KRONIKA MIASTA POZXANIAmosci: h Zł1ajduje się moc błędów zasadniczych, polegających na pomiesza nu nazw poszczególnych organizacyj kupieckich. l tak we "Wstępie" (str. 1-2) pisze autor, że praca jego głównie obejmować hędzie historję konfraternji kupieckiej w Poznaniu, której ('złonków nazywano "mercatores", kupcami ("Communitas :\1 e r c a t o ''u m, Contuhernium Mercatorum, Confraternitas :\[ercatorum Posnaniensium"). \V rozdziale VI. 3 ) twierdzi, że Bractwo kupieckie obejmowało kupców, handlujących wszelkiemi towarami, wyjąwszy sukno i wyroby we'niane, ;\la irlncm znowu miejscu czytam)' ł), że cech kupcó\\, handlujących wszelkiemi innemi towarami, umieszcza za krojownikam i sukna, Wiemy natomiast, że jest to cech kramarzy, naz)"\\'anych w aktach .,institores". Również i \Varschauer nazywa }wz)'wilej kI amarz)" z 18. stycznia 1499 - przywilejem dla kup('ów"). Tenże sam przywilej z r. 1499 uważa J. Leitgeber za ustawę dla cechu budników 6). N"a.i;,tRrszy historjograf Poznania, J. Łukaszewicz, przyjmuje powstaniehmctw kupieckich na początek xrv stulecia 7). \Vedług .\. Warschauera hierarchja kupiectwa poznaIlskiego pOdzielona hyła na 2 ka.tegorje: kupców grosistów i przedstawicieli handlu detalicznego. Do pierwszej zalicza kupców (I{aufleute), do drugiej: krojowników sukna (pannicidae), kramarzy i budników 8). J. Leitgeber na podstawie późnej wzmianki z XVIII wieku stara się ustalić datę 1429 jako rok powstania cechowej organizacji kupieckiej D). Autor pracy "Handel 2) Praca D,'. L. Koczego pn, "Handel Poznania do połow XVI w." (l'Ozdział o ustroju handlu, kupiectwa itd,) poprzestaje jedynie na w)'nikach pracy Leitgebra, 3) sIl', 52. ł) ,.;h', 23-2ti, ,,'" .}Jol. XV wieku istniało w mieści 15 różnych z\\ iązkó\\ zawodowych i to: l) kupc handlujący suknem, 2) kupcy handlujący wszelkicmi innemi towarami, 3) rzeźnicy w starych jat),:ach, .,. l;') hudnicy czyli kramarze", ") Uie sUidtischen Archive in der Provinz Posen", str. 189. 6) op. c" sh". 27--28. .) "Opis histor.-stat. m. Poznania", t. I, str, 309, 8) "Die mittelalt. Innungen", sIr, 4i-6, 9) Op, c" ijtr, 52, Poznania do połowy wieku XVI" poprzestał jedynie lla \\'Yllikach pralT J. LeHgebra l0). Dopiero recenzent pracy L. Kol'zego na podstawie ścisłej wzmianki źródłowej, ustala rok 15:36 jako zewnętrzn)' znak powstania poznai1skiej gila)' kupieckiej 11). Przyjrz)-jmy się również organizacji kupieckiej w inllyt'h miastach polskich i zagranirą. \V Krakowie do I'. 1410 niema kongregacji kupieckiej, która i później zamipl'H; organizRcję tę do owego roku i później zastępowała rada miejska, w której skład wehodzili li tylko kupcy (mel'catores) ]2). - O lwowskiej konfraterllji kupiprkiej mamy najstarszą wiaaomuśl: z r. 14:!5 H) Połowę członków organizacji (tj. 20) stanowili kupc) sukipllIliey (pannicidae), którzy zasiadywali w "kramach hogatych". - W 'Varszawie poraz pierwszy sł szym) o konfraternji w r. 1[,2;), która \\' owym czasie jest organizacjl nadwyczaj silną 14). - \Ve \Vrocławiu członkowie 1'0c1zin patrycjuszowskich nalpżeli do najprzedniejszego stanu kupieckiego. Kupc) ci usuwają eech' kramarzy z dalekiego handlu i zostawiają go wyłącznie dla siebie. Byli oni grosistami, detalistami, właścicielRmi kramów. Organi7acja kupieet\va \Vl'ol'ławskiego t\\ 0I'zy się jako zamknięty stan w r. 1339 tordo mercatorum), oddzielną zaś korporację wewnątrz gild) tWOl'z)'li krojownicy sukna (Tuchkauflcute), właściciele sllkiellnic I.). I{upey (KRufleutp, mercatores) w Lipsku lG) nie byli zorganizowani w związku. Cechy tworzyli przedstawiciele hRudlu d(1talil'Zll('U jak: przelnlpnie, kramarze i krojO\\"Ilic)" sukna, 10) I.. loczy: op, c" str. 1!) F, POChOł'pcki, lmtl'z Hocz. lIislU)', \'1, sIr. ,[.! :!jj, 12) "Dziejp handlu i kupiectwa krakowskiego", 1-10('7., h.I'ak. XI\, "tl'. 