BRACTWO KRAWIECKIE CHWALISZEWSKIE 37
Jutrasina, Kleczewa, Barku, Inawracławia, Sulmierzyc, Sierakawa, Obarnik, Śremu, Gastynia, Chodzieży, Sępolna, Pyzdr, . Płocka, Łęczycy, Bielska, Bradnicy, Słupcy, GłogO'wa, Chełmna.
Krasna, Kalisza, PińczO'wa.
Udział synów chłapskich wśród adeptów sztuki krawieckiej jest Z3.sadniczo wcale pakaźny, wynosi bawiem agółem 24'ló. A przecież da Chwaliszewa ciążyły niektóre jurysdykcje paznańskie, gdy synawie chłapscy najłatwiej przechodzili da rzemiO'sła w najbliż'Szem miasteczku. Zjawiska ta pazwala przypuszczać, że bądź cO' bądź nierzadkO' zwalniana synów chłopskich z abawiązku pazastania przy glebie. Charakterystycznym wszakże jest spadek tegO' udziału wsi z biegiem czall. Wśród wyzwaleńców chwaliszewskich, których pochadzenie jest znane, wywadziła ród swój ze wsi: w okresie 1571-1600: 38 prac., 1601-1650: 25 prac., 1651-1700: 14 proc., 1701-1724: 11 prac. W wieku 16 udział wsi jest wielki, w wieku 18 natomiast słaby. (Caprawda w tymże czasie krawiectwa chwaliszewskie straciła duża z dawnegO' znaczenia). I n wen t a r z. Zachawały się w "Regestrze" 47) trzy spisy inwentarza. i ta z lat 1611, 1617 i 1620, najdokladniejszy pierwszy. W r. 1611 wykazana: l} w skrzynce brackiej 56 złatych, 2) regestra. 3) wilkierz, 4) pieczęć srebrną, 5) szklenic małych 30, 6) szk}.nkę wenecką rysaw.aną i nakrycie da niej, 7) szklenicę wielką da wody, 8) jednę szklenicę prastą, 9) nażów nowych 10, starych 5, 10) siekierę da k<>i1ania dału, 11) matykę, 12) dwa powrO'zy, 13) żc:lazną łO'patę, 14) rydel, 15) dw"a klucze, (dwie pO'zycje nieczytelne, kabat wielki i puzdrO' aksamitne przekreślO'nel, 16) jedna półkabacie, dalej 17) wębarków 9, 18) hałabard 5, 19) 4 półhaki, 20) dwie drabiny, 21) dwa haki, 22) 10 kap, 23) 9 czapek, 24) kaganiec, 25) 2 prO'chawnice, 26) 2 pancerze, 27) 3 zarękawia.
Spis z r. 1617 jest znacznie krótszy i na pewna niekompletny. "Odebrały p. Braczia wniedziele szuchadzienną wstępnu od p. Jadami!. młodszegO' sklenic z malich 30, 3 pO'zlacziste wielgie y rissawana iedna y iedna da wady wielga. Naży bracz:kich 9, pO'wrozy 2, łopata, ridel". Padobnie w r. 1620: "Odebral p. Stanisław Pugeszek od p. Marcza wsistkie rzeczy tak kaścielne iaka y braczkie; skłełi) Karty 42 r. i 43 
KRONIKA MIASTA POZNAN"IAnicz 3D, 3 pozlocziste wiclgie y ri:ssowana iedna y iedna do wody wielga, nozy braczkich 9, powrozy 2, łopata, ridel, molika y insze braczkie rzeczy zupelne". A zatem utrzymywało bractwo 1) skarb, 2) dokumenty i księgi, 3) pieczęć, 4) sprzęty do kolacyj brackich i piwa, 5) sprzęty pogrzebowe, 6) sprzęty pożarnicze; 7) sprzęt wojenny, 8) sprzęt kO'ścielny. Skarb, o któ1)'m zresztą mało zachO'wałO' się wiadomO'ści, utrzymywany był pO'rządnie, skoro znajdowała się w nim suma, jaką bractwo chyba w ciągu kilku najmniej lat potrafiłoby zebrać. Wilkierz wymieniony w inwentarzu 1611 r. zaginął w w. 19; dalej wymienia inweIlltaTz regestra, a zachował się jeden tylko regestr. Jak wszystkie cechy, tak i ten posiadał sprzęty do kopania grobÓw i pO'tnebne przy pogrzebie. Podobnie z powodu powszechnych zobowiązań publicznych utrzymywało bractwo wcale liczny sprzęt do gaszenia pożaru. Cenne m jest stwierdzić, że jeszcze w wieku 17. posiadało bractwo pewien sprzęt wojenny, jest to jedyny przyczynek wykazujący, że i ten cech był organizacją wojskową, cO' w dawnych miastach było z,jawiskiem ogólnem. PO'dobnie wartościową jest wiadomość o sprzęcie kO'ścielnym bractw:!, niema bowiem zre.sztą z tych czasów dO'wodu na to, że bractwo krawieckie - narówni z innemi, jak szewskiem, złotniczem, rzeźnickiem, kupieckiem - piadało własną kaplicę w kościele św. .Mikołaja. Pieczęć srebrna, którą bractwa posiadało w r. 1611, zginęła.
