BRACTWO KRAWIECKIE POZNAŃSKIE PRZED R. 1793 113
K s -i ę g i c e c h o w e. 1. NajcenniejS'zą księgą ce'chową jest p r o t o k ó l a r z z Jat 1427 d o 1489. wązki foljał opawny, zachowany w archiwum miasta Poznania. Jeigt to w ogóle najstarsza zachowana księg,a ce'chowa ':W woje... wództwie Poznańskiem, zabytek ogromnej wartości. Księga ta zawiera odpisy najstarszych statutów, ważniejsze uchwały cechowe, spisy braci, 'sprawozdania rachunkowe, zapiski o kaTRch, wydatkach wojennych, o broni brackiej itp. Zapisana jest tylko w części. Języki: niemiecki i łaciński. Notatki początkoo ściślejsze, później - zwłaszcza po r. 1450 - bardzo nieliczne, orjentacja dokładniejsza możliwa tyl'ko mniejwięcej w okresie 1429 - 1452. Oznaczenia chronologiczne rzadkie, trudno przeto często oznaczyć czas zapiski. Ciekawą jest rzeczą, że o księdze tej ychło nie wiedział sam cech, pozostała też zupełnie nieznaną, dopóki jej nie wysunął na światło dzienne Warschauer f a i mimo to później o niej nie bardzo pamiętano. Od kiedy znajduje się w archiwum miejskiem, niewiadomo. 2. K s i ę g a P a - n ó w B r a c i C e c h u P o z n a ń s k i e g o, oprawiona w skórę w r. 1713, założona 1628 r. przez Bartłomiej.a Proszkowica. Zawiera naogół zapiski ogólnego znaczenia z lat 1628 do 1739, a w szczególności: pochwałę bractwa, wiersz na cześć wybitnych braci krawców, herb bractwa z r. 1678, Ddpis statutu radzieckiego z r. 1581, ważne uchwały cehowe, bardzo cenny opis "O po- . rządku budowania kaplice" i nie mniej wartościowe sporadyczne spisy inwentarza. W r. 1800 używano potem księgi tej jako rachunkowej. 3. A r t y kuł y B r a c t w a K: r a w i e c k i e g o . księga w pięknej oprawie. sporządzonej w 18. wieku, zawiera Dryginalne pergaminowe statuty z lat 1658, 1673, 1681, 1718 i 1766. ZachDwane cztery pieczęcie królewskie. 3) P r z y w i - l e j e D o b 'r e g o iP o r z ą d k u, księga Dpra:wna w skó7'ę (18. w.); na oprawie przedniej i tylnej wytłoczono litery: I. R. G. D. Jr i liczbę 1779. Zawiera statut z r. 1779, dołączone .są 3 dokumenty z lat 1799, 1804 i 1819. 4. R e n o w a c j a p o w t ó r n a s z t u k kra w i e c k ,i c h, opTawna, przez Kazmierza Jabrzykowskiego wykonana. Zawiera odpis statutu z r. 1581 i piękne rysunki 17 sztuk krawieckich na 12 tablicach. Sztuki rysowane przez Proszkowica nie zachowały się 11). 5. K u p i e c N i e - b i e s k i I arcyciekawa księga, gładko oprawna, staranni pisa
11) Wspomina je Krajewicz z Poznańskiego Cec.hu Krawieckiego.

KRONIKA MIASTA POZNANIA
na, traktująca żywot patrona krawców, św. Gutmana czyli Homobona. Pełny jej tytuł brzmi: lIKupiec Niebieski. Ocean świątobliwości, cnoty i cudów anielskiego ubogich ojca a podskarbiego niebieskiego, Homobono włoskim językiem i niemieckim nazwanego Gutmana świętego, obywatela miasta Kremony i jał. mużnika wielkiego, którego heroiczne sprawy i cudowne przy- ł-' kłady jako Atlanta najmocniejszego jaśnieją powszechnie w kościele świętym katolickim. Nowowydany. Na pięćdziesiąt rozdziałów wybomem piórem Wielebnego Księdza Hieronima BalJadora seminarii w Kremonie rektora i kościołów ś. Klemensa i świętej Marjej Magdaleny proboszcza podzielony i po włosku napi.sany a za staraniem sławnego Bractwa Krawieckiego Poznańskiego na polski język krótko zebrany i przetłumaczony. Roku PańskiegO' 1679". Tekst podzielonv na 19 rozdziałów.