1:11, - Kutrzeha: Handel !{rakowa, str. 16:!, 13) Ł. Chal'ewiczowa: "Lwowski£' organizacje ('pcI1O\\....., str. 13. u) .\. Zaleski: Konfraternja kupiecka m. Starej \Yal'szawy, ,,11'. I;), ]:.) l;, Pfl'iffer: Da!> Breslauer Patrizint im .\litt,'laHpl', s11'. 4.j, lG) G. Fi!'cl1l'J': .\us z\vei Jahl'hundel'tplI Lpipzigl'l' II ,lHiI..1"." gt'schil'hh' IłjO--.1!i;,O, Lipsk 1929, str, K 11. P o w s t a II i e c e c h ó \\' i o r g a II i 1. a c y j k u n i e c k i c h. Po lokarji miasta roku 1253 stolica Wielkopolski staje się w krótkim ezaip ożywiollem miastem przemysło\Yo-hanrllo'\'8111. \vq" ;]rza.ią si stall) kupców i j'zemieslników. Ś,,"iadczy o tell! prz)"wilej z j', 1280. który wymienia skład)': k \' a m aJ' z y (institores), :-zewców, kuśnierzy, jatki rzeźnieze, piekarz)'; składlliee willa oraz li W;] s l{ ł a li)" k u p i p c k i p (duap /'amerae mercatorum) l). Szybki rozwój halldlu i przemysłu pociągal za sohl;! 1'0trzehę odpowiedniego ustawodawstwa, któreh) zahezpieczało ludllOŚl: od oszu:-twa, to też kOlliecznośeią było powołanie do ż cia. odpowiednil'h organó,,' wykonawcz)'ch. Powstają jako związki rzemieślników, cech)', które w Poznaniu są już w wieku XIII. to ZB. krótko po lokacji miasta na prawie magclehlll'skiem, Dat)' powstania najstarszy/'h cechów uie są ZlHlIłe. Pierwsz) spb starszych cecho,,'ych (prz'siężn.\"ch, iUl'ati, seniol'ps) pochodzi z 1'. 1140; h)"lo wówczas 15 cc/'hó\\ w POZIIHJliu. Cechy tp wymieniali{' "" potem stail' \\ tem samem IIHstępstwie, skąd wlliosel{, że o ieh ko!<'jności dpcydowało tał'fZPli!--two. Pipł'w!-oz)"m l'/'elwm. któl'Pgo date:- pow,.,tania znamy, je:-t cech hullł1ików 2) (po\\ stal \\ r. l i-ł.ą StHl'!-ozemi 0(1 lnulniczego hy ły cel'lł)': 1) k ł'oj o'" łJ ików :-uk na (pan nieidn f') 2) IO'cHlH1I7)- (i list itm'/'i") :3) l'z<'źllikó", tał')Th (carnifices antil/ui) 4) J'Zpźllików Ilow)'l'h (earnificcs IIOVi) :J) sukiełJników, UWCZ) (pannite.\.tnrf's, tf'xtOJ'es) li) kuśnieł'z)' (pellifices) 7) piekm'zy (pistore:-) H) sze\\Tów (slItoJ'es)l) .I, Ll'it!"ehl'I': Z dzipjó,,- handlu i kU]liel'twa. pozn" str, 1: i H. \Ya..('haul'I': [)ip ))Jiltp];clt 1'1 BI'IIJl', .llIł'ati )Jallllif.'tol'IIIII"", ") ..Z d,dp,;t'>w handlu i kupil'ctwa POZII:', 12) .\cta Consul. POSil, 1;)07 1;)2;), fol. :!;H, '") Ada Con::-;ul. POSil, 1:1:-1;) 1:J:3U, fol. ;>K ..:\I"I"('alol'('s: Joallllp,,; Hap, Joannl's (;laSl'I'... H) .\cta COIIHUI. POSil, 1j;)(j 1;)71, fol. 9, (I', n57) "lIIcrcatul'l'::-;: Zaeharias Bud, Jaeobus FisellPl'''. .\eta CowiUI. Pmm, 1:171 1626. fol. 101 (I', ljUt) ,,!