KRONIKA MIASTA POZNANIA
MIESIĘCZNIK POŚ'VlCON\' PRA \YOM KULTI1RALNYM STOLo M. POZKAKLĄfUlW.\!" TOWAH-I.Y:jl'\YA \lIt.URNIKlhy \11 \STA I'OZ;'l;..\L\.1 H-EIJ.\KC,L\ : znHlnn I.A/.I>\Y"Kl - li: \ZDIlEHZ RCCIKSKI - Dl:, KA7.I\IIF;nZ KACZIARCZYK
Rok II.

Poznań, dnia 31. marca 1924.

Nr. 3
() Z r A L H I  T () n. y ('  N YlOT ('I-]\r.\.LI8ZE\rKI. }fosty CIl\\'ali,.;;z(;w"ki. i :;'w. H,)('ha -- a ,;;zl'zl'g'Óluil' I en pi,H"\\',..z) - b;\ ły jilż w ubip'ł",('h wi"k.u'h glł-I\ynymi lącznikami prawPg'o z lf'wym Lrzrg-iem W.lrt.". Rlacly motÓw fi Poznaniu s;g'ają l  wieku. wynwgało icJI =-amIJ pn!ni,euie mia"ta po ohll hrzl'f!.'<1eh rzek \V;ut)". Cyhin", i nl.'IWu;\' i fo;;;'. ktt'n'pmi miasto już '." !H. wipk" oloczolll' hylo.
\r hh,torji mi;lsta Poznania. otlgTyw;lły III1)sty i przej;wia nall Wartą hardzo pOWołŻU,!. roh:- M;\fI'ill Uallns twlzil'ż HOg'ufal II.
"ikul' pozn:ulski u::\dliłi('uiaj ,y "w'l'h kronik<.H'h o krwawy('h walkadi n:1 mo"tarh i nad fO:-;:lIni przy ohlpg:lIIiu mia:-;ta w czasie rÓżnych zawipl'\H'h krajowych. Opierając Hil: na kronie" }larcin:l I ałla piHZf' Namz{'wil 7. w '" nj ..Hitorji Narodu Pobdego", Żł' WJaclYf.:law H. n,ljtarsz:\, ,.,yn Bolf'''lawa Krzywou"tego. widki ksi;r(' krako\\ sKi (11 :!I - t 11(.). zo:-;ta) wykh:ty pru'z hisku)!a .Jak uba w Żnilł:i i musial ncjrk<.I(' z kraju. \V 1,,-:111'1' przl'('iw ,.:"'ym hr:tciom sf'!\f()J] ił ,.:il; clo I.anlku powall"kif'go i IJ"I tam jll'Zf'Z zwołpl1l1ikt'm' ,," 'I:h hrac'i i lIlipsz('z:ln pozn:nbki('h ohlcg':1n" ..Zaloga jf'go \irollil.\ "i c: flzil'lnil' w ,::lIl1kll jlO Il'wym hrzegu "'art y., - pisze. 1':.l'II"Zp\\'i!'Z ...\ g'lly ,.:fr0l1llilY mlo(lYl'h KRiążąt Ił:-\. orlsipC'z Pozn:1Idowi ł-1I7(,:, mo"! n:1 \\'m'ri(' pospie:.:zyli. ur:llizili mh'szcz:mif' o jf-dnym I'z:l"if' fl:lć :znak (10 rozporzc:ch, hoju "rz('7. potrÓjnI' ukazaliiI' t:u'rzy ('7f'rWoIH'j z wi('ż' ko;'eiola. ;'\\'. )Iikołaja l).
II KOI,ciÓI Ś,L .\hkdaja '"o/.phm.fJo lIa poez;ltku ubiegłego wieku :.-. vide akta kapitulne, 
KRONIKA MIASTA POhNANIA
Żolnicrze 'Vladyslawa znienacka. z dwóch :<tron napadnici.
