EWDARD RACZYŃSKI .JAKO HISTORYK Nie jest również rze,rzą możliwą określić, które z wyżej wymienionych w'dawllictw Haczyilski sam przygotował do druku, .a l{tÓrc Lukaszcwil'z, Do warsztatu pracy ohu wydawców pozwala nam zajrzeć list Raez'i1skiego do Łukaszewieza, dotyczący "Pami('tników" Paska, a wydrukowany już pl'7.ezelIlIlie \\ ,.f{ul'hu Literarkim". ,.l\Iój Lukaszf'wirzu, pi",ze w nim Ha('",'1'1ski. je.st. w Pasku al"t'lnlł o wydrze ('howa,nej za krÓla Jana. którpj żolnierz na waJTiB dal uciec i za to został karaJI' śmiercią; to tl'zeha zmityg.ować propter h o n o r e m g e n t i s i llapisać t'lko: a Ż o ł n j' e l' z a uk a l' a II o, jak z a s ł li Ż :v ł". Łukaszewirz, który, jak siQ z Po\\'\"ższego l'istll okazuje, hy'l istotn'1\l wydawcą ,.PamiQtników" Paska, zastosował się w zuIJełnośri do nakazu lIakladcy, czyli Edwarda Rarz'ilskicgo i dał nast('Jmją.cy tf'kst: ..\VI'zucono ohudwu (t. zn dragona i ż-da który hyl kupił skl)/'''e \\''d/'' od niego) do \Vjeż- i ukarano według przef-t('pstwa i postanm\"iollo, żeh' dragona rozstl'zelać kazano. Pl'z'szli jednał, do królI! księża spnwif'dnicy, hikupi, ner"wadując i prosząc, że nie zasluż'1 śmierci i niewiadomośeią t Iko zgrzeszył; ledwo( dokazali. iż go nie ka-zano rozstrze:lać, i skoi)('z'lo siQ na tem. że mu w skÓrQ dano". Tekst zaś pmwdziwy hrzmi \V \V'dalliu Aleksandra Driiekncm ,.. 1'. lH28 jak następuje: ..\Vl7ucono ohuclwu (10 \\-ież'; c o n c I u s u m, żehy (h'agona rozstJ'zf'lać; d,n;ponować mu sie kazan{). Pl'z'szliż jednak do /o'óla lu.;i('ża !"pO\\ iednirv. hiskupi. perswadowali, prosili, że n'ie zasłuż,,,1 śmierci, i,rlloralll:ją zgrzesz,\'!; ledwoć e f f e c e I' II n t, że I/'ic kazHno roztsrzelać, ale na praszcz('ta pl'zez Gałeckiego regiment. tanął tedy regiment dwiema szeregami według zwy(zaju; dekret taki, żehy piętuacie razy IJiegał, odpoczywająe Il i h i 10m i 11 U S na skrzydłach. Przehieżal dwa razT, luclzi w regimencie pÓłtora tysiąca, każdy po razu zatnie, .- ti'zCI"i raz padł w pół szeregu; nad prawo sieclOllo i leżącego; takei wzięto go w prześcieradlo, aleć zaś powiedano, że się nie mód Wymarować". Łukaszewicz zmienił więc tekst pienvotll) bardzo gruntownie, fałszując poprostu oryginał. I\iedozwolol1B te zahiegi wydawcy w s"osullku do wydawalIego tektu szły zatem 7.nanmie dalej, niż dotąd przvpuzczaIlO, gdyż nie ogl'ani('zaly siQ tylku, jak twiel'llzi Driickner 1), do opuszczania lub lkracall'ia wi(crszy i mów, oraz spolszczania makaronizmów. Haczyilski, nakazując tę "poprawkQ", miał na wzgll.'dzi,' Hiet'lko "honor ge'lltis", któremu chciał zaoszezędzić zarzutu okrul'ieilstwa, ale w główhej mierze hunor mOllarchy Jako 1110uarchif;ta usprawiedliwiał postępm\'allie nawet Augustów, 1;wałająe eałą winQ na ,naród. Tem mniej więc mógł pozwolić na zadpmllif'nie świetlanegu obranI uwielhianego przez "iebie Jana III. \Vynika stąd. że doktryna politycZIIa, której hołdowaL odgrywała " jego (lziałalnośC'i wydawniczej i historjogl'aficznej rolQ decydują('ą, że dla niej naginał teksty źródłowe. Jednakże I'ola l,ukaszewicza nie ograniczała siQ tylko do modyfikowania tpkstów źródłowych według wskazówel{ Racz,v6skiego. KOI'espondeneja ich świadczy o te m, że Łukaszewi("z l1ulsiał dostal'czać na żądanie RaezYl1skiemu rozlieznych informacyj naukowych do jego prac, a więc: o herha,ch po<;zczpgólnych rodzin; kto hył biskupem poznańskim w r. 1649; czyin synem hył Jan Gostomski, autor dzipła o gospodarstwie, jak brzmi tytuł dzieła HallI"a; w którym roku I(a.tarzyna J agieJJonka wyszła zamąż za Jana. króla szwpdzkiego; w któr'm roku ul1arła pierwsza żona Zygmunta. Augusta, Elżhieta; w którym roku h\'! sohór konstancjeiIski; w któr'1Il roku umal'ł hiskup poznailski, \Yiel'zhowski; w którym roku Ci.świcki roz,prze'strzPllil zauwk zhąszyilski; kto w r. 1289 hył wojewodą kaliskim itd. ihl. Nadto Ha('z iI",ki kazał Łukaszl"w'iczowi pilnować druku w'dawnietw swoieh, robić korektę, llaradzać się z nim w sprawie kosztorysów drukarskich, przysylać sobie potrzebne do prae nalJkowyeh książki, jeździć z sohą do archiwów drezdeńskieh, a pl'zedewszystldem przeglądać i poprawiać !-'woje dzieła i r07.prawy. Z upoważnienia do poprawiania wywodów historycznych Hacz ńsldego Łukaszewicz korzystał niekiedy ba,rdzo wydatnie. \V r. L836 Raczyński nadesłał z \Vłoeh Łukaszewiczowi odpif; 1) \Vp wstępie de drugiego wydania w Bibljotece Narodowej, Serja I, nr. 02, str. XXV.