łJPITa101'cs: AJlJlJł'osius Schpal', .lali Bottellsteill". ideIII, fol. t:-!O (I', tliZi) , "IJJ/I'ca tOI'PS: Jan Ll'sicki, Acha ci liS Filbol'lI" - Acta Consul. POSil, 170;-1 1709, fol. 17:! "Electio SPl1iOl'UIII Coutuhl'l'nium. \11'1'1':1 ton's: .I oanlll'S "plltla nt pj \I ielra l'l Zygiel't"; fol. 1071 (I', 170(j; fol. HII1 !,r, 17(7) {'te. III. C o z a s t ł: P () W fi ł o g i I d;: k u P i e c kąp r z c d j (> j powstaniem? \Vieki średnie kładą główny nacisk Ha handel detaliczny. Każdy też posiadający "kram bogaty" (instita, mercimoniulll, apotheca), czy to był korzennik, handlarz win, aptekarz - był kramarzem (institor), Ił a] e ż a ł d o c e c h u kra m a r z y. Nazwy też Im. oznaczenie "k u p c a" (mercator) rzadko spotykamy. Dlaezego kupcy poznańscy dopiero tak późno mają organizację, i tak późno występują samodzielnie? Jedynem bodajże wystąpieniem zewnętrznem konfratcrnji poznańskiej \IIil;dzy r. 1J15 a 1536 jest zawarcie traktatów handlowych i InaJ'grahią brandenhurskim w r. 1;)35 1 ). Korporacja sama prowadzi pertraktacje przez swych przedstawicieli, którzy wohec margrabiego występują "llomine suo pt t o t i u s o r d i n i m e r c a t o r u m P o s n a n i e n s i u m tam illcolarUlll lJuam Hdvenarum.. .... Brak gildyj kupieckich \V Polsce - to rzecz znamienna "). \Vszystkie nieomal miasta polskie dopiel'o \V eiągu XV w. powołują do życia korporacje kupieckie. Przecież o istnieniu kupców poznańskich (mercatores) mamy wiRdol110ści jeszezp z XIII wieku 3). Od Ludwika \Vęgierskiego otrzymują kUJ1c)' Poznania (mercatores posllanienses) przywilej zwalniający ich od ceł w całem królestwie 4). Kupców pozn. bierze król Kazimierz .Tagif'llończ)'k w obronę, kiedy w Lublinie ściągano od nich bezprawnie cło O). Stosunki poznailskich kupców z ilłuemi miastami są ożywione 6). Handlu ze Lwowem i Krakowem imają się członkowie patrycjatu pozn.: Mikołaj Peszel, JełH \Valkil'I', Jerz)' Bok, Jerzy Ludwik, \Vojeierh \VidRwski i :Mi J) Hiedel: Cod. mp1. Brandcnb. C. III, 387-89; - "\ctn. COli suI. POSil, 13:35- 13.38, fo1. ,t!. - L. Koczy: op. C., str. 152, 2) I'tagnik-I\:utrzl'ha: I)ziPjl' handlu i kup. 1\l'ak" str, as, 'I) Cod, Dip1. M. Pol. I, III'. MH - mowa oskladach kupcó\\" (flml/' caml'raf' 1l1Pl'catorum). 4) t.od. Dipl. 1\1, Po1. III, nr. 1676. ,,) \Vuttkc: Stadtehuch des L:mdps ]'0":1'11, ,.;tl'. ()(j, nr. (Ii. - ';) L. I\o('zy: 0, C., passim, kolaj Zyt 7). Jan Kryppa uz skuje \y r. 1520 pm:wolenie lIa wy\\"óZ do Turcji 80 etn. erny 8). Z Lublinem handlują: Świaneh, .\nnand Herb, Jan Witow:,;ki. Hieronim Hoffman, dalej I\:iljan Śnidei, Karol Holzschuher ). Z \VRrszawą: Helll'yk Storl'h, Jakób KOI'b, Jall Nestelberger, Jan Grodzicki, Konrad von \Vat 10), Z Brześciem nad Bug-iem kup(')': Jakóh \Vilda. Lul\asz Haek, Kasper Heyda 11). Z kupców poznańskich w Gdailsini wyrobione stosunki mają: Jen)" Bok, Mikołaj Zyt. Ph')'k Helt i Jakób Janik 12). Z opieki margl'ahiego bl'andenburskiego kOl'z)'stal i kupcy: Ulryk i Stanisław Heltowie, Andl'zej Herd ('gell , Madej "Oli Endp, Hieronim Hoffmall 1:'). Z norpnherskimi JUlpnuni mają stosunki halllllowp: Jerzy Buk, Łukasz Hasek, :\latl'llsz SpOI'li 14); Z A llgsllUrgiem Pa\veł \V al kicI'. :\1<1teU!-iZ Spol'n 1 ::;). WszySC) ci kupI')', których wyżej prz.toczyJCIlt, Ilziałają \\. lataeh 1450-1550, wszyse też wymienieni zasiadają w radzie, tWOl'ząc jedną wielką rodzillę t. zw. patrycjat miejski. '\Tiektól'zy z nich lIależeli początkowo do ceehu kmjownikó\\' sukna, będąc jego przełożonymi. V,'arschauer w swej pracy o cechach poznałiskieh w sl'edIliowicc7l1 zalin:a kupców do krall1aJ'zy H'), dodając' PI'Z).tf'll1, iż taki salll pOdzial kupiectwa, jaki spot)'kam) w Poznaniu, zlłajdujp się i w Nielllczech, (eez z tą t'lko różllil'ą, że kupl' (Gmsshandler) w miasta eh uiemieekkh należą lIie do kramarz), alB do l'echu krojownikó\\' sukIla ("zu der IlIlIung der GewandschnpideJ'''). I Leitgeher 17) również pJ'z)'jmuje tl,' samą 7) idem. stl'. H; 31" :{2, 0) idem, tr. 47, Dj idl'IJl, stl', ji,. Jol) idem, st... 10"'. 