UZUPEŁNIENIE ŻYCIORYSU JANA WILHELMA KASSYUSZA
seln'etariat g£'neralny Centralnego Towarzystwa Holniczego w Poznaniu. PI'zyjl.'cie programu maksymalnego było jednak błędem taktycznym. \Vładze pruskie ni£' mogły go zatwierdzić, jeżeli nie chciały dopuścić do usamodzielnienia się społeczeństwa polsld£'go. Już sama ohecnoM Kassyusza w deputacji statutowej obok arcyhisku!1a \Volickiego i alTstokracji wielkopolskiej wywołat: mogła wrażenie demonstracji przeciwrządowej. Kiedy w rok później przemowa DziałYlIskiego na cześć zmarłego arcybiskupa dała powód do śleddwa, Kassyusz twierdził, że to imię jego, "ni£'szczl.'sne to imię" było przyczyną całej tej trwogi. :!3) Prześ,Yiadczenie o szkodliwości własnego nazwiska dla sprawy narodowej lIlusiało wpłynąć decydująco na dalsze losy Kassyusza. Tu znajdujemy więc wytłumaczenie jego pozornej nieobecności w zbiorowych pracach sl1Ołeczeństwa. \Vygnaniec z Orzeszkowa nie zaprzestał jednak działać indywidualnie w obronie jQzyka polskiego. Jedną z tych drobnych ale dokuczliwych demonstracji, którymi niepokoił władze pruskie, było wystąpienie w czasie regulacji stosunków włościall-.;kich na terenie Pożarowa w powiecie szamotuIskim. Jako pleni!)otent generała Zygmunta Kurnatowskiego ofiarował w roku 1832 na cele szkolne 3 morgi gruntu. Uposażenie szkoły miało jednak tylko tak długo obowiązywać "...jak długo język polski bQdziQ językiem wykładowym w tutejszej Prowincji. a nauczyciel, który LlCZY w szkole, posiadać będzie dostateczną znajolllOŚt; tego języka". 24) \Vładze szkolne nie zgodziły sil;' na zash'zeżenie. Sprawa nabrała jednak rozgłosu i odbiła sil;' £'cl\(,1ll na posif'dzf'niu Sejmu prowincjonalnego. Kassyuszowi lUlało się dostarczyc jeszcze jednego dowodu, że rząd pruski nie myśli dotrzymywać przyrzeczeli. 5)
21) A. M. Skałkowski, Jan Wilhelm Kassyu:;z i Tytus DziałyńRki.
Roczn. Hist. Pozo. 1934 str. 284. Działyński wspomniał o życzliwym stosunku zmarłego ArcybiRkupa do "czcigodnego Kassyusza". Arch. Pozn. Napz. Pre.l XXIV. D. 1. 29 karta 17-18.
24) Oddz. Arch. Państw. Bydg. Akta Kom. Gen. Szam. 545, spec.
str. 58-))9. 25) L. Żychliński "Historia sejmów..." II. str. 62.

\Y okresie poflottwelowskim wrócił Kassyusz znów na szachownicę życia politycznego, ale już jako figura mniej znaczna. Hola jego skończyła siQ w roku 1829 zanim zdążył przekazać historii czyny pod własnym nazwiskiem. Jeżeli prócz ofiary na rzecz sprawy polskiej szukać bQdziemy innych motywów, które skłoniły go do wycofania się, to znajdziemy je w trudnej sytuacji materialnej i zrujnowanym zdrowiu. Pieniądze rządowe, którymi poniekąd kupowano jego ab:;tynencję polityczwą, ciążyły mu, ale bardziej jeszcze zaważył stan zdrowia. Już w roku 1824 groziła mu trwała niezdoność do pracy pedagogicznej. Ów cienki gło, który podpadł współczesnym, był objawelIl nurtującej go choroby gardła i płuc. 20) Jeżeli przemógł chorobę i wytrwał w pracy, to ty:Iw dzięki sile duchowej, tej sile, która dopomogła mu przetrwać również kryzys moralny. Hok 1829 był rokiem przełomowym w jego życiu. Zmarł wówczas arcybiskup W olicki, wielki protektor Kassyusza, który nawet na łożu śmierci troszczył się o jego byt. 27) Węzły przyjaźni oraz wielkoduszność i tolerancja arcybiskupa zmniejszyły zapory wyznaniowe w łonie społeczellstwa polskiego. Skład personalny deputacji był jak gdyby ostatnim symbolem łączności całego narodu bez różnicy wyznaJ). Śmierć wielkiego patrioty i kapłana przecięła nić wiążącą gasnący kalwinizm polski z resztą społeczeństwa nawskroś katolickiego. Odl{ąd ruch polski stał się ruchem wybitnie katolickim, odtąd nie mo/!ło być niCIlolllfJwicl1 w spl'awach wyznaniowych. Stanowisko duchownego ohcego wyznania w zespole kierowników społeczellstwa polskiego było trudne. Narażony był na podejrzenia współwyznawców i własnych rodaków. Takich, którzy dziwili się, ..że akatolik może być gorliwym matki synem", jak pisał Kassyusz do DziałYlIskiego, było zapewne więcej.23) To, że w tych warunkach w'trwał przy narodzie i wyznaniu, zasługuje na uznanie, ale dowodzi równocześnie, że nie posiadał siły bojowej ludzi wybitnych, którzy umieli rozstrzygać podobne dylematy.
2(;) Por. A. 8kałkowski o. c. str. 283.
27) Tamże.
28) Tamże.