Pieczęć musiałO' bractwo pesiadać już w swych początkach, być może istniała ona jeszcze w r. 1611. Zachował się natamiast w archiwum miasta Poznania tłok pięknej pieczęci bractwa chwaliszewskiegO' z r. 1662 48 ). Pieczęć ta należy do najlepszych tego okresu. Na środku tarczy umieszczone są między 2 gwiazdkami otwarte nożyce, których noże na całej długości są równej szerokości i ścięte łagO'dnie (9). Między nożami złożone na gwiazdę: 2 klucze j miecz. Nad tarczą anioł sięgający w otok, pO' O'bu stronach anieła liczba 16-62. W otoku: SIGILLUM - CONTUBERNI - SARTORUM - CHWALISZE. - W ar
(8) Warschauer, Die stiidtischen Archive, czyta mylnie rok 1665.
(9) Innego stylu nożyce miały pieczęcie cechu poznańskiego, jeszcze innego np. pieczęcie cechu l{rakowskiego. Por. Adam Chmiel, Godła rzemieślnicze i przemysłowe Krakov,skie. Kraków. 1922chiwum cechu pO'znańskiega znajdują się dwie odbitki lakawe tej pieczęci. O innych sprzętach cechawych niema wiadamości. Nic miał prawdapodabnie cech chwaliszewski własne'j chorągwi. G a s p a d a. Najmniej pazastała nam wieści O' czeladzi krawieckiej w Chwaliszewie. Szczupłe też są wzmianki a gospodzie cechawej, utrzymywanej w interesie czeladzi. W każdym razie istniała gaspO'da taka w r. 1672, kiedy tO' pa raz pierwszy zanatawana w "Regestrze", że wyzwalany uczeń addał kufel dla czeladzi, później zamieniony na tabliczkę dla gospady. Gaspoda ta istniała patem. stale, z wyjątkiem pewnegO' czasu na samym paczątku 18. wieku. W raku bawiem 1711 znajdujemy natatkę, że wyzwaleniec oddał "tabliczkę ta jest tynf6w 3 da gaspodi nasi ChwaIiszewski de nawa pO' pO'wietrzu pO'dnieszani" . W początku 18. wieku miasteczka ChwaHszewO', padabnie jak PO'znań królewski, znajdowała się w ciężkiem pO'łażeniu, zrujnO'wane i wyludniane przez wajny i pamór, wyraźnie podupadłe i zubażałe. Tu też kończy się okres względnegO' razkwitu krawiectwa chwaliszewskiego.
6. O d rak u 1 7 2 4 d a rak u 1 7 9 3.
"Regestr Bractwa KrawieckiegO''' zamyka zapski w r.