11) idem, str. 6;-). '2) id('m, s h'. 11, sIL', Ilj, "J) L. I\Ol"lY: 0, e.. str, H7, H) illeJlI. stl'. 17. 1:,) idem, str, 31:;, 2-1,7. . lV) "Uil' mittelaIte..1. llJlIUlIgl'1I zu 1'08ell", str, 22. 17) o. ('., 81.1'. 52. - nazywa ich kupcami handłująl')'llIi w::-;z/'Ikilui innemi towanlllli za wyjątkiellI sukna, to ZII, bieJ'zf' iell za l,ramarzy. \\'nniI'IIia I/'n cf'ch st:tll' JW rlrugip-III mil',jscu po krojownikach. J46 tez_ Stan był jednakowoż taki sam, jak w iemczech i inn,n'h miastach Polski 1"), to znacz-, że kupc)- przed utwOI'ZI'1'zenielll gild) kupieekiej uależeli do cechu kl'ojowlliki)\\ sukIla, ot ściślej jeszczE> powiedziawsz)': kupl') mieli w sW)Th rękach radę, która interesy staIlu kupieckiego uważała ZR illtCl'esy 1'::\(1)' miasta. Do rad)' lhiejskiej howiem lIależało repl'ezelltowanie miasta Ha zewnątrz, więc staranie się o pn:n\'ileje, zwła:,zl'za halldlowc, od władców krajow)Th i OIH')Th, odu'onH interesÓw miejskich, kompetelH ją zaś ławy brlo sądo\\'nil't\\.o "" l)rawach I')'willl-ł'h i karH)Th l "). Brak gild)' kupieckiej zastępowała najlepiej rada, składająea się \\')"łąezllie z kupl'ów, którzy pOllfHlto są właśddelami sukiennk, Że tak hyło i u nas w PoZlHllliu, chcę IW podstawie śeif'łej allalizy źródeł udowodllil:. IV, Z II a l' z e n i e s p o ł e e z n c o I' g a II i z a l' )" j k u p i p e k i c h. \V I'Ozdzialf' tym omówię rolę '" ż)'du mil'jskiem dwóch ('el'lIÓ\\: krojownikó,,' sukna i krRluarz)" (pallllil'idae pt illsti101'es), 1)0 !'ad)' i ławy miejskiej wchodzili z w)"horu l'ZłOllkokowie patrycjatu miejskiego wzgl. Iwpiedwa pozllallskiego. Jak według list urzędniczych stwierdzić zdołałem, oprócz hogat) ch /'złollk()\\ mieszczaństwa, również i rzemieślllikÓw spotykamy, którz)' miejsce w ławie i radzie z trudem zdolly\\'ali. a :i55 nazwisk, które przewijRją się wśród ław' i !'ady w średriiowieezu, Warschauer stwierdził prz)'należllośl: zawodową w 100 wypadkach 1). Z t)'cłl 100 prl:)'pada lIa: lj krojownikó\\ sukIla 33, 2) kramarzy 31, 3) rzemiosło 3t; pozostałl' -1, lIazwi"ka rozdziela pomiędzy hakałarza, magistra i ;! pisal'z)'. Od roku 1440 doszły lias spisy starsz)Th ceehów; lIa podstawie tychżp możemy stwierdzić jak lkzllie re.pt'ezentowalle hył)' lIajstarsze dwa cechy (panllieidap i illstitores) w ławie i radzie. N. p. w lataeh 1440- -1470 ZIlRtn) 24 stRl'sz)-ł'h l'echu 1") SI. l\:uu'z/'ha: I1H1l/h-[ KrakO\nl \\ wh-I.ach ŚI'/'dII i('h, sil'. Jfi:! w:. 1") SI. Kull'z/'ha: lIislOl'jn ustroju Polski w zar)-si/', 1. 1, Stl',';'>'. 