pierzchnęli w niPladzie i tak wiele ludu - w t,ej potyczce blisko mostu j przej{;ć przez rzek£: podohno zgjnło. iż wody Warty i Cybiny krwią. zafal'lJow:me zostały"')Podobne wali,i staczało mieszcZIl.iltwo poznailskie przeciw Janowi ksjciu czp:-<kienm na początku 14-go win'ku. g-dzie w hliskoci dzisiejszego mostu ('hwaliszewskiego zg'illęlo przeszlo 7dO ludzi oblegając'ch i >:ztmmujących obronny zamek. po lewym brzegu Warty 2). Królowie pobcy -- szczegL.lniej z dyna:-:tji Jag-!pllouÓw - hywali czstymi gość'mi IW zamku POZll:\I'ISkim. Po powitaniu przcJ; wladze municypalne udawał si. Król z całym swym orszakiem pa.. uów i rycerstwa z wójtom i rajcami mi:\sta przez most iChwar szewo na Ostrów Tumski do katedry. ażeby t.am wpil'rw Panu Bogil hoJd należny złożyć i biskupa. poznailskiego odwiellzi('. Przez most Chwalisz,ewski przochodziły też bardzo często wojsim szwedzkie, ro",yjskie i prusk:e niszcząc i łupiąc mil>sto w straszny sposÓb 3). Ostatni ważniejszy epizod i to potycz'ki z wojskiem prusIdem j policją na moście Cllty:.Iis7.ewl'\kim. który llaleiy historji miasta przekazać, nastąpił podczas immrekeji źle zorganizowanej w roku 1846, O' której pisUJ w nr. 1 ..Kroniki" dYl. Zalpws'<i. UtI')Ż powstmicy - przeważnie lwlzif' z IlóJ)r hl" Działył-Iskh'go z KórniKl i przylegIych włości - midi obsallzil:' mOst ('h\Valisz<ewki pod wodzą niejakiegoś \V odpola trzema wozami z ludźmi uzhrojonymi w stare szabl-e, strzelby i lance drewniaJH' z ostrzem żelaznem. Prusacy (10wiedzieli s" - widlH'zuk przez zdradę - () z.lm i (' 1"Zl'lIiach Polaków i już wczenio obsadzili most przcz policjt! i posterunek woj:-Jwwy i dali ognia na zhliżające siG wozy powstańI'{I\Y. R!mtki były (10;'(' poważne. z powstał-I('{lw padł l'atcruO\wki ugodzony kulą, nasił-I-;ki r:-tniony w g-łow(: umipra po g:odzinic w j;:Jaztorze Franci'szkailskim. Gór:.:ki rmmy w pier umiera nast(:pnegn wieczora w tymie kła.sztol"ze. Tl'ąpCZył-1Ski raniony w szczę kc: schodzi z woza i udaje. się do "'poWinOW;l('oneg'o z sobą oficera l)l'uskipg'o Tikplmana. kt{,'ry go H:lZajntrz oddaje polieji; rp..;zh:
1) Dr. Fr. Koneczn)' ,.Dziejc Polski" str. 42.
2) ]\;aruszewicz ,.HiHorja Naro(łu Polskiego" tom Y.
) Hrahia Edwln-rl Hac7:vńki ..Wspomnicnie Wielkopolski" tom L 
pOW:5t\liców z<.aresztowała policja na Garbarach w k:erunku 1:0cio!a BernardYlbkiego. naczem skOIiczyła się ta p:erwsza ruchawka wielkopolska na, iłlit(lc}; naszeg'o m:asta przeciw 11rzemocy pruskiej. Dmgie aczkolwiek ne tak ważne połączenie w późn'-ej:szych wiekach, o którym mi tutaj na(lmienić wypada, stanowil most ..Ł:J.ciną" albo ,;\Vielkm" zwany, łączący dzisiejszą Grobl<; z dawniejszą osadą tanislawow-em. bylą majętnoś-cią wojewody pozmuisKicgo St:m'slawa GÓrki. później t.akże .,J.ącina", a obecnie Vliast.eczkiem zwaną 1).
