KRONIKA MIASTA POZNANIA
jeszcze bardziej gniewał zanik handlu wśród chrześcijan, którzy jednak nie okazali się solidarni wobec zamierzeń magistratu 15). Dalszy spór, którego przebieg śledzić możemy aż do połowy XVII stulecia, nie przedstawia nic i'ntere,guję,cego, abyśmy potrzehowali szeroko o nim rozpisywać się. To pewna, że prześlarlo\\ ani wewnątrz murów, zaczęli Żydzi wynosić handel za miejski!ł rogatki, gdzie pod osłoną jurydyk szlacheckich, można było sohie drwić z przywilejów miejskich. Rozbiegli się też Żydzi po miastach, miasteczkach i wioskach, skupują,c tu wełnę, skór', łój i miód, co się już i krÓlowi zaczynało nie podobać. \" o:"tl'y('h slowach wzywa też wojewodę poznailskiego, aby .zydó\\' trzymał \\. porządku "cum hoc SPl'vum pecus quod llullis .holle-.;tis ar-tibus victum querere sdt, prius omnia perci:piant, .quam in civitatem adducantur..." 16). Ale te wszYlstkie e.dykt i konstytucje sejmowe >7) na nic się zdały. O skargach na wynajmowanie s'kłepów i wynoszenie handlu z miasta słyszeć możemy jeszcze w roku 1(12 18 ). Tej sprawy nie: wygrali mie,szczanie na'\vet pra.wnie, nic mówią,c już o tem, że fa,ktycznie wywalczyli sobie Żydzi znacznie. większe swobody. Zakończenie s-poru o sklepy i s'klady przyniósł ostate'cznie rok 1641, w którym luól \Vła,cly!'law IV zatwierdził w całe osnowie f'dykty z ła.t 1523 i 1528 1"). \Valka o składy między magistratem poznailskim a kahalelll pozostanie najlepszym dowodem, jak daleko było od z\V"cięstwa w dziedzinie prawa - do egzekucji,
") Utt C:ons. 1:)35-4:1, li v.-13 V., IR. IV. 1;)35.
1") :\liseell. Posn. VII. 2, f. 18; r. 1;)10; l\liseelI. 1'osn. VII, l, f. Uj L, r. 154!J. 17) Vnl. ll'g. II. :!O. (X ") .\('ta CGns. 3;), ;:;Z i n.: "Col1sta tenim..., llune omnis fer mCl'I'atus ad eos I'eclaetu;;; est, dum suburbia dum oppida, vilIa cil'cumeul'sant, duru humIn Ilondum ovibus detensam cmunt, dum pelles in arietibus. al'idcs in gregibus, dum alites videlicet anseres, cauponcs et quicquid commodol'um c-"t, prius quam forD proponantur in aerc sno halH lit ..... 1'01'. tp:ź Libl'i civ. l'Oll. 14:JU, 770. (r. łlil), li87, 737 v; Li.bri ci\'. Posn. 1433, 2.20 v.
t") Ubri civ. POSil. 1438, 21 v.-825 vktórej władza państwo.wa wykonawcza miastu zape,wnić nie Lyla w stanie.
\V okresie po roku 1536 i po poż.arze z roku 1590 stawiali mieszczanie sprawę żydow'Jką na innej zupełnie podstawie. Chodziło im uietylko o ukrócenie handlu żydo\\skiego, ale D w'siedlenie glllin' ż'dowskiej wo.góle, co, jak już z poprzedniego rozdziału wiemy, zupełnie się nie udało. Możemy też stwierdzić już teraz, że "bezustanne skwierkanie" mieszczan pozn. było. niewątpliwie, f"luszne, ale przesadne, jeśli chDdzi o. opanowanie handlu pDznailsldego przez Ż-dów. Nie pomogą ich żale, że Ż'dzi, ",;kaziwsz handel i kupiectwo wsz'stkie chrzesjaństwa i majętności, które przedtem u ludzi chrzesjańskich były... pod l'ęee swe przywiedli i mają..." 20), bo statystyka i cyfry z tego czasu mówią, zgola .co innego. Z drugiej strony trzeba zauważyć, że magistrat poznański mimo usilnych starail nie w)"walczy! nigdy nawet prawnie ograniczeń handłowych Żydów w tym stDpniu, jak inne miasta Polski, naprzykład !{raJ,ów i \Val'szawa. Zastanowić nas też mu!"i, co było przyczyną- O:\vego gwałto.wnego. i rychlego przf'l'zucf'llia ,;ię Żydów z lichwy na handeł, CD wo.hec rDzliczłlTh wiadectw jest faktelll zupełllie pewnym'l).
\V źródłach znajdujemy tylko częściową, na to pytanie OdPDwiedź, której, zdaje' się, szukać trzeba w ogólnym przewrocie gospodarczym w Europie w tym czasie. A już oSDbliwie, odbił się ten przewrót na Poznaniu, który ze spokojnego, rzemieślniczego. miasta śre'llniowif'('znego., tał się obok Gdańska i Krako\\ a najpotężniej.szem emporjum handlowem Polski XVI wieku. Po upadku hanzy otworzył się nieznany przedtem złotonośny szłak z NowogrDdu prze,z Wilno i Poznań tudzież Lipsk na zachód, wynosząc nowe ośrodki handlowe i zatrudniając inne ręce. Pierwszeństwo mieli ci, którzy rozpo.rządzali gotówk<..L, a tej właśnie nie brakło Żydom. Pamiętajmy też, że
20) Litt. Cons. 1346--62, 42-43 v. (15. V. 1:JMJ).
21) Jeszcz£' \\' r. llHl \volali rajcy, że ..pretpritis tempOl'ibus iudeos nullos mercatus publicos Posnanie habuisse, sed operl' manuali... quaestu, ad hoc usura contl'ntos fuisse...... (Acta Cons. 1609-1615, 52.i,).