1724, chaciaż księga nie jest wypełniDna. Sądzić należy. że załażana wówczas inną księgę, która zaginęła. W efekcie nie pasiadamy żadnych materjałów da dziejów bractwa chwaIiszewskiegO' przez lat 60 (1724-1784). Nie ulega wątpliwaści, że w czasie tym bractwa była .szczególnie słabe. Chwaliszewa całe była zma-rnOl',vane, Kapituła. starała się przyciągać żywioł abcy i dapuszczała później nawet ewangelików da miasteczka, cechy podupadły tak dalece, że Kapituła w r. 1729 wydała bardzO' surawy zakaz przynależenia da bractw pO'znańskich, grażąc kanfiskatą majątku. W piątem i szóstem dziesięcialeciu 18. wieku nastąpiła pewna adbudowa cechów chwaliszewskich i pewne umacnienie życia gaspedarczega. Czy maże i bractwp krawieckie atrzymałO' jaki nawy statut, niewiadama. Bractwa istniała w każdym razie i wybierałO' swaich przysiężnych de trzeciegO' perządku urzędu chwaliszewskiegO' (w r. 1774 obak cechów: piwawarskiegO', szewskiegO', stO'larskiegO', rzeźnickiegO' i garncarskiegO' oraz paspólstwa). Drobne przyczynki ::naj
KRONIKA MIASTA POZNA NU.
dujemy za lata 1774-83 w aktach radzieckich chwaliszewskich. Wiemy stąd. że krawcy i wówczas odgrywali pewną rolę palityczną w Chwaliszewie. tak np. był członek bractwa Ignacy Drzewiecki pisarzem rady i ławy w ChwaJ:iszewie. jeden z krawców (Kazimierz Kęsik) był prawie regularnie w ławie (która obecnie istniała w Chwaliszewie) lub radzie. czasem było ich dwu:ch 1783 (Kęsik i Hybner). W lalach tydl znajdujemy w aktach radzieckich ogółem wzmianki o 7 krawcach; siłę bractwa szacawać można na około 10 członków. Ciekawą jest notatka o sporze cechu poznańskiego z chwaliszewskim z r.' 1776 o nieprawne wyzwolenie ui:znia :;0) zapisanego u majstra paznańskiego a wyzwolonego przez Pawła Rozmaytego i Jana Szreytera w Chwaliszewie. Skargę wniósł cech poznański. Rozrnayty i Szreyter sl< azani zostali na dzień aresztu, 10 grzywien na reparację ratusza i parę świec do kościoła św.
Mikołaja. Dekret ten dowodzi wykonywania przez ra:dę chwaHS7.ewską sądawnictwa zwierzchniego i nadzoru nad cechami w tym czasie. W dziewiątem dzie,sięcioleciu 18. wieku bractwo chwaliszewskie przybierało na siłach. Co rok mniejwięcej przyjmuje jakiś .krawiec obywatel'stwo w miasteczku i osiedla się jako mistrz cechowy. O stanie bractwa przy samym schyłku pierwszej Rzeczypospalitej infQl1'muje nas w pewnej mierze zachowany w archiwum cechu poznańskiego "IProtokuł Bracki Krawiecki". zawierający wpisy i wyzwolenia uczniów od r. 1784 do 1819. W latach 1784-1793 prze:szło przez bractwo ogółem 21 majstrów. Nigdy jednak maże żywioł rzemieślniczy nie zmieniał się tak często jak w 'końcu 18. i w początkach 19. wieku. Toteż na 21 majstrów znanych w ciągu 10 lat była równocześnie  ChwaIi'szewie 12 (spis 1793) 51). a w latach 1784]86 cośkolwiek mniej (może 10). Połowa mniejwięcej zartlrudniała uczniów a może i czeladników. T o też majstrów wyzwalających w czasie 1784-1793 byłO' ogółem pięciu :\2). Ogółem wyzwolono 17 uczniów. Pochodzenie uczniów tych na ogół nie
50) Alda radz. chwal. Arch. Państw. Pozn. Poznań C. I A 2, 1776 str. 43 i 44. 51) Arch. Państw. Pozn. Poznań cm. R. 14. Acta informlltionis von der Vorstadt Waliszewo 1793. Schiilnig 4 pomocników. Kulczyński. Stani szewski i Utnauer po 2. Steinert ,. 51) W tern: Hybner 6, Staniszewski S. Utnauer 3,I{u)czyński 2 uczniów