1) \Van;('huu/'r: SlatltlHIl'h \'011 I'OS/'II, \\ stęp, SIl', I tli, krojowuików :,;ukna, z któr)'d1 17 piastowało godność urzędników miejskich 2). \\' ławic t)lko zasiad)'wało 6, w radzie natomiast aż 11 (trzech z rajców było burmistrzami) 3). \V nastlJpnyeh latach 30-tu (H71-1500) Ha 20 przełożonych (nazwisk) krojowników sukna ". lawie zasiadnvało tylko 2 (10%), w !'adzie zaś 11 (55%) 4), razem (j5%. lnat'zej pJ'zedsta wia si udział w zarządzie miejskim kramarz)' (institores). \V piel'w:,;zych latach 30-stu (1440 - 1470) stanowisko kramarz)' było dość silne, na 18 ho wiem przełożonych cechu kramarzy 5 było człOllkami rady, a 2 tylko ławy_ \V latach 1471 -1500 na 17 starsz)'C'h cechu kramarskiego: (trzech) zasiadywało tylko w rRdzie i ławie O), co stanowi tylko 17,5%. Stwierdźmy obecllie, jaki choćhy w jednym t)'lko roku,b)'ł skład zarządu miejskiego. W lMili r. z pośród R rajcó\, ") 1\.,I('zma ITz)'k: . \kta nadzipckjp 1, passim, 3) Lata lHH 1170; 1awnikami t)'lko hyli: i\1ikoła,i Stro,.,bel'g iuuior; Pat 1'1' Xoste]'; Piotr l'icclmoui.,; ,Jau Lubicki, Baltazal' Czeudmcr; .Jakóh ł\: l'i,., tek ; - I' a j c a !li i IJ Y I i: Jan BI'IH'III, 'Vyanezko, Łukasz 1\:ojlPl'sml'(I, \Yawrzynicc Hyrnarz, Allam, Andrzej Ponie('ki, :\łikoła,j Czeu eJ III 1'1', Jerzy Zit, :\.Jacicj Czaru y, AnI1rzej Fiscł1f'r, :\1 ikoll1 j Czepel; - BUJ'mistrzami z nich hyli :\<1am. J(,I'zy Zyt i :\Iikołaj Czej!eI. - 'VHród ow)'ch 21, stan;z'ch nHllłI' I'/)dziur, ktore uw ją kilku IH'zPflstawicidi jak Uj!. Czeuchll/'I'owie (trzl'ch): h.asj!ar, :\likołaj i Baltazar; Bukwiczowil' (Ilwóch): PiOll' i I'I'wac', Są to wsz)stko 1}]'ZI'(bta\Yicil'le I'odzin, li:tó)'( \\. lłliI'Ści.. wiplkip!-w za,żywają IlJiru, 4) Lata Bil J;)()O; I a \\" II i k a III i II Y I i: Stallisław Sokół i Grzegorz Sternbprg; I' a j c a II] i b )"1 i: :\lilwlaj Czeuchul'l', (1'7.1'gorz Stl'oslH'l'g, Pi01l' :\łajOl', JakólJ (;rodzil-ki, Uh') k Bclt, .Jan Gccz, Iani'sła\\' Czal'nymaćko, :\Jikolaj Pcszd, :\lal'cin KI'Cpil, Mikołaj (I'O/lzicki, Jan JJ(,l'man, 'Rurmistrzami byli: Gl'zl'gol'z StJ'osherg. rlryk IIt'H i SIanis!. Czał"Ji)' \laćko1. c,) Lala BW 1',.711: I'a,jcallli hyli: Jan :\Iaul H:H :m); ł\.aspI'I' III'Fla I (HI 1', H)7); lJyn!'Za RakI' (1170- 81); :\Iacipj :\lcUl'cr (14:7 1'."1 i Jan IIPCtl'l' IH5:{ )".), Llwnikallli: ,Iakóh Szoltrs i \]an:in Złotnilc (patJ'z ł\:aczlllaJ'l'zyk, t. ł, passim). Lata H71- 1;)()0: \lbCl't Ligęza H. Ł.; Jan Gerlin L H.; 1\:onrad SpritpxtOl' Ł. - Dwóch tylko piastowało /1."011110':;1' rajców IIlil'jskich,i 9 ławników, razem detalicznego przypada i 3 kramarzy 7). 10 krojowników 3 kramarzy 1 rzemieślnik : nieznanyeh 17 człouków, lIa przedta wideU handl li aż 13 członków: 10 krojowników suklla 6 ) 58,8% 17,7% ;-',8% zawodó w 17,7% 17 czlonków =100 % Jedell z ławników je:"t rzemieślnikiem, był przed wstpieniem do ławy starszym cechu kowali ). U trzech członków (l rajca i 2 ławników) nie jest mi zna n)' zawód "), W skład rady z r. 14U6 wchodzi fi krojowników sukna (= 75%, jeden kramarz (12,5%) oraz jedplI lIieznanego mi zawodu (12,5 %) O'), Najliczniej, jak widzim' z jednego chuć przykładu, kl'Ojownicy sukna, przedstawiciele handlu detalicznego, reprezellsukna 6) Wal'scllauPI': Stadtbuc.h VOll Pm;cll, 8tr. i. H. 1 Hjli: B u 1'm i s t r z o \V i c: Jerzy Bok, Piotr Kopel'smet ("Luce"); n aj r y : Kaspar IIeycla, Mikolaj \Vilcla, Jerzy Zyt, Adam, Jan Świallch, _\ndrzej Poniecki; W ó j t: Jan Jos" Ł a w n i r y: Piotr nunak, Łukasz Kopersmet, Mikołaj Czepel, Albel't Ligęza, Iik()łaj 1\:leiw'lIll't. Piotr Major, Goczalek, :\Iiknłaj Czeuchner. - Starszymi r (' l' h u k ł' 0jowników sukna byli: l) 1',1449: Łukasz Kopenanet,) Adam; :) r. 1455: Andrzpj Poniecki; 4) r. 14;)6: Jprzy Zyt; 5) 1'. Hl);): Mikołaj Czc:pel; 6) r. H70: Mikołaj Czeuchner; tpnżc Czeucllllel' Iikola,i jl'"t .