Trz,eci most. dziś nie istniejący. prowa(1ził z Grobli na Tam(: mniejwi<;cej w tern miejscu. gdzie się wznosi oheenie mOBt knlr:jowy dla Gazowni miejsk'ej. }fosty ('hwaliszewi>ki i Łacina. uleg-ały bardzo CZ':5to poważnym ll,;zkor1zeuiom prze,z powouzic, jak to ..vizja feria quinta in erastino festi sancti Ja'iwbi Apo.stoli" w Toku 1571 uczyniona. opiewa. Wcdlug tej wizji (ogh;dzin) widziano i stwierdzono wielkie doly. wyrwy po uhu hrzegach rz('., ki, zn<.lczne uszkodzenie l}plkowania obu mo;.:tÓw:!),. l\Iost .,Lacina" sp:tUi Szwedzi w roku 1656. Nadzwyczajny wylcw 'Varty w roku lG3G zllizczyl lIitomal wszY:5tki,c mo.,; t y na \YarC'ie i Bad fo;-;ami polożone. 'Vizj(' mostÓw z (lIlia 14. sicrpnia tego samego roku i z dnia 31. października 171);) znajdujPIllY zapi'<;1]]{' w aktd< grodzkich pozmuiskich. Ustatnią wizjI; JIIOstlJ\V przeLI wkroczeniem PrusakÓw podj<:li na żądanie J\-1agif'tratll ..szlachetni" obywatele Koczorows'Ki Ludwik. Niemira Antoni i woźny przys1ęg-ły B:ntłomiej Klobucld i zlożyli w aktach grodzkich opis 10 mostÓw l). l\IiGdzy innemi piszą: ,.NaprzÓfl idąr. z \Vndnej ulicy na Garhny widzielii\my most. l, tóry wielkuj tak w bloehach. belKach i palach potrzebuje rp p;j,mcji. Idą.. z Grohli ku koi\ciołowi św. Rocha widzi,eli€;my trzecI mo,;{ ..Wielkim" luh "Łaciną" zV<Tany, 320 prze8zlo kroków w 80 ],jr mający. ktlJry oohliwie w pala,eh i w hella,ch i hlochach nal) Dr. Moritz .Jaffe ..Di!' StalH Pm:;en" tom II str. 4ft 2) Akta kapitulne.
J) ]\fm,ty powYŻf'ZC lIwillacznia l1am dokładnie najstarszy plan miasta z !'liku hH8 - ,.PoRnania elf'gan,; PoJoniae in finibus Silesiap CivitaR".
.,Acltestcr Plan der StacH Posen aus Braun- lInd Hogelll1f'rg Contr:J' factur und BlschreihulI/-,: von den vornphm!;tpll Strtdtt'1l 111'1' Welt" KóJu B(l. VI. 1618, 
KR-ONIKA MIAST,A POZNANIA
g-lej i wielki1'j potrzebuje n}Jar:.wji. Idąe z furt;. fal':,kit'j 110 kw-(.jol..' oj c (;", B..ru:mlynt'lw. widzieliIIlY. żt' narl fosą ni.. lila rno"t!1.
kl("!')' :\]O;,kll(' rnzt'lJr:\łi i :-;palili. Oprt'lcz t1'gO l1IalYl'h il1l1yeh iIlO:-;tkł-lw prz mi,eśeit' IIł:dąeydl lIit' speeyfikuje :-.:il:- kUm' z::r<'lwuit, n'l'ar..u'ji potrz,'hnją. Te za 1110::;1.)". jak \\lamy wiadomo::;('.. najwil:k;;z;, ruinI: ln:łj, ,pI"Z('z IH'oWa(!zI'lIi1' <1l'tylerji l'it:żkiej podI'za:.: tr;lll':.:m;l!':':ZII \\'ojRka Ulw'-kicw:-.:kit'g'o i pru:.:kit'g-o. ktÓre Pru...ae)', gdy llIagaz!1I JIIllski<'w,;ki zJ'Ujuowali. ni('Ktt'ln' in parte wzhiPl':\ li":.!), llt:-.:t Wit'lki jH'OW:llłząl:Y Z OrolJli n;l pr1(llrnie::;l'ie w, ({,ocha ,ni,'"ion' zo ',;f a I .J:-.:latet'zl,il' Jlodeza kOllfederaeji bar::;'idej. "Komi:-;j;] 1I0hrego ),IH7.;11I'kH" \I 1'01, u 171-\0 praglll,'la go- przywró('i(-.. ..\los1 ..Wi..lki" :.:a :.:low;I j{'j ..)];1 rZI'cP \Van'i{ za prZelllllif'cicm I}rohł:l Z\\ anym. tak lłła jlOWSZl'l'IlIwj 1"'7,-(' jpżllżaj:,eydl wygudy.
j:!KO też lila powi\k:.:zel1ia dol'ł\OMI\\ miej..;kich za kouiceznip potl'zl'lm) h:tl<\' lIZI\;1IIY. ;.>;dy 11o wy"t:lwiPllia jeg-o mia:-;Io :-.:po:-,olI\1H;'I'i nil' ok:l:l,a lo. ;Ini ż:Hlna nit, znalazła ,.ił: kompania, zalel'ollY jc':.:t ..\/;,g-i,.t ratowi gtal'llllt'k ohJ1lyll.'lIia "po;,:olJ..", ,\ (Iabzym cza:3ie du W) ::.:ta wj('lIia takowego lHo...ru" '). Dla ul'akH ..t tuli fuudm;zy zle(',plli,' to ..Komi'ji dobrego porządku" nie prz)'",zlo do skutku, I)op:<'r" w I'IIku l !J05 ,yylllldow:mo dzisiejszy lIow()('ze,.ny mut żplaZ1l.. ktt'II'!"g'O ko,..zT<1 \Vyuo,ił I'aZ{'1II :;7 ł 7:tiTi IIIk. zlotYI'h (rz<fd pl'll:,ki .topl:wi! ;!:'100,OOO mk. złotych):! j.
