G.\SPAR DA GA:\TA
,. " .Roku Pałiskiego 1430 - pisze nanos 22), - kazał król Polski ob\yiecić publicznie w całem s\Vem państwie. iż wszyscy Żydzi, ktol'zy się \\' nim znajdują, mają się ochrzcić w ciągu 30 dni lub pailstwo jego opuf;cić, a wszyscy ci, którychby się jeszcze znalazło po vplywie tego tf'rminu, mieli być ,spaleni. Z tego względu większość Ż-clów opuf;cila kmj, uda,iąc się w różnych kierunkach, a między niemi jego ojciec i matka. którzy mieszkali \V pewnem mieście zwaHem Poznali. I'l'zybyli oni do Jerozolimy, a stamtąd przyjechali do Aleksanrll'ji, gdzip się on [Gaspar] urodził".
BałTo:-, wspomina także dokładniej o stanowisku, jakie Gaspar \Y Goa zajmował oraz o dalszych jego losach w służbie portugalskiej, do l'zego jezcze powrócimy. I on nazywa go w dal87ym cią.gu kł"Ołliki lasparem "da India" 23).
Na wiadomościach zaczerpniętych naogÓł z "Hoteiro" opiera sil;' także Ilzieło o odkryciu i zdolJyciu Indrj, które opracował FenJao Lope.l de Castanheda 2t), niestety, hrak egzemplarza pracy tej w kraju uniemożliwił mi sprawdzenie wzmianki o pohycie na wyspie \ndżediwa. Z l)(jźniejszych piarzy portugalskich biskup Hieronimo OHwio, posiłkują.cy się glównie kroniką D. de Goes, poświęca epizodowi z Gasparem ł'ówuieź oddzielny ustęp 25). \Vedług biskupa tajClHniczy gość, podają.c)' się początkowo za \Vłocha, który w młodeśei, jadąc z ojcem i matką do Grecji, schwytany został l'l"zez piralów, w-znał na torturach, "że jest narodowości tatarskiPj (!I, religji ż dowskiej". Gaspar Correa, którego dzieło o Jndjach powstało wcześniej niż kroniki w mienione poprzednio, ale wy(lane zostało druIdem dopiero w r. 1858 26), nalpży do pisarzy mało wiarogodnych_ Opowiadanie jego o pierwszej podróży Vasco da Gamy
22) Ban'os J. (de), Historia da India, Lisboa 1552. Dec. I, Liv. IV ł cap. 11. Dzieło Barrosa zwane jest \V skróceniu "Asia". 23) ibid. Dec. [ Lh'. V, cap. 4, 5, 8 oraz Liv. VI, cap. 2.
24) Castanheda F. L. (de), Historia de descobrimento e conquista da hulia pelos Portuguezes. Coimbra 1551. 2') (Jsol'io H., De rebus Emmanuelis Regis Lusitaniae virtute et auspiciis gestis łiłJł'i XII. Lisiboa 1571, Lib. II, cap. 8. 2';) Conea G_, Lendas da India. Lisboa 1851), t. I, wyd. Akademji Kaul, \V Lizbonie. jako t. I Collecao de :\Tonumentos Ineditos para a II i,;toria das Conquistas dos POl'tugueze;;rzadko kiedy zgadza się z tem, co notował Alvaro Velho 27). Ustęp poświc(.ny pobytowi na wyspie Andżediwa 28) uie budzi zaufania. \Yedług Correa hył tajemniczy gość "hiszpm"tskim Żydem, który stał się bezdomnym wskutek zdohycia Granady" oraz komendantem marynarki wojennej namiestnika Goa. Przybył on z ośmioma statkami, które Vasco da Gama, napadłszy je zninacka, zdobył, a załogę ich wyciął. Z ohl'ych relacyj o podróży Vasco da Gamy i CaJwala zasługują. na szczególną uwagę listy i relacje współczesne włoslde, gdyż \Vłosi (w pierwszym rzędzie Wenecjanie), ze zrozumiałych powodów, ze względu na wlasny handel ze \Vschodem, bacznie śłedzili rozwój stosunków PortugaJji z Indjami. Gaspar da Gama wspOIUl1iany jest zarówno w liście pmHwgo szlachcica florenckiego (zapewne Girolamo Sernigi), pisanym z Lizhony w r. 1499 20), jak i w domniemanym liście Amerigo Vespueci'ego z r. 150130) lub liście Giovauni'ego Cretico z tego roku 31),
27) J1iimmerich Fr., op. cit. s. VII, 11R i nast.
28) Streszczenie ib., s. 117.
20) List ten, cenny i ważny, pisany kilka dni 1)0 powrocie wyprawy Vasco da Gamy, niejednokrotnie przedrukowywany i tłumaczony, usiłowali niektórzy badacze przypisać Vespucci'emu, co dajP się łatwo obalić, gdyż w tym czasie (sierpieil lub wr,zesieil 1499 r.) nie było go w Lizbonie - brał wtedy udział w wyprawie Alonzo de Hojeda. Za autora uchodzi obecnie powszechnie Girolamo Sprnigi, bogaty kupiec florencki, osiadły w Lizbonie. Zob. Humboldt A., 'op. cit. IV, 1;)(j. Hiim'merich Fr., op. cit. s. 126 lub Heyd \V., op. cit. II, 510, przypisek.
Tekst listu zob.: Ramusio G. B., Kavigationi e Viaggi... Velletia 1550, t. J, s. 119 v - 121 r.
3U) Autorstwo tego listu, adresowanego do Lorenzo di Piel' Fn\1lcesco de Medicis, nie jest dotąd ustalone. \Vątpliwe czy pisał go Vespucci, ale wykluczyć tej możliwości nip można. List, datowany 4 czerwca 1501 r. z Zielonego Przylądku, pisany ,ieHt z okazji spotkania floty Cabrala, powracającej z Indyj. Zob.: Vignaud H., Al1lćric Vcspucci. Paris 1917, s. 63 i nast. (podaje bibljografję). Tekst listu ib. s. 403 i nast. 31) Giovanni Cretico, b. }Jrofesor uniwersytetu w Padwie, został przydany ambasadorowi \Venecji w Hiszpanji i Portugalji, DOłllenico. PiHano, jako zastępca tegoż w Portugalji (zob. Beyd \V., op. cit. II.
s. 516). \V tym charakterze napisał Cretico 27 czcrwca 1:>01 J'. list,