KTIOXIKA :\11.\8TA POZANIA w księgaelJ sądowyeh w lataeh 1470-1482 8 "), a który po pożarze roku 14.li4 i wywułanemi tpn pożarem pl'ześładowalliami Żydów znalazł się w warullkach bez poró\vnania trudlliejszyeh. Z pomidzy pół setki lieh wiarz)' poznańskieh z lat 1430 do 1464 wyhija się próez Slom)' i jego Ilastępeów, Eljasz 86 ), J oelllla Żydówka, ŻOB a Abrahama 87), Sława, córka Manlina 88) i jej mąż Iczak 80), s)'n Aarona bogatego 00). \V POZllaniu osiedlili się w t'm ezasie sYllowie bogatego Żyda z Pyzdr Józefa 91), Daniel i Jakób, rozwijając w lataeh 1453 do. 14(j9 żywą działalność finansową 92). Okres międz rokiem 1430 a 146(j jest okresem najhujniejszego rozwoju guspodarki żydowskiej w Pozllaniu. ż dzi wielkopobq- nie' doznali \V tym czasie skutkó\\" niellawiści hezwzględllie im wrogiego mieszczaństwa niemieekiego, które dopiero. w drugiej połowie XV wieku ze znaczll)'mi kapitałami zaczęło napływać do stolicy \Vielkupolski. Puznal1 już wtedy 8') Ten. POSIl. li7{)'-3, :; V., 6 V., 17, 18, 26 v, 2S V" 3U, 3(; V., 61,. l:!S V., 1::'9, 160 V.; Ten. Posn. 1475-82, 11 V., 11'1, 37, SO, 86, 105 v.; Ten'. Pmm. 1463-9, 111 v., 119, 119 V., 122, 12; v., 131 v., 148, 148 v., Ul. WO-Hil V., 170, l7V V., lO, 192, 20(j V., 211-2, 21:; i n., 225. 2:5 v. 86) Ten. Posn. 14:32-4. (; V., 17 v.. 18, 5V, 66, li() v., ()7 V., 77 77 V., HU v., 103, 104 V., U2 V., l:n, 150 V., 201 v., 247, 254. ,yi 2 latach (14:t2-3ł) wypożyczył on blisko 3(1) grzywien. 87) Terr. Posn. 1424-6, 107. .Jest to prawdopodobnie Abralnllll. syn Aarona, bogat<.go bankiel'a, o którym wyżej była mowa (Schippel', S turlya. 111). '" latach 1429-34 obracała ona kwotq ok. 370 gl'zywien. (TeIT. Posn. 1 i29-32, 33, 39L-41. 54, 61, 61 v., 6:3, /i3 v" 107, 107 V., 112, L15; Ten. Posn. 1 i:32-4, 17 V., 50 V., 58, Ul, Ul V., U2, 78. 1m. \V bardzo wielu wypadkach nie jest podana wysokość dlugu. 88) Ten. POSil. 1 i:!4--6, 72. 89) Terr. Posn. 1432-4, 18:> v., 187. 00) Schipper, Studya, 111. 91) Tf'IT. POSil. 1452-63, 141. V., 156, 157, 174. .Józef osiedlił się, zdaje' się, również w Poznaniu (TeIT. POSIl. 145-6:3, :!UU v.). 92) Teł'l'. Pmm. H52-(;;, 271i, 282 V., 283, 3H2, :(J7 v.; Ten. Posn_ 14li3-B, 1:3, 17 V., 14, 19, ()3 V., GR V., !.t3, lO!). W 1'. 1452 mają oni sprawę z Żydem .\'Ieie'l'em o ohrabowanie go z pienię(lzy i klejnotów, które' on wiózł królowi Kazimierzo\\"i .Jagi(,\loiiczykowi (InscI'. POSH. ,,-'J OJ- OJ ( ' ) , . uJ...., .....) V., ). przyciągał żydostwo z eałej Korony i okolicznyeb krajów, przedpwszystkiem ze Śląska. \\ Puznalliu llotować możemy w każdym razie oheellość Żydów z miast wielkupolskieh 9;3), ze Śląska, a nawet z Czech 94). Olli to właśnie nawiązali stosunki krp!lytowe ze ŚląF'kiPlY1, zwłasze..m L. \Vrueławiem, który w dziejach gospodarezych Pozllania miał bardzo dOlliosłe zllaczenie. Archiwum Miejskie we \Vroeła\viu przeehowuje eały szereg Iitów z lat 14-1.1 do 1457, z których dowiedzieć się możemy, że \Vrucławianie zadłużeni byli u Żydów POZllaJ1skieh 95 ) Cuschiłła, Salomuna, haka, Bieniasza, Abrahama i Geli 98). Głównym liłużnikiem hyła rada wrodawska, która zwlekała ze zwrotem pużyczki, tak że Żydzi uciec musieli się do pośredllictwa generalnego starosty wielkopolskiego Stanisła\\'a Górki, \Vojeieeha lHaka, wojewody łęczyckiego, :Mardna, wujewody kaliskiego. grozili też, że udadzą się do króla ze skargą, jeśli Wroeławianie nie zwróeą im odsetek i kapitału 97). A było. o co prawować się, 9:1) Jak z Lubinia (Terr. Posn. 1424---6, 134 v.), l'yzdr (Iuszko: Ten'. I'o:m. 1407-1::1, IRg; Józd: Ten. Pusn. 1437-1,4, 52 V" 59; Franciszek: Ten'. POSil. 