28 stron gęstego pisma, wcale dobrym językiem napisany. Od odwTotnegD końca wpisywanO' w księdze tej ważniejsze zapiski 1'123 - 1757, w szczególności notatki o procesach i inwentarzu kaplicy brafkiej. W r. 1801 dodano ważną notatkę o losach aparatów kościelnych bractwa krawieckiego. 6) D o k u m e n t ks. S t e f a n a M o r ę s k i e g o z dnia 20. listopada 1681, dotyczący nabożeństw czeladzi w kościele F amym. (W osobnej teczce zachowany). 7) R e g e s t r P a n ó w B r a c i, książeczka podłużna W' oprawie tekturowej, założona 1763 r. Zawiera niektóre notatki o inwentarzu bractwa i pewne zapiski skarbowe od r. 1763 do r. 1815 (jedna notatka nadto z r. 1857); spisów braci do r. 1793 mało. Księgi 2-7, znajdują się w alI'c,hiwum cechu krawieckiego. Oto są wszystkie księgi cechu poznańskiegO' zachowane do dni naszych. Charakterystyczną jest rzeczą, że pozostały na ogół księgi zawierające zapiski trwałej wartości, oczywiście tylkO' z 17. i 18. wieku, bo księgi dawniejszg paJdły pastwą pożaru w czasie wojny szwedzkiej 1657. Materjały te 'pozwalają skre. ślić historję ważniejszych wydarzeń cechowych, posiadają wszakże' bardzo bolesną lukę. Ciekawsze dla nas byłyby zwykłe rejestry, które pozwalają DdtworzyĆ' siłę i rozwój bractwa. Cech poznański posiada księgi takie jedynie z 15 wieku (w części) i z samego końca 18. wieku (nie dostateczną). Szczególnie ciężko odczuwamy brak ten w wiekach 16 i pierwszej połowie 17. Brak ten uniemożliwia nam w zupełności pełne oświetlenie historii rzemiosła krawieckiego. 
To co dotychcza.s twierdzono, że k!sięga z lat 1571-1724, znajdująca :się w cechu, jest rejestrem cechu pDznańskiego (Krajewicz, za nim Warschauer), okazało się w wyniku badań moich mylnem, jest to bowiem księga chwalios1zewska. Podobnie ma się z księgą krawiecką z lat 1543-1739 zachowaną w Archiwum Państworwem w Poznaniu i określaną jako poznańska; stwierdziłem, że jest to klSięga br.actwa śródeckiego. W rzeczy samej ksiąg własnych z tego czasu cech krawie'cki poznański ni!e posia:da. Pośrednio tylko dowiadujemy się o niektórych dokumentach i księgach zaginionych. Około r. 1650 12 ) posiadało Bra. ctwo: 1) przywilej króla Stefana z r. 1582; 2) p r z y w ił e j króla Zygmunta III z r. 1593; 3) p-rzywiIej króla W ł a d y s ł a w a IV. z r. 1639; 4) przywilej radziecki z r. 1581, 5) przywilej radziecki z r. 1553 (tu dopisek: IITen przywilej na czeladź służy"), a dalej 6) "Erekcja do kaplice" z r. 1628. 7) konsens biskupi na budowanie kaplicy 1592 i 8) takiż konse:ns radzi,ecki z r. 1592. Dokumenty te zginęły w pożaII"ze. Treść ich jednakże jest naogół znana. Nieznane i niewyszczególnione wyżej między statutami przywileje z lat 1593 i 1639 były zwykłemi zatwierdzeniami królewskie mi statutu z r. 1581. W r. 1764 zapisano w inwentarzu brackim: przywilej Jana III.
przywilej biskupa poznańskiego dotyczący kaplicy z r. 1687, k'siążkę sztuki krawieckiej Proszkowica, takąż książkę Jabrzykowskiego, książkę inwentarza, protokół zaczęty w r. 1748, protokół z r. 1735, księgę zapisów i wyzwoleń z r. 1761. książkę dekretową z r. 1761, książkę z r. 1737, protokół z r. 1638. książkę panów braci 1735, srebrną pieczęć bracką, kałamarz i piasecznik cynowy. W r. 1780 spisano: księgę przywilejów, 4 księgi protokól'arne. "erekcję kościelną", dwie księgi sztukowe, księgę dekretową. dwie książki św. Gutmana, książkę kwitową, ksiąŻ'kę zapisów i wyzwolin chłopców, książkę sucho dzienną i książkę inwentarza. A więc i ze stanu ksiąg z końca 18. wieku wielka część przepadła, najprawdopodO'bniej w ciągu 19. wieku. Inne źródła.
