KRONIKA MIASTA POZNANIA
MIESIĘCZNIK POŚWIĘCONY SPRA \VOM KULTURALNYM STOŁ. M. POZNANIA.
(ORGAN TOWARZYSTWA MIŁOŚNIKÓW MIASTA POZNANIA.)
ZYGMUNT ZALESKI - KAZIMIERZ RUCIŃSKI - DR. KAZIMmRZ KACZMARCZYK
Rok IV.

Poznań, dnia 30. kwietnia 1926.

Nr. 4.

DZIAŁ HISTORYCZNY.

LISTY <JIDRZE<L\ NIUH1\.1 'ZEWSKIEtiU l K1\RoLA LIIJELTA O :-;TO:-;UNKACH W POZNANIU I WIELKOl'OUWE.
II.

Korespondencję, którą podajemy poniżej, spowodowały zahiegi df'mokratów. żyjących na emigracji we Francji i Bplgji, cekm założenia pisma politycznego. Inicjatorzy zwróriJi się do kilku wybitnych osobistości w: Księstwie Z proLą o nadsyłanie korespondencyj. Zapł--0szeni (ło wspt1łpracy odpowiedzieli listami. ktÓre rzucają ciekawe i nowe światło na nastroje i poglądy polityczne, panujące w Poznaniu i Wielkopolsce w przed'dzimi założenia Towarzystwa Przyjaciół Nauk i Dziennika Poznańskiego. Inicjatywa do założenia nowego czasopisma p-<1litycznego na Emigracji w'szła od 'Viktora Heltmana. jednego Z przywódców dcmokracji pubkił.i. Załużył on już w r. 181!) w Warszawif' tajny związek o dążnuściach niepodległościowych. Pn upadku pOlwsta. nia listopadowego udał się wraz Z innymi do Francji. l'o(lczas triumfalnegu l'"Cllllllu przez Niemcy zrozumiał ostatecznie, jak bam wyznaje, "że misją naszą jest przewodniczYl ludom w ich walce przeciw ujarzmieniu". Hasłem jeg.., było: ,.przez ludzko(\ (lo Polski". \V założonem w r. 18:32 Towarzystwie Df'mokratyczncm odgrywał ł'olę wybit.ną j<tko członek t. zw. Centralizacji, 1)I"ganu naczelnf'go tegoż TowarzyRtwa. .\V r. lRifi był upatrzony Ha sekretarza ,"ządu narodowego w powstaniu, naznaCzonelll na noc z 21 na 22 luteg"o. \V r. 1848 brał żywy udział w ruchu narodowym we Lwowie, poczelll wrócił na emigracjt;. 'V r. 1857 żył \" Belgji. Dnia 31 marca tegoż roku przedłożył Bewerynowi Elża
KRONIKA MIASTA POZNANIA
JJowskiemu ), który w r. .1846 był, :lŻ do osadzenia w więzieniu, naczelnikiem organizacji powHtallczej w Prusaeh Kr.ólewskich, plan nowego czasopisma emigracyjnego, gdyż stary organ Tow. Dcmokratycznego, "Demokrata Polski", "jako rzadko wychodzący i zmuszony przekradać się, nie odpowiaua celowi mojemu". "Jabym chciał pisma, któreby było w ręku każdego niemal emigranta. Mniejsza o to jakie, byleby było, byleby był śrouek udzielania je
1) (I Sewerynie Elżanowskim wspominają ency'klvpeajc: Orgełllranda i Wiejka Illustrowana, zaledwie kilku słmvami podadącI, że umarł "okDło r 1873". Widv:clznie autorzy tych notatek nie wiedzieli, że w tomie H. "Rocznika Towarz)"stwa Historyczno-literackiego w Paryżu, rok 1873-1878", str. 264-277, znajduje się obszerna biograf ja tego działa,cza polityc'zTI<"go, napisana przez K. [azimierza] Bł. [ociRzewskiego]. który razem z Elżanowsłdm i tylu iTIll)'mi za udział w spis'lw r. 1846 siethiał w wię7.ieniu moahickiem w BerNnie. Z małD znanej bivgral'ji tej, opart.ej cz(,ściowo na Ilnl'ormaojach matki Elżanowskiego, wartD tu przytoczyć najważniejsLe szc,zegóły. TTm'll,ził lIię E. w NicEUłkowie, w ziemi Łęczyckiej połvżonym, dnia 12 W'rześnia 1R21 r. (ljt'iec jego Piotr, żDłnierz Napoleoński, Dflumarł go wczt'fmie; stratQ t'Q czteroletni chłopczyk tak wziął do serca, że długo jeszcze po pogrzebie wymykał "il wiel'z:Orem ku cmcntarzDwi. by Ddszukać ojca i nie zostwić go s3llnego wBród ciemności i niepogDdy. KształCJił się w Wars.z,twie, gcIzie też, po po ukoilCzeniu gimnruzjum, wstąpił na t. zw. "kursa dodatkowe", skłwdające flię z wydziau pedagogic.znego czyti filozoficznego i prawnego. Z3Jgrożony uwięzieniem uCliekł do Tmunia, .gdzie odrazu wcią{rnięto go uo szeregów kOIlIIpiracji demokratycznej, pI1zygotowl1jącej powstanie. MierosłaiWski, w grudniu 184'5 r., ułożył i dlla P.rus Król. pl'an działań powstańczych. Na kiero,wuikil. wyznaczył Elżanowskiegd, choć ten wcale na wojskowości się nie znał. Pod karą śmierci rozkazał mu atoH Mierosłruwski zorgani'ZOiwać Prusy Zuch.
.administracyjnie i woj,skowD" i w dniu o'znaczonym roz.począ.ć wal'kę uderzeniem na twierdzę toruńską i grud'ziądz.ką. Po zdobyciu obu tyCJh forte p miał ElżanDWlski pokusić się o zdobycie Gdańska. Djia 5 1'\tycznia 1846 1'. atoli w'stał 'aI'esztoW'any i w g,mdniu 184; r. Wl"alZ z l\HerosłaW'skim, Geynol\vą, 'Władysła:wem Kosińskim i 5 innymi i:5kazany na śmien przez ścięcie.
Uwolniony z "ięz1enia po wybul)hu rewolucji berliiJskie,i, utlał ,się znowu do Prus Zach. Tu ufmmow:!Jwszy Dddzia,ł z 300 kvsynieróWl, 100 strzelców i 60 jeżdźców, oddał komend:ę nad nim Wałeckiemu. Wraz z tym o(ldziałem przedarł się przez Noteć aż do Miłosławial, do Miero.sławlsk1ego. Ponieważ atoli wówc.za;fj już obowiązywała konwencja jarosławieC'ka z, 11 kwif'tnia 1848 r., od\iział ten Mierosławski rozpucić nakazał. Z Wielkopolski udał się Elżanowski na Emigraeję. Od r. 1857-18'62 wydawał "PI1zegląicl rzpcu.y polskiCJh", w r. 1863 pospieszył do powstania, w r. 1871 w:stąpił dO' s'z€regó w paryskiej gwardji narodowej, umarł 14 kw1etnia 187-1 r. W r. 1858 wydał l'Ozprawę Q powstaniu 1831 r., a w rękopisie pozostawił d'zieło o "Metodzie w nauka,ch", l.-tóre poskie Taw. Nauk ścisłych w Pa;ryżu, dTu,kiem og1asic. zamierzała.