1447-!J, 9:1 i n.; Cavyan: Terr. Posil. 14j26;:I, l:! V.; Abraham: Lekszycki, GI'odb. J. 17U. Z Pyzdr pochodził Cllschyllo: Arch. Miejskie wc \\'roclawill. Urig. Perg. 144 u/w; 1448 27/ ,0 , ktury w .iednej z zapisek zwie się "lic Gnezna, Pyz lIr) et 'Vrześnia": TpI']". PUSIl. 1452-63, 115), lalis7a: David: Terr. Posn. 1417-1!J, 123, 128; Tel'r. PUSIl. 1419-------21, 17; Iichał: Terr. Posn. 1424-6, 114, 134 v.; Terr, POSll. 1432-4, 212, 213 V.; Lekszycki, Gradb. I. 1260), Inowrocławia (Daniel: Acta Capit. Mon. m. al'. h. XVI, nr. 1438)), KIecka (i\Ioyses: Tc1'I'. Posn. 1452-li3, 2G()) Rawy (Briwa: Terr. Posn. 1452-63, 33 v.), Śremu (Saul: Tpl'I'. Posn. 14::::-,-7, 1::\;'); Abraham: Terr. POS11. 1 i;J2-4, 149 V., 221, 228-228 V., Jurd2, nr. 3!JO, f. 13-138 V.; 1'1'1']". POSil. 1421-1, 8 v.). \" roku 1424 wyplacają Żydzi glogowscy Ahl'ahalll Gross, Ahraham, Izaak, .\lerki! CIell, Abraham i Salomon ho dług wynoiI kilkal1aśde tysięe' grzywien, llie lieząe narosłyeb od kilku lat. odsetek, z którymi \Vroeławianie również zalegali 08). ZdajP się, że te usiłowania nie odniosły skutku, gdyż dopiero w r. 1457, a więe 10 lat później, postanuwila rada wroeławska sprzedać na widerkauf różne cz'nsze miejskie osobom tanu duchownego i ś\\ ieekiego, a.b' zaspokoi!:' pretensje ż'dowskich dłużników 00). Opróez Ż"dów poznaJ1skieh i pyzdrskich miał wierzytelności lla Śląsku Michał, .s 11 JOllasza ze \Vsehowy, u którego, zdaje się, zadłużony b-ł sam książę Henryk głogowski 10"). Żydzi śląsey, osiedleni \\" Pulsce, przpvieźli też do naszego kraju uprócz kapitałów, niezllane naszym stosunkom kredy tuwym zwyezaje, między innemi ołwót pieniężny zapomoeą weksli, u czem jeszcze niżej hędzie mowa. Niepodobna mówić o ruzmiaraeh liehwT ż'dowskiej w Poznaniu i O dostatkaeh największrrh hankierów, nie rozejrzawmag. ]\:j'zysztofowi "causarum consistorii Posnaniensis mlvocalO" 1 fI. za załatwipuie spraw z nieznanym hliżej l\Iik. CoppPI'wolfpllI, prawdopodobnie mieszczaninem poznailskim (Acta Capit. M. III. aeyj hist. XVi. nr. 981). O jakie sprawy chodziło, nie wiemy, jak nic 110wiedzieć nie możemy o Żydaeh ze strzygonia (Stl'egovia) i Goldhergit (Tamżp, nr. 946, rok H07; \\'incenty z Granowa włnściciel :\akla winipIl hył ,.I\:aczke Judynne de Stregil1, dy rIo hat gehat Jakuh JIIden CZUl' Stregin Danielis brudel' von Kalis..." 100 grzy\\ien (TeIT. POSil. HB-17, 26 i n.), którzy składają przysięgę przed konsystorzem poznańskim \V roku 1407, (Ten. 1'OSI1. 1413-17, 26 i n.). Banlzi!'j jeszczp zwracają na siebi!' uwagę bogaci Żydzi z neichenbachu ,Jakóh (Ten. l'mm. 141:1- -17, 2(; i n.) i :Vłichnł (TPIT. Cost. nr. 9, f. R, :18; TPlT. Cost. llr. 11. 57; TPIT. Posn, 11-19-21. RH). Oa) Arch. Miejskie we \Vroclawiu. Ol'ig. l'el'g. z datmni: l HL lU. \T, 1141. 18, V; H4(i. 27. 