:\'a Hj[lilnll'jl: IIIIJ,;tu l'hw<di:-.:zpw:-.:k:l'g'o obowi:!zall. byl klasztor l'y"tPr,;('k '" OwiI'l::.:kal'h 11:1\\ ;\(, PPWlH! lil'rh(: IlI'h'h d,,'ho\\'y{'h i "O:-'lJliWy('h. Zwy('zaj ren trwa! aż ku kOl'll'owi l-l wit'm: zuio;:;ła g'o Elź!,ieta.. królowa \\'lgi,'rska. \Ha tka krMa Lud \\ ika. \Y ('zerwI'''' liH:2 pr:l,'h."l;; Elźhieł<1 do Poznania. Dnia 1;\ t. III. stmu:li k:3j{" n i (allhati""':1) z OWiI'I:.:I, i lag-i"trat po/nalb'hi przed krÓlowi!, c I,;wtlli domagał :-.:jl:' ab' zaknUllil'1.' " {Iwilbkarh \\ ('.Jług' daw UI'1!;0 zWYI'Z:lju d:lwał' ]'Iw71lil' Llo (in lH'łf'k \\ polowic' th:l,owy('h, w 11010\\'\> "osllo\\''{'h na reparal',k mo:.:tH !luzn:n'l,kieg'o. Pouk waż jednak 31;ł.+.trat na pop:ucjp i)l"('t.eusji swojej nil' m"'g.'ł zloży'" żadnego przywileju ani rlowodu pi':'mipllllP,go. prZ1'10 E]źui(t:1 11w(lluiIa zakollnicf' od teg'o eilŻ:UU, W roku 17:32 Ang'u:-.:t II przywilf'jPul mi;łstu dall'm uaKaz:d.

) J\kŁa. g-l'Otl/,hic !Jozmtilbkił'.
t) .\kta grollzkil' pozHiuiskie, ;l', .\h.t 1i1:Lg'istHtekie ..GI'i\hpnbriiekc" tOUl X, ;lIWIIiI 117 ,W, 
alty na \"t'paracjl; illO:stl1 \la rZI'\;e Warcie. znar7n'm kosztplTI wi('żo wystawionego, wszyscy kupcy. ktG"l'z' do Bz('zNina lub gdzif'indziej drzmvo wodą. pod t'm mostem splawiają. od każdej tratwy (lęhów po 8 zlp. a (1(1 f'ost'n }Jołow tf'go <lo skarbu miejskiego 0płac:-łłi I), 'fosty powyższp ntrzmyw:tne- byl' prwważnie kosztem mia:;ta" ni<:' byly jrtlllakże bynajmniej ciężan'm dl:J budż('tll Il\iej:;ji(go. :łlhowicm pllhirrann oit ni('h do or] wozów. hyitla itp.