>synem Jana Czeuchnera, właścicieht knll1lU sukil'llnego (A. i. h. 1463--1470, fol. 176); 7) r. B72: Piotr Major (był to potomek rudli Strosbergów, znanych '\' początkach XV stulecia kl'ojowllikow sukna i kupców). I\V łaś c i c i e l a m ikr a m ó w s u k i I' li II Y c 11 było :: -(trzech): 8) Jerzy Bok; 9) Mikolaj Wilda, ci dwaj 08tatni nawiązali stosunki handlowp z kupcami zamiPjscowymi i 10) Piotr KOl'prsmcd, syn Łukasza, II burmistrz; o,iciec jew Lukasz był \V l', Hili star:,;z)'łIl echu krojowników sukna. 7) Starszymi cechu kramarzy byli: l) r. l/:-)fi: I\:aspar Heyda. 2) r. 1741: Albert Ligęza, który lH'zpd ""tilpil'nielIl do ławy był krawcem. \Varschauer przypuszcza, iż Ligęza IH'Zeszedł /to kupiectwa (sc. kramarstwa) w 1', 1454, kiedy poraz pierwszy wybrano go clo ławy (o, c. str. 117), 3) Jan Jost jako kramarz występu.ie dopiero w r, 1481.{ (Kaczll1Rrczyk, II, nr. 1486); ojciec Jana Josta \\ójt.a. Jerzy, był kranun'zem również (Warschaupl': o. c" ..tr, :!;):i). towani ą \\' radzie i ławie miejskiPj. Tu jeszcze na jedell moment ważny uwagc;: zwrócić muszę, a Illianowicie, że ci członkowie rady i ławy z l'. 14611 - to jedna wielka rodzina, gdyż w:-:zyscy oni pozostają do siebie w hliższem luh dalszPl11 110krewi eiu;twi e. \Vezmę tu In'z) kład tylko ze starszych gildy kupieckiej (mercatores) z r. 1519. Z tego roku znam)' 3 starszych kOIlgrega<'ji kupie'ckiej, którzy są później I-ajcami mins t a 10). Dwóch z nich jest ściślej ze sobę- związanych: Jan Dudek ma Ul żonę córkę l\Iikołaja Rosmaua, Barharę "). Tenże l\łikołaj jest \\' posiadaniu składów sukienu):ch 12). \V rozdziRle drugim wspomniałem, że kupcy pozualisl')' (mercatores ponanienses) występują lIa rynkach innych miast tak polskich jak i zagranicznych, trudnię- się handlem na wielką, ) :\Iiholaj CI/')"IISIIIPll (S/'rifpx) \V latach 1449--50 hył starszYJII k/)\\ali, a \V roku 1 j;)1 zasiada pOI'HZ pierwszy \\' ławi/'. li) Jan Ś\\ianch. I'a,jea; Piotr Bunak i Goczalek - lawuicy. 9') Są to: krojo\\'lIicy sul.ua - \vlaścicil'!e sukieu n i e, k u P c Y : 1) J przy Bok (kupiec), 2) Piotr I\:opersllled, 3) ;\IikolaJ Wiltla (kupil'c), 1-) .'/'1'70)' Z)'t (ojciec ;\likoła,ia), 5) Adam, 6) Amh'zl'j Poniecki. Ii: I' a łlI a l' z: 7) Easpar Heycla; X i p z 11: a n e g o l1l i z a w o d II : .Iall Świall/"h. - \\" ławip zasiadajq następujący kro,iownicy Rukn<1: l) Lukasz l\:oPPI'81111't, 2) :VIikołaj Cz/'pel, a) Piotr \'lajor. -i) :\likola.i CZI'udlłWI'. :\"a U ezlonków hm'y jest 4 kl'Ojowników sukna = .j.1-,4 %. l0) \\"szyscy trzej piastowali urzędy ra,icó\\ lIIi/'jskich, a lilia" uowicip: \likołaj Bosman jest r, 1:JO,j ławnikiem, r. I:JOG rajcą; r. 1;-'0!-. lawnikipm; ,'an Dudek jest rHjca od l'. 151a-17; Jun KUllsch mjcą ł', 1518. Po wygaśnięciu kadpnc,ii jednorocznej w myśl 'Przyjętych :l:HsiHl umsial nastąpić nowy wybóI' starszych giIclji kupieckiej. Na;j}))'awdopotlobuil'j ni<-' poezyniono Ipgo wyboru, w sp'isie lJrzysiężnydl nip porlani są już starsi tpgo cechu. l\:upcy z r. 1519 piastowali tę godnoć do \\Tzpśnia 1:120 r, \V dniu św. :\lacil'ja 1;)20 r. wybrano nowI' władzI' do ł'iHły i ł:1\\" y, oraz zatwlCrdzolło ::-;tarszych cechowych. \V skład ł'ady \Hhorlzi Jan Dudek, do lawy .Jan Kunsch. :\'likołaj Hosman dopipl'o \\' nash:pnym roku wyłJł'any został rnjcq (l'. 