KRONIKA MIASTA POZNANIA Rocanik V. - Nr. 2. Zygmunt Zaleski. BRACTWO KRAWIECKIE POZNANSKIE PRZED R. 1793. 1. W s tęp. Dzieje krawców poznańskich stanowią fragment historji gospodarczej Poznania. Warto je jedna'kże opracować z różnych względów. Monografje tego rodzaju są niezbędnem przygotowaniem do syntetycznej historji gospodarczej nietylko Poznania (jednego z przodujących środowisk gospodarczych), ale także Polski w ogÓile. Kraiwcy poznańscy stanowią tutaj objekt bardzo ważny: 1) Poznań słynął przez wieki całe jako ośrodek bardzo znacznego przemysłu włókienniczego, z którego dotąd zachował się w 'większj mierze jedynie przemysł odzieżowy. 2) Krawiectwo poznańskie spogląda na długą historję, posiadając stosunkowo bardzo dawną tradycję i źródła. 3) W historii miast rzemiosło krawieckie może uchodzić za wyraźnie typowe dh rozwoju rękodzielnictwa, była to bowiem rzemiosło zawsze relatywnie silne i wyraźnie przeciętne. Krawiec we wieIkiem mieście stanowił w wiekach dawnych ów średni żywioł miesz'czański, ową "contribuens plebs", która była normalną podstawą mieszczaństwa. I oto właśnie ta historja przeciętnego mieszczanina nęci Mstoryka, który pra,gnie odtworzyć obraz życia miejskiego powszedniego, a nie tego odświętnego z ok,azji wielkich wydarzeń. W wiekach dawnych niektóre jurysdykcje poznańskie miały własne organizacje cechowe. Wynika stąd konieczność odrębnego przedstawienia dziejów poszczególnych bractw. Bractwa takie istniały w Poznaniu królewskim, w Chwaliszewie, w Śródce i na Św. Wojciechu. Oddzielriie stało krawiectwo żydowskie. Dawną historję bractwa poznańskiego kończymy z. r. 1793. Formalnie pragnąłbym zaznaczyć, że nie zamieszczam od. pisów statutów cechowych itp.; statuty te ukażą się w najbliższych latacli w przygotowanym przez Dr. Kazimierza Kaczmarczyka zbiorze praw i przywilejów miasta Poznaniat{RONIKA :MIASTA. POZNANIA 2. Ż r 6 d ł a. L i te r a t u r a. Pierwsze wiadomości o poznańskim cechu krawieckim zebrał Józef ł.ukaszewicz w "Obrazie historycznostatystycznym miasta Poznania". wywodząc. że cech powstał w 14. wieku lub na początku 15. wieku, że z 15. wieku pochodzi pierwszy statut. poczem przedstawia tarcia cechu z żydami w 16. wiku, wymienia członków cechu w r. 1755, reprodukuje statut z ,r. 1658 i podaje daty nadania statutów późniejszych. Pewne szczegóły o krawcach poznańskich porusza pozatem przy innych sposobnościach. Z kolei zajął się historją krawców częśdowo Adolf War:schauer. W pracy p. t. "Die mirUelallterliichen Innungen zu Posen" (Zeitschrift der Historisc,hen GeseHschaft I. 1885) wykorzystał w całej pełni materjały do historji cechu ,krawieckiego z 15. wieku. Lek,ko poruszył kwestję tę w "Stadt. buch von Pósen" (1892), a później podał archiwalja dotyczące cechu poznańskiego w dzieJe' liDie st.adHschen Archive in der Provinz Posen" (1901), alle tylkO' ściś,le archiwalja znajdujące się w Archiwum PaństwDwem w Poznaniu, mylnie i niedokładnie zaś alI"chi:walja zachowane w cechu. Pierwszą monografję cechu opracował Krajewicz (Z Poznańskiego Cechu Krawieckiego. Poznań 1892. Nakładem cechu). Praca ta podaje pewną ilość nowego materjału wybranego z archiwum cechowego, nie stoi wszakże na wysokości zadania. Autor bowiem nie uwzględnił wcale badań Warschauera i popełnił cały szereg omyłek, które trzeba prostować, aby uzyskać obraz właściwy. Bez znaczenia jest mała praca Stanisława Karwowskiego (Handel i przemysł Poznania w dawniejszych czasach. Poznań 1917), który streścił w niej bodaj tyko to, CD o krawcach podał Łuka'szewicz. S t a t u t y. Rozwój organizacji bractwa krawieckiego poznańskiego ilustrują zachowane w poważnej liczbie statuty cechowe. Najdawniejszy z nich zaliczamy do najstarszych znanych nam statutów cechowych w Poznaniu. Oto spis pozostałych do dnia dzisiejszego statutów cechu poznańskiego: 1. Statut z roku 1429, łaciński, zachowany w transkrypcji z 15. wieku, nadany przez Łukasza burmistrza wespół z radą miasta Poznania, zawi:erający 48 artykułów (Statuta arlis sa:rt.orke) 1). Istnieje coprawda statut nieco starszy, niemiecki z r. 1427 2 ), sądzić 1) Arch. Państw. Pozn. Posn. Misc. 171, fol. 19 i nast. Protok61arz Bractwa Krawieckiego 1427-14Sg. 2) Tamże fol. 2 -4. jednakże należy, że statut ten był projektem przez cech spisanwn, który pDtem zatwierdzony został prz.ez radę we formie statutu z r. 1429. Małe uzupełnienia statutu, zachowane częściowo jako uchwały cechowe a częściowo jako dekrety rady miej'skiei, rozszer,zały potem ramy ustawodawstwa cechowego w wieku 15., nie mogą jednak uchodzić za statuty samodzielne. Podobnie zawierają przyczynki do praw cechu krawieckiegO' niektóre statuty innych cechów poznańskich, a mianowicie: willkierz dla kuśni,elTzy z 19. lipca 1457, Ista.tuty bractwa sukienniczego z lat 1468 i 1483 oraz decyzja króla Jana OIbrachta z r. 1495, roz,graniczająca pracę 'krawców i kuśnierzy. 