11; 1446. 8. \'; 1417. lj. V; 1448. W. I; JHK. 2J. \'111; 1418. 9. X; 1448. 14. X; H47. 25. IV; 1449. :1. II; Uj/. 9. 11; Zhiór odpisów dl'. Louis Lewin'[ wc \Vrochnviu: 1148. 27. X; 1453. fi. V. 1H8. 11. X; Nallto Archiwum :\liejskie we \Vrocławiu: k. 17, fol. 6a. "B) \\'szystkich .tych Żydów za w:vjqtkiem GpJi znamy I'ównif>ż z ksiąg poznailskich:Cuschillo (Ten. Posn. 1437-H, 1;?:1 a, 21;?, 2;1V; Ten'. Posn. 14:>2-li, 3, 26li; IZ.dk lIiczak (1'err. POSIl. 1437-H, 18 V., 110 V., 147, 174). Iczak dictus \V'l'ocławsky w roku H17 (TpIT. POSIL. 123, 128). Ahraham, jest to syn hogatC'::m Slomy (TpIT. POSIl. lH4-6, 1.7, 120, 1;)9; 1'err. POSIl. 1 Hi-9, 45, UU; 1'PlT. POSll. 11:)2-6:1, 12. V.,zy się w stosunkaeh współezesnych illn)Th dzielnie i inn'('h ośrodków ż)'dowskich na Zachodzie. Rozpatrująe stusunki kredytowe Żydów na tle stounków pulskieh, doszeclł [gllal'' Srhipper do. wniosku, że liehwiarze z Krakowa górowali hugaetwami nad balIkierami z Pozllania, któryeh za to było trzy l'az- t'le ('O w Kl'akuwie 101). Pewllie, że takiego Lewka, co LUllwikowi Węgierskiemu pożyezył 33.000 fI. 102) W Poznaniu CZ) Kaliszu łuh Pyzdrach nie znajdziem', ale też bogaetwa tego. Ż)'da b'ly wyjątkowf', jak w'jątku\Vellli h'ł' warunki, \\"Ś}"l)c/ którTh działał lO'). Aaron, Manlin i Sloma z Poznallia są również hogaezami. którzy olJraeają. jak na owe ezasy olhrz'miemi kapitałami. O bugaetwie Żydów poznańskich i pyzdrskieh ś\\'iad('zy najlepiej w)'sokość pożyezki, udzielonej przez nich \Vroeławianom. Mużem' się jednak zgodzić z Sehipperem, że w Krakm\ ie kapitał' żydowskip były większe, skupiały się jednak w ręku nieHcznyeh jednostek, gd' w Poznaniu przeważali lich 41 V., ;!11 V., 214 V., 21(; V., 223 V., 249 V., 251 270). Hiellia-;za ZIIalllY z ksiąg- jednego tylko i to właśnie z \\'rocławia (TPIT. Posn. 141::1-17, 6; v.; Ten. Posn. 1419-21. 42, 84 v.L Syn ,jego Fł'allCiscus illlll'us dp Pyz(lry (Terr. Posn. 1 i47-9, 95 n.). U') A/'ch. l\liejskif' we Wroclawiu. Dy}!!. pa}!. 141. 2. \'1I1; 1417. 23. IV; H47. 16. \'. DR) \Vysokości pożyczek udziplanych pl'Zf'Z Ż'cłów pozna (lski!'!l \\rocławianolll nic da się ustalić. \V .iecłnYl1l z listów nlowa jest o fifJOO g/'ZYWif'll, o któl'e upominał się Salomon i jego wspólnik Izaak (Arch. Mit'jskic' we Wrocławiu. Orig. 1447. 2;). IV). Oprocz teiw mieli u rady wl'Oclawskiej pieniądzf' SalolllOn i Abraham (1\1'1'11. )'Iipjskie \VI' \VI'oclawiu 1447. Hi. Y) - 700 grzywien. af1to Danil'l i lll"at jego, Żyd7i }JOZIłaIlscy odbit'l'ajq od rady \\Toclawskiej zapi-;anyeh im 3 e); mgrafami 120() grzywien (K. Kaczmal'zy k, Akta J"a(lzj('ckie poznailskic, I (W25). Wyd. Źródł. Kom. Hist. T. P. . \\ 1'., 111'. 7;]1:). j.. Z/WillY W) okości pożyczki udzielonej \\'..oclawialloltl przez .\JJI'ahama, Izaaka. i (;p Ję (Arch. 1\1 it'jkip ,,'p 1\\ Imcł<1\\'iu. Of'ig-. pap. Hit. 10. V). D") ZbiÓł' otlpiów dr. Louis Lcwilla: odpis z Ał'('h. :\Iiejskit'g:o WP \\"roeławlll (pcrgamin) z roku li;)7 - JlO nie(lziPli Calltate, któ )'(!!:o nic I!Ioglt'lIl odszukać \\' zbiorach tamtejszych. \\" tym I'oku rada m. \Vroclawia przystąpiła istotnie (lo ;;pl;Il'ania cJlug'Ó\\ (I. Eaczma/'Czyk, Akta radzit'ckic {J()znllIiskie, I. m'. 7;JH).