1521). (.\cta Com,ul. POSil. 1;)()7 1;)25, passim). n) A('ta judo han. POSil. 1;):t-15:m, fol. t LiJJI'i eivium POSil. (.\r('hiw. (;ł'O/lzkie Pozn.) nr. 143:3, fol. 3tt 12) A('ta jw\. h:l1I. Pon, IJ;{;-!--"15a9, fol. ;); fol, ;)08,skalę, są. oni kupcami grosistami. Jak zaznaczyłem, działają oni w latach H50-1550, czyli w tym czasie, kiedy jeszcze gildji kupieckiej uie zorganizowano, oraz w pierwszych dniach po jej powstaniu (lata 1530-1550). Stwierdźmy ohecnie czy owi kupq wymienieni w prac)' p. n. "Handel \\" Poznaniu do połowy XVI W.",18) byli członkami patrycjatu poznail!';kiego, to zn. należeli do rady miejskiej. Kupcami tymi sę.: Jerzy Bok, Madej von Ende, Jan Grodzicki, Stanif'ław i Ulryk Heltowie, Amand Herh, .\ntolli Herdegen, Hieronim Hoffman, Karol Holzsl'ilUhpl', Kasper Heyda, JakólJ Janik, ,Jakób Korb, Jan Krypa. Jerzy Lindner, ,Jerzy Ludwik, Jan NestellJerger, Mikołaj Peszel, ł"ukasz Razek, I{iliall Schmidel, Maciej Sporn, Henryk Storch, Stanisław Świanch, Stanisław Unger, Jan i Paweł Walkerowie, Konrad Wat, Wojciech Widawski, .fRn Witowski. Jakóh WildR i Mikołaj Zyt. Z pośród ::10 wymienionych kupeów \V radzie zasiad)wało tH 14). W ławie tylko 3 l"), Dwaj inni byli tyłko starszymi ('cehów: kJ'/}jowników sukIla i kramarz)' Ja). Inni jak n, p. "') L. Koczy. 14) Bajcami hyli: .JPI'ZY Dok (rajca i bUl'lIl. 14:);) - -1 Mj2) ; Macie,j von Ell/le (ła\Vn. 1;-ł03, rajca 1;'}()4, 07 itd.); .Jan Gl'orlzicki (ławn, j rajca od 1490 r.); II ieronim II offm:lIl (I'. i b. 1501--(4); Stan. lIelt (rajca od 1;)06, bUl'm. od 1:J14); Uh') k I1('1t (rajca od 1487-96, hurm, H!J'/-13(H)); haspar Heyda (ł3wn, 145:J, raj. od r. 1457 i burm. H'/2--79); ,Jan Krypa (Jawn. lj14; rajca 1:J21- i nast.); Jerzy Lindner (raj. od 1519 r,); Jan Nestdherger (law. 1501.. raj. I:JOG); .Mikołaj Peszel (ławn. od 148;) I'., I'njca od H!JO); Kiljan Schmiclel (ławnik, rajca 1502, 04. 14); Ilem') k StOI'ch (ławn. 1:J27 l'., l'ajca 1533); Stan. Unger (ławn, 1:J2,i, l'ajca l:J;H); .Jan \"alker (ławn" rajca H9G--1519); Paweł !W.alkCl' (ławn. 1492, l'ajC<1 od 1493); \Vojciech \Vidawski (ławn. 1489, rajca l,i94); Jan \\'itowski (rajca od 1". 150m. Patl'z: \"arschauer: op e, )Jl1ssim; A. Cons. 149'ł--l;}()7, J)assim; \. ConsuJ. 1;107-25, passim; A, Consul. 1525-33, passim. Jo) ł"awnik3mi Iylko hyli: SUm. Świanch, KOI1l'ar! "'at i .lakoh Wilda, 16) Amandus Herh. 11 liiI' .,Ben", jak pndaje dr. Kun:y, hrl w latatch 149(j...-.....99, 1:>02 i 15IJG starszym krDmarzy (A. COllS. 14941507, passim); Jakóh .Janik stoi \V r. -1499 i 150'/ dO!;JI0 na. cZf'le kro,jowników sukna. (icJpm). Maciej Sporn 17), Stan. Świanch, Jakób Wilda i Mikołaj Zyt 18) i'ą potomkami znan'('h w mieście rodzin patrycjuszowskif'h, których przedstawiciele (ojcowie wyżej wymienionych) hyli długoletnimi często rajcami miejskimi. Krojownic)' sukna jak wiemy najliczlliej ohsadzali urzęd)' miejskie, hyli rajcami i ławnikami. Z roku 1535 posiadamy spis kramów sukiennych oraz ich właścicieli, Składów jest 2:3, właścicieli 18. Niektórzy są w posiadaniu kilku składów, jak np. Andrzej Rosman, syn Mikołaja, ma 2 składy, SChy1ingowa, wdowa po Janie Schylingu 2, Piotr Adam 3, i Jall Grodzicki 2 składy 1"). Z pośród tych 18 właśeicieli rajcami b'ło 9, i jedcn wójtem 20). Stwierdzić należy przeto, że w ręku kupców (mercatores) znajdowała się rada miejska. Rajcy więc, jako jedna wielka rodzina kupiecka, mogli się łatwo obyć bez ściślejszej Ol>ganizacji zawodowej, gdyż do rady niekupców, rzemieślników nic przyjmowano. Dalej stwierdzić należy, że rajcy byli wyłQ.cznymi właścicielami składów sukienn)Th, czyli temsamem należeli już do cechu krojowników sukna (pannicidae). 