zw:me ..mostowem" 111h tp-;. ..knp,tkO\vpm". przynosząrf' 1'0 rok po kiłkanaści(' t Yf;icy zlp. Według prawa map;dehurskiego upow:\żnionp już było mia$t.. (lo pobierania motowego. ktÓrp za Kazimierza .TagicłłOliczyka na pół grm;za 0,1 woza Il;.:tanowiono: .!:m Kazimierr. pozwołi1 miat-;tll pobierat' mostowp od każ(l£'go konia przy woził' po' trzy grosze. uCXcc11tis kola:;y. ryrlwany i karl'ty nohilium" od "OZÓW zaś zbożem mł-ładowanych po gro"zll od Koni:!. Oplat.y te w różnych normach utrzymaly si aż d(l ost:ltnieh I'zasów iRtnicnia dawnf'g'o rządu polskif'go \\' j'owaniu ), Za pruskich rząrlÓw prz{'(l rokiem 1S0!) wynosiło do lllo40\\ p za. lata 1797/98 l':IZf'IlL 6882 talarów. n:Jtomiast " roku tS:?:! okolo 8000 talarów:l). Z l}lJ\\';:;z('j historji I1ln<;tll f'hw:tlii'zf'w:;;;;:if'g"o "'1 następujące f:tkta p:orlnp ,'wag'i: Z;t KHię::-;tW;ł War:sz;rw:skiego i rządt\\y polskiego prezydenta miasta Hoz<'go post.awiono przeclo-tatni most. Chwaliszewski \\ j'()ku 107 na tradycyjnym mi!:'jscn. Był 10 skromny most clrpwni,lny, ktÓry już ". roku 1814 n\ rządów oHtamiego polskiego PJ'f'ZYdenta munieypahwgo Szymona "Vroni1'cki€go o'i;:azał się za Rlahy wolwc nporn kry lotlowpj lJodczas roztopó" wio::i€nnych. t.ak ŹP go mUf-iiallO w doln'ch cZI:ciach znaeznif' wzmoc.nić, Sta.ry most :.:poczp\ał niL dwóch przyrzt';.lk:wh mnnl\V;\Il'rłl i cztp\"peh trzy\"z:dow'ch ja.rzmach.
Po hli!'ko HO-letnim nż'\Vaniu mo:.:t )Jol'zł si chylić ku I1pa'lknwi. sian jq!.'o zni;:zczony przypominal' sobi{' bdą naprwno star:-:i IJb "atrlr' lIaszego miasta. \V ohec tego musiano przys1ąpit, w roku 1f:i7fi rio wmni{:cia "tan'go mostn. aby stworZ't; mif'j;:('f' ,Ha 110wego n,J\yo,'zemf'go mo"tn żdazncgo IW c1wórh zn:łczni{' :;iłniejszyd} I1rZ'czÓlk:1Ch mnl"Owan:;ch. o- .iprln'm JTlasywn m filrzl'l) Luk;u-;zcwkz .,Obraz histor)'I'zno.statystyezny miasta Poznania" tom II. :!) Hr. E<lw111'11 H:lC7ynski .,\V"pomnit'TIia WielkopoIRki" tom n.
:1.1 Dr. )[oritz ,Jaffe ..Dip :;:tł(lt Posen" tom HI str. f18.

KRONII{A MIA.STA POZNANIArodowyllJ. z 1.::on:;tl'Ukcj żelazna. rozpiętą J}!'-L dwoma tlo,;tate czniewysokimi otworami dl tatkó\V i tratw l). Obecny most C'hwnfszcwski oddano w roku um,.; tlo użytku publicznego, tworzy on dla komunikacji przez rzel{ ppwny. kez już nied',stateczny przejazd. Budowa kosztnvała prz,eszlo 320000 mk. zł. tj. pmwi,e ,yie:cPj niż u-Krotni£' tego. co wydano za most poprlCdni. :Stary skromny most. j-ednakże do.--;toow) :vaI się harnwnijnie do krajoura,zu okoI:cznych dOl11ÓW i Rpichlrrzy Bad wodą, now'y m!),;;t atoli wygląd,pm ..;;wym nie hicrz,(' żadn-rg-o wzghdu na krajohr,az, otoczenia. Zazwyczaj dominują JIl()ty w obi'<;hie miasta nad otocz-en'-em alho złewitją s:ę harmonijnie z n:f'm i nadają dzielnicy a. często i caJemu mia-:tn cechę charaktery::;tyczną. .Jcżeli kto podróżuj.e ze zrozumieniem i zwiedzając miastO' jakie, chco odn eść wybitne wr:\żmiie tegoż, ogląda miasto z mostów lub z (.tocz,enia tychże, "V zarządzie hudowlanym miasta POZllania nie wied,ziauo lub nie myślano widocznie naonczas o t,em, a te miarodajne osoby korporacyj miejskich. które również ..nihy" wrażliwe były na estetyczny wygląd lmdowli miej-skich nie przy 7.wyezaiJy się 110 tego., :luy przedłożone im }Jwjekta kontrolowa{ z innego punktu wiuzenia, jak tylko lwszt(I\V wykonania. Gdy w czasie walk konfederatów barsl{ich ,.Wielki 1\1o,;t" pomit,'dzy Groblą a św, Rochem zburzono. drugi za mO'Rt z Grouli na TarnI;: zbudowany przez miasto w roku 180G na rozl)az marsz:llka Davou:ita przeważnie llb celów llmji frallclls1;:i-cj w dwa łatl p \\ ybuuowiniu rozebrano l), po'został, lHa komunikacji przez rzek'i jedYJlie most Chwałiszewski, położony w mi,ejscu. guzie Wartn w ostrym kąci,e nagle ki,eruje swe WOdT \la póhlOr' rlominował i deminujc mo-t, tr:n dzis;aj jeszcze wtem mif'j,'eu lIall otol'zenil'\1l . rzeki. l w l-em tak w:linem miejscu wy"taw:Ii Niemcy tak trywialną budowle: - most kratowy - t,vorząl'Y k0l1glomerat ż€I:Jmych dżwigarów i pir l1f'z ż:l(lnego nyzg-I(:l1nkll'a arehitcktnry i estetyki 2)q Akht magistrackie "ErHluterllng-shericht unrl Kostcn:lllsehlag Ul' WalIiseheibriicke" oddział II nr, 1.