Bardzo ważnem źródłem dO' historii cechu krawieckiegO' są księgi miejskie, w szczególności zaś księgi radzieckie miasta Poznania. Księgi najstarsze ogłoszone są drukiem aż po rok 1470
, Arch. cechowe: Księga Pen6w Braci.

KRONIKA MIASTA POZNANIA
(Wa:rschauer: Stadtbuch VDn Posen, i Kaczmarczyk: Akta Radzieckie Poznańskie). Materjały drukowane wykorzystano w pracy niniejszej. O ile zaś chodzi o czas późniejszy, niemożliwem byłoby przedsięwzięciem dla monografji tego rodzaju badać księgi miejskie przez wszystkie wieki, to też sądzę, że dorywcze dodatki do historji cechów podają inni badacze, skoro przeglądając księgi pewnego okresu spotkają ciekawsze notatki z życia krawców poznańskich. Drobne źródła specjalne cytujemyosobno w trakcie opowiadania. 3. p o c z ą t k i B r a c t w a.
RzemiDsło krawieckie istnieje w Poznaniu królewskim tak dawno jak miasto samo. Niewątpliwie należało też do rzemost najrychl'ej zorganizowanych w cech. Data powstania ,cechu nie jest znana. Pewnem jest, że cech istniał w r. 1427, bo z tego czasu zachowała się księga wraz z projektem statutu z tegoż roku. Tej daty trzymano się dotąd jako najdawniejszej ustalonej. Nie jest to wszakże data powstania cechu. Cech liczył wówczas, między rokiem 1427 a 1429 conajmniej 35 członków imiennie znanych. był zatem organizacją bardzo już znaczną. Z wieku 14. brak ksiąg miejskich, w samym dopiero końcu wieku otrzymujemy ściślejsze wiadomości o stosunkach w mieśde, i równocześnie występują na widownię krawcy poznańscy (1398). Z czasu od r. 1398 do 1427 znamy imiennie 21 krawców.
Najstarszym z nich Jest Petrasz krawiec (Petrassius sartor, Petrasa, Petrus). Tenże Petrasz jest rajc/ł miejskim 1398, 1399. 1402. 1408 i 1409 oraz ławnikiem 1410. W r. 1411 miał dom w rynku, poraz ostatni występuje w roku 1413. Przedaw krawiec (Przeczlaw Przeczlaus sartor) jest rajcą 1398 i 1410 a ławnikiem 1408, zasiada w r. 1421 w sądzie rozjemczym między Hannosem Scheibanem i Bartoszem Pieczykabatem, występuje do r. 1433. Jan krawiec ma w 1'. 1399 dom przy ulicy Wrocławskiej. Bartosz krawiec umarł przed r. 1408, pozostawiajilc dzieciom 10 grzywien. Opiekunem dzieci jest Wienczysław krawiec (Wenczlaus, Wenczlaw, Wenczeslaus), rozliczający się z niemi w latach 1408 i 14mJ; w r. 1431 zapisuje żonie 10 grzywien wiana. Jokusz krawiec umarł przed r. 1408, żona jego ma rozprawę spadkową w tym roku. W roku 1408 występuje krawiec Andrys Lis, w roku 1410 krawiec CIosa (nie żyje 1419). Maciej krawiec posiada w r. 1411 dom przy ul. Wrocławskiej i występuje potem do roku 1438 jeko Maciej z Góry (ponieważ posiadał dom "na górze"). W r. 1411 rehabilituje się krawiec Jan Smotka. W latach 1412-1432 występuje w księgach Paszek czyli Paweł Podzewlas, który posiadał 1431 ogród koło szpitala