IHW(;A SY;'\TEZA TWÓRCZA DERWIŃSKIE(;O: POEZJE Z H. 18H
"Tyle talI1 światła w dalekil'h dni zmierzchu, I t'le cnot,\' w głl,Jbiach - a na, wierzehu, Tyle występków. podłośei i Iwudu..." ';).
Przeszłoś{- i lud - zg.odnie z postawą hist.oryzmu romanlycznf'g'o. zgodnie z mlodziel'lezą wiarą poety, wyrażoną w ,.Bogunl'e" -alterllują się. jako motywy przewodnie drugiej częśei "Poez'j". Tę dw.oist.oŚĆ tonacji tajemniczo zapowiadał już finał ,,13logoławieilstwa": "I m!od' IJI'ol'ok z starego \-Vawelu, ,,0 nO\\'YII1 wJ'6żyć będę Zbawicielu" 7").
Copra\\ da demoluata i rewolucj.onista dojrzy przeciwstawność tYl'h \\alorów, hl,Jdzie si\, wahał i wikła,j w'sprzecznośeiach. Zakoł-lez' nawet zhiór ,.Marszem w przyszło.ść". Przecież millione, magja llliniOlwgo liiI' trari nad nim władzy. Nawet w obrl,Jbie t)Th dwu rasadniczyeh elementów poglądu na świat i dwu. zasadniezyrh m.otywó\V Ilziałania -- nie dojdzie Herwit'lski do jcduolitt'j, uzgodnionej postawy. Ujawni siQ to \V zawartości wewlll,Jtrzuej dalszych wierszy J,:-;ięgi drugiej. Jej utwór \.vstępuy nic zawiera jeszcze ani ostrych przedwstawieil ,,!.\Ia.r:-;za", ani łamail się z dziedzictwe:tll 'przeszłości \V ,.l'rzesill'niu", aui przekJeiIstw.a. fatalizmu histOl'YCZneg.o, który jasllowidząeo przeczuje utw6r: "Do bohaterów dni uaszyl'll", ,,1'0\\ it anie" jEst .ogarllięciem zakresu całego życi:;. polskiego w jednej Ws'pó!llej podstawie: niewoli. Jej odczucie jest u 13f'rwiilkiego sZl'zególne silne i trwale. Stanowi ono iutegral,ny skla'lnik jeg.o życia ul'Zudmvego i zasadniczy impuls po:-;zul\iwall twórczych od "Listów z pielgrzymki" i "B.ogunki na Gople" oraz dzialail życiowyeh, tych, które .określały, zapowiadały, do który dl wzywały: "Poezje" z r. 18';.4. Pr.""idziwie ! istotnie Benviń<-;ki okreśia się tytułem poematu Gioval!l1I Paswli'cg.o: "II P.oeta d(;gli 1I0ti" -- poeta niewolników. Wraca \V t'm \\ ierszu wstępnym, jakby d!a podkreślenia I iągłości, trwałoki t'l'h odczuć, wprowadzon' w ,.Bogun('e" ohmz "Bahiloilskiej wieży" i "BahilOllskiej I'Ozsy.pki". Diaspora
7") Ih,. t. I, s h'. G:i.
74) I h., t. II, st.,'. :!t-3.