1) Prefekt departamentu pozllańsldpg'o kn'dytowal mia><tn lla ..cle hudowy tego mostn 135 7ł. polskich 2 Ilohl'ych g'1'f'szy i fi fen1l-'ów, Ze zwrotem pożFzki miał ówczpsny .Magistrat poważne trudności z powodu zUf)('łnyeh pnstek w skarlwu miejskim, .. '\kta magiSf,I':tekil" z roku 180iJ-1817, Licytacja ,ll'zPwa i żplaz:l z mm.tu z [;roblj IW Tamę" tudzież m. 20 Gazety Pozl1ailskiej z 2. nr. 1809." ::) Most Chwaliszpwski przedstawia Sl<: ze wszech strol1 strasznip, nczcg-ó]nic nicestetyczne jednak robi wfllźenir, gtly się tlocholhifinnIl I1it!lJ:uni(tnych eZa"l'\\ - a może już z zaprowadzeniem ehrzecijallstwa w Polcc -- czego uie mOŻ'U:l stwierdzić w zapisach archiwalnych - stal krzyż na Mrodku mostu Cbwali::z3wskkgo po lewej stronie, jako przedmiot szczególnej llewocji katolil' kich miczkallcÓw, jalw symboliczny lącznik najstarszej ez(ri miasta, po prawym hrzeg'u 'Warty z nOWi;\zą dzielnicą. po lewym brzegu. \V czasie nied-oli, jal{ą. nasze miasto bardzo cZQsto przechodziło. jak ohleganił ptzez obce wojsla. pożary, morowe powietrze a szczególniej powodzie, uważano krzyż ten jako ostoję w tych strasznych nawiedz-eni:Jch 1)Otóż tę pam;ątkę tradycyjną. naszych przodków z aa,.;ów ni/!podległych chchll dawniejszy prezydent policji usnnąć z racji rOzhioru starpg'o mostu w ruku 1877. Temu zamierzeniu 11rz-eciwsta. wili sę proboszcz kościoIa f;W. l\hłgorzaty ks" TIaatz (Polak) i obywatel Wawrzyniec Ueyclucki z Chwalisz{'wa pi,.,mpm z 7. VIII, 7(j wystosowanem do, l\1:ag:'stratn, Na wniosek trn poparty przez :\[agistrat odpowil'dział prezydent porcji pismf'm z dn. 23. 11. 78 odmownie motywując tem, że drwocje itp. - .,{romme DŁ-votioncn mul GI'lJ-8tsverrichtung:ell vor dem Krpuze" ,- mogą hyć przezkod<-! w ruchu ulicznym na moście. Magistrat tom się jednak nhzraził. Szczególniej naoTtczas ul'zędująey hUl'mitrz Berse, katolik. ujął się hardzo gorliwic w tej sprawie za katolickiem obywatf'1J;'twcm milsta. {'o tu nleży podkreślić. Her5e wystosował 0śmiostl'mmy memorjał z duia 22. 1, 79 wpro...t do ministra spraw wcwn\trzIJych w Derłillie hr. Enlenburg-a zhijajc wywody prezy clent polieji i udowadniając. że jp"zcz nigcly jakieLądi nieszczęście lnb przesz'kod:J \V ruchu nlieznym z powollu IW. mośrieulicą. Szeroką, obie boczne konstrukcje kratowe przerywają tu IV [Joi>óh gwaltowny pprspektywę ulicy.