11) Jest on synem Łukasza Sporn-Bl"Zęczki, który w r. 1500 jest !: op. co, passim; A. Cons. 1494--1507, fol. 50; A, Cons, 1507-1525, fol. 165. 18) Stanisław Świanch jest synem ławnika i ,'ajcy w latach H59-1474 (Warschauer: op. c., passim); - Jakób :\Vilda, synem :Mikołaja Wildy, długoletniego rajc' pozn. (idem); Mikołaja Zyta ojciec, Jerzy, był przez blisko 32 lata (1462--1494) rajcą i burmistrzem, oraz właściciPlem wsi :\anullowic, Szyd owa i innych !' niósł się do Krakowa, jest protoplastą krakowskich Zytów, kiedy n3tomiast poznańscy tytułują się aramowskimi, herbu Łodzia. (patrz rękopis pracy mojej p. n. "Studja nad patrycjatem poznailskim wieków średnich"). 19) Spis właścicieli. Calculi Posn. 1493--1535. Census tcrrestris 20) Rajcami byli: Jan Herman, Maciej de Ende i Piotr de Ende, Piotr Adam, Jan i Mikołaj Grodziccy, Czarny :\Iaćko, Stan. Kristek i Stan. Hi>It. \Vójtem: Jan Czerwov. Z a k l' e s d z i a ł a 11 i a o r g a n i z a c y j k u li i e c k i c h. a) C e (' h kro j o '" n i k Ó w s u k n a (communitas pannicidarum). Krojownie)' sukna tworzyli w Poznaniu osobne bractwo (fraternitas), które jest jednem znajstarszych. I{rojownicy sukna, po niemiecku "Gewandschneider", znani s w literaturze historycznej pod nazwą: sukienników, kupców handlujących suknem 1). Nazywanie "pannicid'ów" sukiennikami jest niesłuszne, gdyż w omawianym okresie sukiennikami nazywano tkaczy, wTobników sukna 2). W pracy mej tytułować ich będę zawsze tak jak ich nazywano współcześnie czyli kro j o w u i k a m i s u k n a, a nie sukiennikami, jak dotychczas, Na oznaczenie pewnej czynności około sukna spotykamy się w średniowieczu z następującemi nazwami: 1) pannicidae 2) palluitonsores 3) pauuitextores, pannifkes. Czem trudnił się krojowuik sukna? Statut cechowy z r. 1468 przypisuje krojownikolll sukwt wyłączną sprzedaż sukna na łokcie 3). Jeden z dalszych statutu mówi, że "żadnemu krawcowi, szewcowi lub jakiemukolwiek innemu rzemieślnikowi nie wolno sukna krajać na łokcie, o k I' Y ć l u b i n n y c h u b r a 11 s z y ć i s p r z e d a \V a ć, czy to w domu u siebie czy też na targach". Przepis ten nie hył zawsze przez krawców przestrzegany. W roku 1483 rada miej 1) L. I\:oczy: op. c.; K. Koehler: Cechy i bractwa strzeleckie, str. i2!:1, 47::1; J. LPitgebel': op. c., str. 49; A. \Varschauer: Stadtbuch, słt'. 116----117. \Varschauel' nazywa "pannicidę"" kupcPIlI handlują:cym suknem (Tuchhancller). Patrz op c. str. 30;), nr. 18:!. "gpstandell ist... Jurge Sternberg und hat von freyen gutten ",illen... angeredL.. d&s Lucas Sporn der Gewandschneyder..."; Acta Consul. Posn. H,i- H97, fol. 50. "Lucas Sporn pannicida". 2) Acta. Consul. Posn, 1;)59 (bruljon), fol. 40. btactwa: "kupc7.i. kroiewniczi, kramarze, .., .knapy, .. .budnyczy"; Acta Consul. 1556, (brulj.), fol. 10 bractwa: "pannicidae, institores, .,. pannitextores, '" budniczy". (brak "mercatores"). 3) WuUke: op. c. str. 2-4. - Raczyński: Kod, I>ypl. Wlkp, stl'. lIH. - J, Leitgeber: op. c., str. 43-44. J53