeździec" Piotra Michałowskiego i "Bitwę" tegoż malarza, "Marinę" Władysława Olewińskiego, dwa obrazy Wojtkiewicza, wreszcie kilka obrazów malarzy poznańskich, przeznaczonych dla ekspozycji w Ratuszu. Malarstwo obce wzbogaciło się obrazem szkoły hiszpańskiej XVII wieku "Koronczarki" przypisywanym DeI Mazo, oraz interesującą holenderską sceną rodzajową z XVII wieku. Poważnymi nabytkami zasilono także dziaS rzemiosła artystycznego, kupując w pierwszym rzędzie polonica (zegary poznańskie z XVII i XIX wieku, broń polska, pas kontuszowy) - oraz wybitne okazy obcego rzemiosła - jak dywan Ghiordes z XVIII wieku, puchar zwany "Nautilius" z w. XVII, srebra augsburskie i inne. Najcenniejszymi zakupami w dziale instrumentów muzycznych były: organki pokojowe polskie z XVII w. oraz skrzypce wybitnego lutnika Marcina Groblicza z ok. 1600 roku. Uzupełniano także planowo inne działy, zbiory numizmatyczne oraz etnograficzne (głównie stroje ludowe). Dzięki przekazaniu przez ZSRR zbiorów muzealnych polskich, które w wyniku działań wojennych znalazły się na terenie Niemiec i zabezpieczone zostały przez Armię Radziecką -. Muzeum poznańskie odzyskało szereg cennych, uznanych już za zaginione, dzieł malarstwa obcego (obrazy szkoły weneckiej i umbryjskiej XVI wieku, obrazy Guardiego, Jana van Goyen, Joos de Momper i in.) oraz polskiego (Matejko, Michałowski, Smuglewicz), ponadto kilkanaście rzeźb gotyckich, rysunki i grafikę. Wreszcie w roku bieżącym do Muzeum poznańskiego powróciły obrazy galerii z Rogalina, rozproszone w okresie wojny i rozdzielone następnie po różnych muzeach, głównie Muzeum Narodowym w Warszawie. Wartościowy ten zbiór dzieł artystów polskich i obcych XIX i XX w., liczący około 200 obrazów (część zaginęła bezpowrotnie w okresie wojny), związany ściśle z kolekcjonerstwem wielkopolskim, zasilił wydatnie galerię malarstwa poznańskiego muzeum, a w przyszłości powróci na dawne swe miejsce w Rogalinie. Patrząc wstecz, na omawiane sześciolecie, stwierdzić można, że przyniosło ono poważne osiągnięcia, tak w pracy naukowej jak i organizacyjnej. Utworzenie nowych oddziałów umożliwiło znacznie lepsze rozmieszczenie zabytków i zapewniło normalny rozwój dwom ważnym placówkom: Muzeum Instrumentów Muzycznych i Muzeum Miasta Poznania. Wobec znacznego - szczególnie w ostatnim czasie - powiększenia zbiorów, przez odzyskanie galerii rogalińskiej, dzieł rewindykowanych oraz spodziewanego powrotu do Poznania słynnej kolekcji gołuchowskiej, bardzo pilną staje się sprawa odbudowy Zamku Przemysława i rozbudowy gmachu głównego Muzeum. Postulaty te, wielokrotnie już wysuwane i ich realizacja -. staną się niewątpliwie jedną z wytycznych działalności Muzeum w najbliższych latach. 28) Por. Katalog: "Wystawy dziel sztuki zabezpieczonych przez ZSRR". (Warszawa, Gdańsk, Poznań, Szczecin) Warszawa 1956.