"V podoimy sposób zeszprcili Niemcy również ot{)czenle Tumu wykolJalllem mOlotn Cyuiilkieg;o i Tumskieg-o. f;fery rządowe niemipclde l1ip przestrzegaly tutaj w Poznaniu swej starej dewizy "Drang nleh (lpm O,,{.eu" przy rozhurl!)\vie miasta a to napeW\1O z tegr. PO\\ oun. .lic' na ('hw.tlizewie i 8rólli'e IUllność polska najwi/;:cej była zwarta. Natomiast rozszerzano i upiększano miasto z wielkim nakładem wydatków w stron zarhodmą przeważnie rlla licznych rzpsz urzc;:dnic7yl'll. Dzielnice zaś po prawym brzegu "Varty zaniedbano zupełnie. 1) Pcdobną ('zeią otaczaj,! ('zesi figurę św. .Tanl1 Nepomul'Pl1:J stojącą na moście nad :.\!oltlawą w ich stolicy Pradze. Istnieje legt'ncla że w wojnaeh szwedzkich Matka Boska Często('howska przyplYl\(;:la 'Nart'! do Pozuama i zatrzymała się na moście ChwaliszewsldUl. OgTónmp powmlzip zniszczyły miasto i wypędziły :Szwedów; może wtenczas postav.iono krzyż na pamiątkę, a może też w czc\sie założenia Chwaliszewa jako znak jurysdyhji kościelnej,
.. 
KRONIKA UASTA POZNANIAumieszczoneg'o krzyża nie tJowstala i pro:;ił u:,ilnie o WZlęClt:' wzg](tln na lojalne uczui{' religijne ka.tolickic-h mil'-Szka(H'ów mi.a;:ta Poznania. Zabiegi były jedu}lk bezowocne- Min'ister"two )JI"aw \Vewn(tr711ych w porozumif'uiu Hi z }Iin, Uobót J'ubl. W11io..;pk odrzuciło pismem swelIl z dn. 24. Y1. 79. jedynie pIZychylając sil do propozycji prezydenta poliji, ażeuy krzyż postawion'l poza obrębem mostu. Nolrns volens tak Magistr:t.t, jak i zł-rzącl kocioła św. iałgorzaty lIlusial si nt to zgodzić. Krzyż obecny - fundacja obywatelstwa polskiego - postawiono 15. kwietnia 1880 I'Oku tam, gdzie go dziś widzimy -- wci:5nięty w ką.t - za mostem.
z tłem tarej rudery żydowskiego {;[)irblerz.\, Hermana Eng-la, tuż przy sclodach dla ryuakó\v l). ('zy obećny krzyż w stvlu rOJllmiskim z pozłoeistym wizen\llkiof'm Ukrzyżowanego jest -,to::;owny do mostu i jego otol'zpnia. pozostawiam oeenie miejskiej komisji artystycznej, Star' skromny krzyż z IIlO"'tu Chwaliszewskiego przeniesiollo wpiof'rw na ul. Kościelną na Jpżyc(\ch. tlhecni{ stoi przy nI. Dąhrcw:,<ki-ego, Po odzyskaniu wolnośei ouowizkiem naszym jest, tradycje i pamiątki naszego miasta, ktÓrych nam zaborcy lIi{' zdołali jeszcze zupełnie zniszczyć i zatrzeć odnowij' i piełg-nowal' z P1Pt.yzmem, Pozuail. dui:1 Ii, Illtt'1!'O HI::?..! roku.
.\ ł l' k  .., uli I' r (' h Y II i n  k i.