2. Charakter odrębnego statutu nosi o r d y n a c j a z r. 1489 3), niemiecka, przez radę miejską w formie króŁsze1j w r. 1499 nadana, zaw.i:eraja. ca 34 artykuły. Rok 1489 nie jest ustalony, jedinakże prawdopodobny. Statut ten stanowi obszerne uzupełnienie statutu z r. 1429, zawiera bDwiem tylko cztery ogólne postanowienia a zresztą określa szczegółowO' sztuki i ich wykonanie. 3. S ,t a t u t d o d a t k o w y z r. 1499 4 ), niemiecki, przez radę nadamy, ,k'rótki. 4. S t a t u t z d n i a 22. w r z e ś n i a 1553 ), nadamy przez burmistrza i radę na wniosek starszych ce'chu krawie'ckiego Marcina Wegnera i Jakuba Szwapa, całkDwicie pallski, obcjmujący 67 ar,tykułów. Statut ten nOmluje prawa cechu krawieckiego w całości, stanDwi zatem przywilej analogiczny do 'statutu z r. 1429. (Artykuły z r. 1553). 5. S t at u t d Ol d a t k o w y z d n i a 4. c z e r w c a 1572 6), prze'z burmistrza ! radę na wniosek starszych mistrzów rzemiDsła krawieckiego Jakuba Schwaba, Macieja Wroniawskiego, Nik,lasza Litwina, Szymona Chodziny i Marcina PDpiol,ka nadany, polski, zawierający 5 artykułów. 6. S t a t u t z d n i a 4. g r u d n i a 1577) polski, przez burmistrza i radę na wniolSek starszych przysiężnych W ojde,cha Kośmidra, Aleksandra Łucławskiego i Michała Wojczika nadany, obejmujący 65 artykułów, generalny. (Articuli et constitutiones fraternitatis sarctorum). 7) St atut z dnia 19. kwietnia 15818), polski, na S) Tamte fol. 27-29 v. lo) Acta Consularia Posn. f. 32. Poniewat identyczny z ordynacją 1489 (a krótszy) pomijamy go w odsyłaczach pótniejszych. 5) Arch. Państw. Pozn. Posn. Misc. I. 170. .) A-C Posn. 1571-1626 f. 8. '1) A-C Posn. 1573-1577 f. 755. 8) Zachowany w trzech odpisach: a) Arch. Państw. Pozn. Grodzkie 1 KRONIKA MIASTA POZNANIA wniosek starszych Aleksandra Łucławskiego i Macieja WroniawskiegD przez burmistrza i radę nadany, dnia 28. października 1582 przez króla zatwierdzony, generalny, obejmujący 56 artykułów. Pierwszy statut królewski, prawdopodobnie w celu uzyskania sankcji królewskiej na nowo - ostatni statut poprzedni z r. 1577 - zredagowany. 8a. Statut z dnia 9. lutego 1658, wydany przez burmistrza i radę na wniDsek starszych KrzysztO'fa Turbaszewicza i Stanisława Jackowskiego, zatwierdzony przez króla Jana Kazimierza w Warszawie dnia 13. marca 1658, generalny, polski ze wstępem łacińskim, obejmujący 73 artykuły. Statut ten nadany zDstał z powodu utraty dawniejszych statutów, które dla większego bezpieczeństwa przechowywane były w kościele Farnym i tam w czasie wojny szwedzkiej zginęły w ogniu. Statut ten zatwierdzili potem kolejno: 8b. król Michał Korybut w Warszawie dnia 10. kwietnia 1673, 8c. król Jan III. w Warszawie dnia 13. czerwca 1681, 8d. król August II. we Wschowie dnia 4. stycznia 1718 i 8e. król Stanisław August w Warszawie, dnia 21. czerwca 1766, dodając zastrzeżenie: "inquantum turis ratio permittit et usus eonlm habetur" ("o ile zgodne są z prawem i są w użyciu" e). Z wieków 17. i 18. zachowało się pozatem kilka uchwał cechowych o znaczeniu usta.wodawc'zem (1681, 1687, 1739). Wszystkie te statuty cechowe nadane zostały w drodze zwykłej: zaprojektowane przez bractwo, przyjęte i legalizowane przez radę miasta Poznania a od końca 16. wieku nadto zatwierdzone przez króla. Wyjątek w tej dziedzinie stanowił ostatni statut, narzucony z góry, a był nim; 9) S t a t u t K D m i s j i D o b r e g D P o r z ą dk u z dnia 15. listopada 1779, polski, generalny, obejmujący 39 artykułów. (Ustawy Bractwu Krawieckiemu Poznańskiemu służąceP). Był to zarazem jedyny statut nie stosowany natychmiast w praktyce i faktycznie za czasów Rzeczypospolitej nie wprO'wadzO'ny w życie. Libricivium 1566 - 1583,f. 639; b) Archiwum cechowe: Księga Pan6w Braci I c) tamte: Renowacja powt6rna sztuk krawieckich. 9) Wszystkie te statuty zachowały się w oryginałach, na pergaminie, w archiwum cechu krawieckiego, złączone w księdze ..Artykuły Cechu Krawieckiego". 10) Zachowany w odpisie i tłumaczeniu niemieckiem z r. 1799 w ar. chiwum cechu krawieckiego i w Arch. m. Poznania.