NI.EZN_\.NE L1'l'Y DlL\ K_\.IWLA L\.HCINKO\VKI.EGo,
\V rozpl'awi{' mojej .,Karol Iareinkow:-;ki jako lekarz", \'0:malJ. 19i3. wkazałem na trudnot'.ci n:\I(>żytej oepu)' K a. r o ł a A1 a r e i 11 ku" li k i e g u jako lek:i.rza. Z i {II e w i  z w \H'.i monogTafji (ŻywO! i zaslugi doktora. Karob l\lareinkowkitgo, Poznall 1891) zebral spory zapas materjału. ])zi1IlalnoM' l\iarcinko...,"kiego fiłantropijno-społ-eczno-Iekar;;ką ::;taraltjUl Sil! owiptłić n:! podstawie urz(}dowych aktÓw mLlg-i:::trackich poznail"kich i kilku listÓw l'banych prz{'z Kar o l a. ::\J I r t i n k o w s k i e g o' JIat.erjały tl:' wyjaniają niektóre przypu!':zczenia dotyczące dzialaluo;ei l\I a r c i n k o w s k i e f!.' o jako ora\liza tora opit>ki lekarskiej
1) .\.kt,t lIlu/!'btrackil' ...\Uf;;tt'I1Ull1!' ejllt' ( l'lIl"-yfiXt,,.. au d.... \rallisl'll.,'ihlilękp"n.:d uuogimi chorymi w micfScic l'()z!lauiu i lJotwierdz\ją to "O prz-ekazała nam o M a r c i n k o w s 'k i In tradycja, Te nmterjaly jednał{ IlC (łają Halli nalf'żytej ndpowietlzi na l-'ytlIl!C, jaim był Kar o l 1\1 a r c i !l k o w s k i przy łÓiku chOl'Pgo, jakim był lekarzem wielki mocarz duch,L i wielki c1zialacz połecl.ny. :hodzi (, uwypuklenie j,eg'o oryg'illałrlOśl'i lckar:,;kir:j, indy. \'iidualnyeh jego poglądów na nwdycynq i 1lczenie. Zadanirm przpizłego hiografa hędzip wypPlni,,'J1if' tej luki w dotyehez:u;owyeh życiory:,;ach'. Bozprawy lekt.rsł{je Kar o l a. II a l' c i 11 '; (J W s k i {' g' o, jak rozprawa dokto1':<ka ..De fontihns indiratiouulll g'clleratim". jak rozprawa o kołtunie. o wartości transfuzji krwi jako środka leczni, I'ZPP;O nil' <łają. nam całego ohrazu. czkolwieK spotykamy w niell J1:,ejed('n szczegM uWYłJUld:' jąey jego I\m'sł hystry i krytyczny.
Szereg- innych rozpraw - - ktÓr'('h tytuly pocla,if' Zidewirz: .,De la valpur dl' diffel'f'uh ig'J\l':< fOlIl'lIi.; par ł'au:-icuHM.iou poU]" le dia, g-nostie des malatlies". oceua llziela ..Uelation sur la, malar1if' cholera -- morbus Cli PologIlc" par Brilrc de Boismont, leczenie ran po::.11 zalowy(' h. ('hol'oby systelllu nl'rwoweg'o. odebrano lVI a. r c i n - k () W 8 k i t !li U przy uw\zit;niu w Berlinie. tratLt to dla na" wielka. Nie ulcg':L wątpliwoci. Żp rozprawy powyższe - owo\' kilkuletni(h "tudjt'J\,.,. zagranie:! - rzucilyby snop :;wia.tła na jego )}oglądy w zalmie lIH:dYl'yny. Rf:koph-;y te. których uicza\vodnif' już pObzukiwal Z i e I f' W i l' z. dotychczas lo!':: ni..' znalazły. wif.'l' jako źródlo uaszYl'h "..Idali IIi., wchodzą w ra.chub(:. Ka teJll miejscu ehl'iałbym jednak zwróci(O uwag'(: lIa innt' żródlo, dotychczas liiI' wyzYf'kalle należycie. Żródlcm teJll są listy K a l' o l a lU ar (' i II k o \\ S k i (' g' o pisanc \\ intcl'('i':\ic zdrowia do różnych Oi':\llb. ,!dzl:. ż,c listów tych powinna- Zllaleśr sic: pokaźna liczb(l. Dotychcza::: uiektóre z lIieh wyzyskał Z i f' l e w i c z. Powinno się je w:<zy:stkif' zf'hrat" w jedną t'ałoKc". Zanim to jednak nai':\tąpi, nip ul:thie od rze('zy og-laszać E:-:ty pojedyi1eze, Poni:iej lJrzytaci'am kn'Ilką kore"pon<lencjl mildzy J ó z c fe m Ł u" i f> 11 R k i In :1, Kar () I f' 111 )lJ [I r I' i u k o w S fi: i m. Korcsponden('ja zajmuje arkusz l'apif'ru hiałl'g'o. zwyklco fOl'matu .Iistowf'go, Jj,.;t najwjllocznicj wysłany był hpz koperty, Fltrona l je»t zapisalIa przez L Il 11 i l' 11 s li: i e g o. na 1\' wi (l; II" adl'f' 110 }f a r c i n k O". s k i e g -o . strona fI z:tpi:<all:t j-e.:;t prZDZ .:\1 a r e i n k o w s k i e g o ' ua Hr znajduje- Sil: adrf's 110 L u h i C II" li: i c g o i notatki gospodar ('ze (lotT7ącf' zaku)Jll\\" pt(' Li"t no"i lil'zlle ślady zgi(O i pi{'czt;"j